Drie rapporten leveren nieuw bewijs dat migranten en asielzoekers systematisch worden opgesloten en mishandeld in Griekenland.

Toen Fardin Hosseini in augustus 2021 aankwam in Athene, dacht hij dat hij een veilige plek bereikt had. De 34-jarige was gevlucht voor vervolging in Iran, via Turkije met de auto en dan te voet naar Griekenland. Hij wilde asiel aanvragen. Maar ondanks "ongeveer 20 pogingen" om zijn aanvraag te registreren via het toenmalige systeem dat opereerde via Skype lukte het niet om erdoor te komen.

Ongeveer drie weken na hun aankomst werden Hosseini en een vriend tegengehouden door de politie. "Ze vroegen om onze papieren", zegt hij. "We vertelden hen dat we geen papieren hebben en dat we probeerden om contact op te nemen met het asielbureau, maar ze luisterden niet. Ze arresteerden ons en we gingen naar het politiebureau. Van daaruit brachten ze ons over naar [het detentiecentrum] Amygdaleza".

Na Amygdaleza werd Hosseini overgebracht naar het Korinth-detentiecentrum. "Het was een hel," zegt hij. In Korinth zag Hosseini bewakers die gevangenen uit kamers haalden en hen sloegen als "straf" voor ruzies die uitbraken. Gedetineerden werden meegenomen naar "een bewakersruimte" die hij naar eigen zeggen vanuit het raam kon zien, en "toen ze terugkwamen, waren er blauwe plekken over hun hele lichaam".

Hij en andere gedetineerden mochten slechts vier uur per dag naar buiten, waaronder om naar het toilet te gaan. "Het was een gesloten ruimte", vertelt Hosseini. "Voor mij was het een gevangenis. Het was als Guantanamo [Bay]." Toen hij vroeg waarom hij werd vastgehouden, antwoordden de politieagenten volgens hem: "Dat is de wet".

Amygdaleza en Korinth zijn twee van zeven detentiecentra die gebruikt worden in Griekenland om buitenlanders op te sluiten alvorens ze te deporteren. Volgens de Griekse Raad van Vluchtelingen werden in 2022 ongeveer 2.800 mensen vastgehouden in deze centra. NGO's hebben het systeem omschreven als "een zwart gat". Toch heeft de Britse regering openlijk haar voornemen uitgesproken om de Griekse aanpak te kopiëren. Vorig jaar zei ze dat nieuwkomers zouden worden "ondergebracht in opvangcentra zoals die in Griekenland".

Hosseini zat zeven maanden en acht dagen op de bodem van dat gat. Hij zegt dat hij zijn asielverzoek gedurende zijn hele detentieperiode bleef herhalen. Hij kreeg verschillende keren een datum voor een gesprek, maar dit werd steeds uitgesteld. Hij kon niet anders dan wachten.

Onwettelijke en gewelddadige praktijken

Uit drie rapporten die onlangs gepubliceerd werden door verschillende NGO’s die werkzaam zijn in Griekenland, blijkt dat de ervaring van Hosseini verre van uitzonderlijk is. De rapporten bevatten niet-gekende details over immigratiedetentie in heel Griekenland en zijn gepubliceerd als onderdeel van een gecoördineerde inspanning van het 'Border Violence Monitoring Network', het 'Mobile Info Team' en 'I Have Rights'.

De gecombineerde bevindingen van deze rapporten schetsen een beeld van systematische opsluiting en politiegeweld tegen migranten in Griekse detentiefaciliteiten.

Het Border Violence Monitoring Network (BVMN) stelde vast dat 33 van de 50 ondervraagde 'ex-gedetineerden' (65%), geweld door de autoriteiten ervaren of gezien hebben terwijl ze in Griekenland werden vastgehouden. Een kwart van de getuigenissen vermeldde het gebruik van wapens, waaronder tasers, door de autoriteiten en het gebruik van geweld als straf. Dit omvat mensen die geslagen of geschopt werden, soms door meerdere agenten of nadat zij aan hun handen werden opgeknoopt. Volgens de auteurs van het BVMN-rapport kunnen deze bewijzen "foltering of onmenselijke en vernederende behandeling inhouden", wat verboden is volgens het Europees Verdrag voor de Bescherming van de Rechten van de Mens.

Deze onthullingen volgen op een uitgelekt rapport van de directeur Mensenrechten van Frontex, het grensagentschap van de Europese Unie. In het vertrouwelijke document roept hij het agentschap op de activiteiten in Griekenland te staken vanwege ernstige schendingen van de rechten door Griekse grenswachten, gewelddadige terugdringing en de scheiding van kinderen van hun families.

Een ander rapport van het Mobile Info Team -opgesteld met steun van 'Border Criminologies', verbonden aan de Universiteit van Oxford- is gebaseerd op 50 diepte-interviews en 600 gevallen uit hun database. Het benadrukt het wijdverbreide gebruik van onwettige detentie in Griekenland.

De EU-wetten staan niet toe dat asielzoekers worden opgesloten als ze louter om internationale bescherming hebben verzocht.

De EU-wetten noch de Griekse wetgeving staan toe dat asielzoekers worden opgesloten als ze louter om internationale bescherming hebben verzocht. Volgens de EU-regels moet detentie altijd een "laatste redmiddel" zijn. Volgens die regels kan een asielzoeker bijvoorbeeld vastgehouden worden als er geen andere manier is om zijn identiteit te verifiëren. Maar ook andere, vagere gronden kunnen gebruikt worden om detentie te rechtvaardigen, zoals de bescherming van de "openbare orde".

Volgens Manon Louis, campagneverantwoordelijke bij Mobile Info Team, worden dergelijke gronden door de Griekse autoriteiten vaak "dubieus gerechtvaardigd". Veel gedetineerden krijgen een bevel tot detentie waarin staat dat ze een "bedreiging voor de nationale veiligheid” of “een gevaar voor de samenleving" vormen, zonder dat er een concrete reden wordt gegeven waarom. Bovendien zijn deze bevelen vaak opgesteld "in een taal die zij niet begrijpen".

Ondanks het bestaan van regels ontwikkeld om te voorkomen dat de meeste asielzoekers zouden worden vastgehouden, was bijna 80% van de gedetineerde migranten geïnterviewd door Mobile Info Team ook asielzoeker. Meerdere ondervraagden spraken over een groot gebrek aan toegang tot rechtsbijstand en vertaalde informatie. Ze meldden ook dat ze pas werden vrijgelaten na tussenkomst van particuliere advocaten. In sommige gevallen kostten deze interventies tot 2000 euro.

I Have Rights, de derde organisatie die een rapport uitbracht, richtte zich specifiek op de situatie op Samos, een Grieks eiland voor de kust van Turkije waar veel asielzoekers voor het eerst Europa binnenkomen. De belangrijkste conclusie is dat alle asielzoekers -ook potentiële slachtoffers van mensenhandel- de eerste 25 dagen na aankomst op Samos worden opgesloten voor "identificatiedoeleinden". Aangezien mensen bij aankomst al een document ter identificatie krijgen, ontbreekt een rechtsgrondslag voor dit detentiebeleid van 25 dagen.

Quasi geen deportaties

Verder ontdekte Mobile Info Team dat het niet alleen asielzoekers zijn die te lijden hebben onder de Griekse autoriteiten. Onderdanen van derde landen -vreemdelingen die geen asiel hebben aangevraagd of van wie de asielaanvraag is afgewezen- worden langdurig vastgehouden met het argument dat ze zullen worden uitgezet. Dit ondanks het feit dat Griekenland momenteel bijna geen uitzettingen uitvoert.

Voor migranten die geen asiel hebben aangevraagd in Griekenland, gelden andere regels dan voor asielzoekers. Maar hun detentie mag volgens het EU-recht nog steeds alleen plaatsvinden onder specifieke voorwaarden. Volgens die voorwaarden mogen onderdanen van derde landen alleen bij wijze van uitzondering worden vastgehouden en op voorwaarde dat er een "redelijk vooruitzicht op verwijdering" is. Sinds 2020 is de opsluiting van onderdanen van derde landen door een reeks wijzigingen in de Griekse wetgeving en veranderingen in de praktijk echter geëvolueerd van een uitzonderingsmaatregel tot een routinebeleid.

Deze veranderingen betekenen dat buitenlanders standaard worden vastgehouden, maar bijna nooit worden uitgezet. Een belangrijke bevinding van het rapport van Mobile Info Team is dat minder dan 5% van de meeste mensen met een terugkeerbevel in Griekse detentie, daadwerkelijk wordt teruggestuurd naar hun land van herkomst.

De lage deportatiecijfers van Griekenland zijn deels het gevolg van het ontbreken van terugkeerovereenkomsten met de landen van herkomst van veel gedetineerden. Dit betekent dat velen niet rechtstreeks kunnen worden teruggestuurd. Een andere reden is de migratieovereenkomst tussen de EU en Turkije die gesloten werd in 2016. Als onderdeel van deze overeenkomst werd Turkije tot veilig land verklaard voor Syriërs en Afghanen -twee van de belangrijkste bevolkingsgroepen die in Griekenland aankomen om asiel aan te vragen- en stemde Ankara ermee in hun deportatie naar Turkije te aanvaarden. In 2021 heeft Griekenland dat besluit trouwens uitgebreid tot mensen uit Bangladesh, Pakistan en Somalië. Als gevolg hiervan bekijkt Griekenland niet langer of asielzoekers van deze vijf nationaliteiten veilig zijn in hun land van herkomst. In plaats daarvan moeten zij bewijzen dat zij in Turkije niet veilig zijn om in Griekenland asiel te kunnen aanvragen.

Dit beleid is nog steeds van kracht. Maar sinds het begin van de pandemie in maart 2020 heeft Turkije geen formele terugkeer van afgewezen asielzoekers meer aanvaard. Duizenden mensen werden hierdoor in het ongewisse gelaten, wat volgens een rapport van vorig jaar van het 'International Rescue Committee' "onmetelijk leed" veroorzaakt.

Aangezien er momenteel geen uitzicht is op uitzetting voor de overgrote meerderheid van de mensen in ‘uitzettingscentra’, betoogt Mobile Info Team dat er ernstige twijfels bestaan over de rechtmatigheid van hun aanhoudende detentie.

"Ik had al genoeg geleden"

De 28-jarige Aram, wiens naam is veranderd om zijn identiteit te beschermen, is een Koerd uit Iran die in juli 2021 in Griekenland aankwam op zoek naar veiligheid. Hij zei dat hij aanvankelijk geen asiel had aangevraagd omdat hij niet wist wat zijn rechten waren in Griekenland.

Net als Hosseini werd Aram enkele weken na ziijn aankomst in Athene gearresteerd. Hij zei dat hij ongeveer een jaar in hechtenis zat voordat hij met de hulp van een advocaat werd vrijgelaten. Van die tijd bracht hij 104 dagen door in een politiebureau in de stad Oropos, waar hij opgesloten werd met tientallen anderen. Volgens de EU-wetgeving mogen immigranten niet langer dan 24 uur in faciliteiten zoals politiebureaus worden vastgehouden.

De bewuste Griekse schendingen van de rechten van asielzoekers en migranten, zijn gericht op het voorkomen van migratiestromen naar het land.

"We mochten niet naar buiten om te wandelen, geen frisse neus halen en mochten zelfs de zon niet zien," zegt Aram. Na 100 dagen gevangenschap ging Aram naar eigen zeggen met twee andere gevangenen in hongerstaking. Vier dagen later werden ze overgeplaatst. Net als Hosseini werden ze eerst naar Amygdaleza en daarna naar Korinth overgebracht.

Aram beschrijft hoe hij in Korinth in een kamer met slechts 20 bedden voor 40 personen werd vastgehouden en hoe hij meermaals zag hoe bewakers gedetineerden mee naar buiten namen om hen te slaan. "Ik werd een keer gearresteerd in Iran, en ik dacht altijd dat dat de hel was," zegt hij. "Maar Korinth was erger."

Hope Barker, beleidsanalist bij BVMN, bevestigt de beweringen van Aram en Hosseini dat geweld in detentiecentra vaak wordt toegepast als straf voor 'slecht gedrag'. Ze legt uit dat dit gebeurt op plaatsen zonder cameratoezicht, waarnaar in het rapport verwezen wordt als "donkere kamers".

Het rapport van BVMN stelt dat het "ernstige en structurele" geweld in de Griekse detentiecentra overeenkomt met het geweld aan de Europese grenzen, en in het bijzonder met dat van illegale ‘pushbacks’. Pushbacks komen neer op de verplichte onwettige terugkeer en terugdrijving van migranten en asielzoekers, die volgens leden van het Europees Parlement, NGO's en advocaten in Griekenland al jaren "straffeloos" plaatsvinden. Barker legt uit dat sommige personen zelfs hebben gemeld dat zij "rechtstreeks uit detentiecentra voor uitzetting zijn teruggedreven", in een proces dat zij omschrijft als "gecoördineerd door overheidsinstanties". 

Opsluiting in opvangcentra

Ondanks de bezorgdheden zal op het Griekse eiland Samos een nieuw uitzettingsdetentiecentrum worden geopend, binnen een bestaande gesloten opvangfaciliteit. Dit zou neerkomen op het openen van "nog een gevangenis binnen een gevangenisachtige structuur", aldus Ella Dodd, juridisch coördinator van I Have Rights.

Het huidige Gesloten Centrum voor Gecontroleerde Toegang (CCAC) waar asielzoekers op Samos worden opgevangen, werd anderhalf jaar geleden gebouwd met EU-middelen. Het wordt door Oxfam en de Griekse Raad voor Vluchtelingen omschreven als "zwaar versterkt".

Het rapport van I Have Rights verwijst naar de verhalen van asielzoekers over politiegeweld in de quarantaineafdeling van het CCAC, dat tot november 2022 operationeel was. Het geweld omvat "onder dwang uitkleden en een pak slaag krijgen, mensen die geslagen worden in het donker, schoppen en aftuigen, of meerdere politieagenten die één persoon tegelijk slaan".

Veel asielzoekers die opgevangen worden in het CCAC zijn extreem kwetsbaar. Onder hen zijn er mensen die “op hun weg naar Griekenland verhandeld zijn voor seks of dwangarbeid”, zegt Dodd. "Laat je niet wijsmaken dat deze nieuwe structuren een humane of superieure benadering zijn in vergelijking met de verschrikkingen die we [in de oude centra] hebben gezien", zegt ze. "We hebben keer op keer vastgesteld [dat] Griekenland het testgebied is voor andere lidstaten op het vlak van hoe ze ervoor kiezen om migratie te beheren [...] en dat moet hier stoppen."

De Europese Commissie kondigde vorige maand aan dat zij inbreukprocedures in gang zal zetten voor de manier waarop Griekenland de opvang van asielzoekers regelt. Dit betekent dat de EU, Griekenland voor de rechtbank zou kunnen dagen wegens het opsluiten van asielzoekers, waaronder mogelijk in de door de EU gefinancierde CCAC's.

OpenDemocracy heeft contact opgenomen met het Griekse Ministerie van Migratie en Asiel met het verzoek commentaar te geven op de beweringen in de drie recente NGO-rapporten. Het ministerie weigerde te reageren en stuurde het verzoek door naar het Griekse ministerie van Burgerbescherming, dat op het moment van publicatie nog niets had laten horen.

Detentie als afschrikmiddel

Het ontbreken van door de staat gefinancierde rechtsbijstand, de veranderende wetgeving, de lange wachttijden zonder documenten en geen individuele beoordelingen zijn allemaal "punten van zorg" als het gaat om detentiepraktijken, zei Alexandros Konstantinou, een advocaat van de Griekse Raad voor Vluchtelingen.

Konstantinou gelooft dat deze problemen geen simpele nalatigheden van Griekenland zijn. Gezamenlijk vormen ze “een maatregel ter afschrikking," zegt hij. Manon Louis van Mobile Info Team is het daarmee eens. "[detentie voor uitzetting] is een intimidatietactiek maar ook een afschrikmiddel," zegt ze. "Het maakt deel uit van een veel bredere tactiek van opzettelijke schendingen van de rechten, gericht op het voorkomen van migratiestromen naar het land."

Voor Hosseini en Aram waren hun ervaringen in detentie inderdaad geen stimulans om in Griekenland te blijven. Beiden vertrokken binnen enkele weken na hun vrijlating. Hosseini verblijft nu in het Verenigd Koninkrijk en Aram in Duitsland. Beiden hebben asiel aangevraagd. Hoewel ze zeggen dat hun situatie nu beter is, zijn beide mannen nog steeds bezig met het verwerken van de gebeurtenissen tijdens de maanden die zij in Griekenland hebben doorgebracht en wachten ze allebei op data voor asielgesprekken in hun nieuwe landen. "Ik ben nog steeds bang dat ze me naar Rwanda zullen sturen," zegt Hosseini vanuit de accommodatie van het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken. [Een nieuw Brits beleid wil illegale migranten en asielzoekers naar Rwanda sturen, waar ze de asielprocedure doorlopen en hervestigd worden, nvdr]. "Ik wacht nog steeds."

Dit vertaalde artikel verscheen eerder op 'openDemocracy'.