Koning Mohammed VI van Marokko kreeg van de Franse president Emmanuel Macron een mooi cadeau bij zijn zilveren jubileum als koning: Parijs erkent de soevereiniteit van Marokko over de Westelijke Sahara. Hij stoot daarmee tegelijk Algiers zwaar voor het hoofd. En de Sahrawi die al bijna een halve eeuw in kampen leven? Zij zijn slechts diplomatieke pionnen.

Die Franse erkenning van de Marokkaanse soevereiniteit schuilt in het gebruik van één woord: ‘seule’. Namelijk dat het Marokkaans plan (uit 2007) -dat een mogelijke graad van autonomie zou geven aan het gebied, maar dan onder Marokkaanse soevereiniteit- het “enige” ('le seule') is dat een oplossing van deze oude kwestie dichterbij kan brengen. Dit is een enorme opsteker voor Rabat, twee jaar nadat Madrid al voor Marokkaanse chantage zwichtte. Die bestond erin duizenden migranten los te laten op de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla (net als de Westelijke Sahara, restanten van het Spaans kolonialisme).

(België steunt, zoals talrijke EU-landen, het Marokkaanse plan van 2007 voor de westelijke Sahara, maar stelt niet zoals Macron dat dit de “enige” oplossing is. Alexander De Croo herhaalde op zijn blitzbezoek aan Marokko op 15 april dat een oplossing gebaseerd moet zijn op: "een ernstige en geloofwaardige basis". Dat is een uitspraak die niet noodzakelijk een erkenning van de Marokkaanse soevereiniteit impliceert. De Croo sprak trouwens tegelijk zijn steun uit voor de inspanningen van de VN om de kwestie op te lossen, wat de Marokkaanse media negeerden. De Belgische media hadden in het kader van dit bezoek alleen aandacht voor migratie.)

Groene mars

Op 6 november 1975 stuurde koning Hassan 350.000 Marokkanen in een 'groene mars' naar de Westelijke Sahara, tot kort daarvoor een tijdlang de ‘Spaanse Sahara’. Spanje zette toen een punt achter de koloniale tijd, en de Marokkaanse koning vond dit het moment om het “historisch gebied” in te lijven.

Wat de bewoners daarvan dachten? Die waren er niet blij mee. Ze hadden met het Polisario Front gestreden voor een eigen staat tijdens de koloniale periode. Maar daar kwam dus niets van in huis. De meeste Sahrawi, ca 180.000 (VN), zitten nog altijd in de vluchtelingenkampen in Tindouf, Algerije, een gebied dat ook wordt opgeëist door Marokko. Die kampen worden bestuurd door de Democratische Sahrawi Republiek, erkend door een 30-tal, vooral Afrikaanse, landen. Dat aantal is deze eeuw sterk teruggelopen, vooral onder Marokkaanse druk.

Die druk is veel groter geworden sinds Mohammed VI eind 2020 fikse steun kreeg van Donald Trump - een van diens laatste diplomatieke beslissingen als president. In het kader van de 'Abraham-akkoorden' knoopte Marokko betrekkingen aan met Israël, in ruil erkende Washington de Marokkaanse soevereiniteit over de westelijke Sahara.

Die goede relaties met Israël zijn in Marokko onpopulair. Met de massale betogingen van solidariteit met de Palestijnen wordt daar lucht aan gegeven. Want overigens is kritiek op het beleid van de vorst maar in erg beperkte mate mogelijk.

Algiers

De nieuwe samenwerking tussen Marokko en Israël ging op veel terreinen ver. Zo gebruikten de Marokkanen op grote schaal de Israëlische spyware Pegasus om Europese staatslieden, ook de Franse top, te bespioneren. Mohammed VI ontkende in een telefoongesprek met Macron dat de Franse president op de lijst stond, maar die geloofde het niet. Waarop de beledigde Marokkaanse vorst lang weigerde nog telefoons van het Elysée op te nemen. Er werden enkele grote contracten voor infrastructuurwerken aan andere dan Franse ondernemingen toegekend, waarop Franse patrons erbij Macron gingen op aandringen om zijn kar te keren.

De sfeer tussen Parijs en Rabat werd ook verpest door de Franse inspanningen om op goede voet te komen met Algiers, de grote (zelfzuchtige) beschermer van het Polisario. Macron had de Algerijnen eerder wel beledigd met zijn uitspraak dat er voor de komst van de Franse kolonisatoren niet eens een Algerijns volk bestond. Maar Macron stuurde premier Elisabeth Borne met de helft van haar ministers naar Algiers om alle plooien glad te strijken. Zonder tastbaar resultaat. 

In Frankrijk werd tot voor kort gehoopt dat de Algerijnse president Abdelmadjid Tebboune in september naar Parijs zou reizen (eerste bezoek van een Algerijns staathoofd sinds 2000), maar er kwam maar geen bevestiging. Algiers keek erg argwanend toe hoe de relaties tussen Parijs en Rabat aan het ontdooien waren. Gefrustreerd door zeven jaar van vruchteloze inspanningen, heeft Macron het kennelijk opgegeven. Het is een van zijn vele diplomatieke mislukkingen die hij vooral in Afrika heeft opgestapeld. Onder meer door zijn paternalistische houding.

EU-akkoorden

De stap van Parijs maakt de EU in Brussel extra zenuwachtig. De EU blijft als geheel bij de positie dat ze de inspanningen van de VN steunt om tot een "rechtvaardige, realistische, pragmatische, duurzame en voor ieder aanvaardbare oplossing" te komen. In het Europarlement is men ook nog niet vergeten hoe de Marokkaanse geheime diensten het parlement hebben geïnfiltreerd, en hoe ver het lobbywerk wel ging – een zijtak van 'Qatargate' dat eind 2022 aan het licht kwam.

De Europese Commissie maakt zich vooral zorgen over het lot van twee handelsakkoorden met Marokko. Eén gaat over visvangst voor de Marokkaanse kust, die van de westelijke Sahara inbegrepen. Een ander over landbouwproducten. Het Gerechtshof van de EU in Luxemburg vond totnogtoe de klachten van het Polisario gegrond, namelijk dat de bevolking van de Westelijke Sahara er geen enkele zeg in had gekregen, terwijl het toch over haar grondgebied gaat. Commissie en Raad zijn daartegen in beroep gegaan. In afwachting mogen EU-boten niet gaan vissen in de visrijke wateren voor de kust van de Westelijke Sahara.

Intussen hebben en plannen talrijke EU-landen economische activiteiten in de bezette Westelijke Sahara, waaronder België. De EU voert talrijke producten in uit dat gebied. Volgens cijfers van de Commissie komt 82% van de tomaten en meloenen uit de Westelijke Sahara op de markten van de EU terecht.

De uitspraak van het Internationaal Gerechtshof op 19 juli over Gaza, geeft het Polisario een nieuw element in de strijd. Het Hof veroordeelde Israël onder meer voor het feit dat het er alles aan doet om in het bezet Palestijns gebied te blijven en een voldongen feit te creëren. Dat is een inbreuk op het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen. Datzelfde geldt voor de Westelijke Sahara, aldus het Polisario, dat hoopt dat het Hof van de EU die uitspraak volgt.

Dit artikel verscheen ook op Uitpers.