Een half jaar geleden vielen politieagenten om 10 uur 's ochtends het huis en de parochie van Christian Hartung binnen, een pastoor in de Duitse deelstaat Rijnland-Palts. Tegelijkertijd werden de huizen van 4 andere protestantse pastoors ondersteboven gehaald. Er werden gsm's, correspondentie met advocaten en kerkelijke archieven in beslag genomen. Het was een “poging tot intimidatie”, vertelt Hartung. De pastoors staan al sinds 2018 op de radar van de politie omdat ze Soedanese vluchtelingen toestaan om te overnachten in hun kerkgebouwen in ruraal West-Duitsland, een regio waar de extreemrechtse AfD-partij populair is. Hartung omschrijft een “noodsituatie” waarin kerkelijke toevlucht de “laatste reddingslijn” was voor deze vluchtelingen. Sommigen van hen hadden levensbedreigende gezondheidsproblemen. Hartung gelooft dat het onderzoek naar hem en zijn collega-pastoors uiteindelijk wel gedropt zal worden, maar indien de zaak wel naar de rechtbank doorverwezen wordt, dan zijn ze “klaar om te vechten”.

De pastoors behoren tot de honderden Europeanen die de laatste 5 jaar werden gearresteerd, onderzocht en bedreigd met boetes en opsluiting onder een reeks wetten die solidariteit met migranten criminaliseert. Onder de getroffen individuen vinden we een katholieke priester die in 2015 genomineerd werd voor de Nobelprijs voor de Vrede omwille van zijn werk voor vluchtelingen, een voetbalspeler, brandweermannen, rurale boeren, ex-soldaten, gepensioneerden, een universiteitsprofessor, lokale politici, enz. Hun aantal is het laatste anderhalf jaar scherp gestegen, vooral in Italië en Frankrijk, waar respectievelijk op nationaal en lokaal niveau extreemrechtse partijen aan de macht zijn.

In Italië heeft de voorzitter van de extreemrechtse Lega-partij, Matteo Salvini, van het viseren van “diegenen die illegale migratie faciliteren” een kenmerk van zijn beleid als minister van Binnenlandse Zaken gemaakt. In Frankrijk vertegenwoordigt de leidster van het extreemrechtse 'Rassemblement National' Marine Le Pen al jarenlang Nord-Pas-de-Calais in het parlement. De havenstad Calais is een hotspot voor arrestaties van vrijwilligers die migranten helpen.

De mensenrechtenadvocate Paula Schmid Porras waarschuwt: “Het straffen of criminaliseren van mensen die andere mensen helpen, is een schending van alle mensenrechtenconventies sinds Wereldoorlog Twee. Het is iets dat niet getolereerd of aanvaard mag worden – punt uit.”

Onderzoek

OpenDemocracy werkte samen met journalisten in heel Europa om een lijst samen te stellen van meer dan 250 mensen in 14 landen die de afgelopen 5 jaar, onder een waaier van wetten, gearresteerd aangeklaagd of onderzocht werden voor het helpen van migranten. Omwille van de vele moeilijkheden bij het verzamelen van deze data, liggen de werkelijke cijfers waarschijnlijk nog een pak hoger. De meeste gedocumenteerde gevallen kwamen voor in 7 landen: Italië, Griekenland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk (VK), Duitsland, Denemarken en Spanje.

De lijst – samengesteld op basis van nieuwsverslagen, documentatie van onderzoekers, NGO's en activistengroepen, en interviews doorheen heel Europa- suggereert een scherpe stijging van het aantal mensen dat geviseerd wordt sinds het begin van 2018. Vorig jaar alleen al werden minstens 100 mensen gearresteerd, aangeklaagd of onderzocht (een verdubbeling van het aantal gevallen in 2017).

De meeste van deze mensen worden nagejaagd door politie en justitie voor het voorzien van voedsel, onderdak, transport of andere basishulp aan migranten zonder wettelijke papieren. Er werden vorig jaar ook minstens 22 mensen gearresteerd of aangeklaagd voor het verstoren van deportaties van migranten in het VK, Frankrijk, Duitsland, IJsland, Spanje en Zweden. Drie anderen werden vervolgd nadat ze de mishandeling van migranten door ordediensten op beeld hadden vastgelegd of er zich tegen hadden verzet.

In een reactie op de lijst samengesteld door openDemocracy stelde Thomas Huddleston, onderzoekscoördinator bij de denktank 'Migration Policy Group' in Brussel: “Deze databank legt niet alleen de meest schokkende gevallen van criminalisering vast, maar ook vele geniepige gevallen van intimidatie en bedreiging”. Hij voegde daaraan toe: “Europa's belangrijkste civiel-maatschappelijke groepen en onderzoekers werken samen om deze database te gebruiken om actie te eisen van de nieuwe Europese Commissie en het nieuw Europees parlement”.

Van alle slag

Hier volgen een aantal voorbeelden van individuen die op de lijst van openDemocracy voorkomen. Naast de hogergenoemde religieuze figuren is er ook de evangelische pastoor Norbert Valley, die gearresteerd werd in het midden van een kerkdienst in de Zwitserse bergen. Hij werd vervolgd en kreeg later een boete van 900 euro voor het helpen van een Togolese man wiens asielaanvraag was afgekeurd.

De lijst omvat ook heel wat eerstelijnshulpverleners zoals de Spaanse brandweerman Miguel Roldan. Hij staat momenteel terecht in Italië en riskeert meer dan 20 jaar gevangenis voor het redden van migranten op zee. Paula Schmid Porras verdedigde 3 andere Spaanse brandweermannen in een gelijkaardige rechtszaak in Griekenland. Nadat het lichaam van de Syrische kleuter Ailan aanspoelde op het strand in het Turkse Bodrum, besloten de Spaanse brandweermannen Manuel Blanco, Enrique Rodriguez en Julio Latorre dat ze niet langer onverrichter zake konden toekijken. Eind 2015 trokken ze naar het Griekse eiland Lesbos van waaruit ze met de NGO 'Proem-Aid' vluchtelingen op zee probeerden te redden van een gewisse dood. Ze werden begin 2016 gearresteerd door de Griekse autoriteiten en riskeerden 10 jaar gevangenis voor het illegaal transporteren van migranten. De brandweermannen werden in mei 2018 uiteindelijk vrijgesproken, maar de hele ervaring had een grote impact op henzelf en hun families.

In Denemarken werd de 70-jarige Lise Ramslog veroordeeld voor het geven van een lift binnen de eigen grenzen aan een migrantenfamilie. In 2015 werd Claire Marsol, een 72-jarige gepensioneerde professor veroordeeld in Frankrijk voor het faciliteren van illegale immigratie, nadat ze een 15-jarige jongen en een jonge vrouw een lift gaf van Nice naar het station van Antibes. De politie doorzocht haar huis, nam bepaalde bezittingen in beslag, sloeg haar in de boeien en hield haar 24 uur in hechtenis. Ze omschreef de ervaring als een “schending van mijn waardigheid”. Volgens het EU Agentschap voor Fundamentele Rechten moest een Duits koppel gepensioneerden in Griekenland terechtstaan omdat ze migranten aan boord gelaten hadden van hun privéboot. Ze werden veroordeeld voor mensensmokkel en kregen elk een gevangenisstraf van 16,5 jaar. In 2017 werden de straffen in beroep gereduceerd tot 3,5 jaar.

In België werd de Brusselse Anouk Van Gestel, toen een redactrice bij het magazine Marie Claire, aangeklaagd wegens het bieden van onderdak, het kleden en voeden van een Soedanese tiener die naar het Verenigd Koninkrijk wilde doorreizen. Volgens haar advocaat riskeerde ze 6 jaar gevangenschap. Ze werd uiteindelijk vrijgesproken en zette haar humanitair werk voor vluchtelingen verder. Begin dit jaar kondigde het parket aan dat het in beroep gaat. Anouk Van Gestel zal zich in de nabije toekomst samen met 3 andere vrijwilligers opnieuw moeten verantwoorden voor het gerecht wegens solidariteit.

Het Deense auteurskoppel Lisbeth Zornig Andersen en Mikael Lindholm werden in 2016 veroordeeld voor het herbergen en vervoeren van mensen zonder geldige documenten. Ze hadden een Syrisch vluchtelingengezin uitgenodigd bij hen thuis voor koffie en daarna naar het station gevoerd. Naar verluidt hadden ze de politie op voorhand gevraagd of het illegaal was om een lift te geven aan de familie. De agenten zeiden dat ze het niet wisten, maar de volgende dag werd het koppel in beschuldiging gesteld.

Onder de verschillende plaatselijke politici die betrokken zijn bij dergelijke zaken, vinden we Fernand Bosson, de voormalige burgemeester van het Franse dorp Onnion. Hij werd in 2017 veroordeeld voor het geven van onderdak aan een Kosovaarse familie nadat hun asielaanvraag verworpen was. De aanklager vorderde een 'symbolische boete' van 1500 euro. Eveneens in Frankrijk werd de berggids Benoit Duclois vorig jaar beschuldigd van medeplichtigheid aan illegale migratie nadat hij 'betrapt' was op het te voet over de besneeuwde Italiaans-Franse grens helpen van een zwangere Nigeriaanse vrouw.

Afschrikking

In verschillende Europese landen is er een systematische campagne aan de gang om solidariteit te criminaliseren. Ze is gericht tegen NGO's, activisten en gewone mensen die medemensen willen helpen uit humanitaire overwegingen. Wetten bedoeld om internationale criminele organisaties te bestrijden die geld verdienen met mensenhandel, smokkel, prostitutie en slavernij, worden misbruikt om humanitaire hulpverleners en vrijwilligers te vervolgen. Daarnaast worden allerlei ongerelateerde reguleringen ingeroepen om hulp aan migranten te beletten. In Italiaanse steden gebruiken de autoriteiten de Gezondheid en Welzijnswet om te voorkomen dat mensen voedsel geven aan illegale migranten. Het installeren van een eenvoudig plastic afdak om te schuilen tegen de regen of het geven van medische assistentie, kwalificeren in Griekenland als 'schendingen van de openbare ruimte'.

Het algemeen klimaat van vijandigheid en dreiging ten opzichte van migranten en al wie hen wil bijstaan, zorgt ervoor dat veel gewone mensen te bang zijn om te helpen. Het werk van NGO's die vluchtelingen proberen redden, helpen en ondersteunen, wordt gestigmatiseerd, waardoor geldschieters en vrijwilligers ontmoedigd worden.

Sinds 2005 stelt de Franse immigratiewetgeving dat “iedereen die via rechtstreekse of onrechtstreekse hulp de binnenkomst, de verplaatsing of het illegaal verblijf van vreemdelingen in Frankrijk faciliteert of probeert te faciliteren, gestraft zal worden met een gevangenisstraf tot 5 jaar en een boete tot 30.000 euro”. Deze bepaling kreeg heel wat kritiek en de Franse migrantenrechtenorganisaties startten een campagne tegen deze 'misdaad van solidariteit' ('délit de solidarité'). Een rechtbank oordeelde in 2018 dat het ongrondwettelijk is om deze wet te gebruiken tegen mensen die handelen uit humanitaire overwegingen, maar dat weerhoudt de autoriteiten er niet van activisten te blijven vervolgen.

Vorig jaar onthulde een rapport van een groep migrantenrechtenorganisaties dat vrijwilligers in Calais naast juridische acties, ook te maken krijgen met frequente politie-intimidatie zoals “systematische identiteitscontroles, parkeerboetes, bedreigingen, beledigingen en fysiek geweld”. Ze stelden 646 dergelijke incidenten vast in 8 maanden tijd. Het aanklagen of vastleggen van politie-intimidatie valt evenmin in goede aarde bij de autoriteiten. Zo wacht Tom Ciotkowski, een 30-jarige Britse vrijwilliger, momenteel op zijn proces voor een Franse rechtbank voor het filmen met zijn gsm van een politieagent die een andere vrijwilliger duwt en schopt omdat hij probeert voedsel uit te delen aan migranten in Calais. Ciotkowski riskeert tot 5 jaar gevangenis en een boete tot 7500 euro wegens minachting en mishandeling. Amnesty International stelt dat Ciotkowski “onrechtvaardig geviseerd wordt voor het documenteren van het gewelddadige gedrag van de politie” en dat deze zaak “helaas emblematisch” is.

De autoriteiten zijn echter niet de enigen die solidariteit met vluchtelingen en migranten misprijzen. Op het Griekse eiland Lesbos werden al verschillende NGO-medewerkers aangevallen door aanhangers van de extreemrechtse partij Gouden Dageraad. De Britse ex-soldaat, Rob Lawrie, werd aangeklaagd voor poging tot smokkelen omdat hij geprobeerd had een jong kind dat in het 'jungle'-kamp in Calais leefde, te herenigen met zijn familie in Leeds. Hij werd uiteindelijk vrijgesproken, maar hij wordt sindsdien overstelpt met online beledigingen en extreemrechts vitriool. In plaatsen waar extreemrechts in de regering zit zoals Italië en Hongarije voelen dit soort van agressors (zowel op het terrein als online) zich extra gesterkt. Salvini maakt een halszaak van de vervolging van de bemanning van NGO-schepen die migranten redden op de Middellandse Zee en de Hongaarse premier Orbán voerde een 25% belasting in voor NGO's die juridische en andere hulp bieden aan migranten. De opkomst van populistisch- en extreemrechts in Europa met een uitgesproken anti-immigratie discours is verontrustend, maar de criminalisering van solidariteit gaat deze trend vooraf. Naast de Salvini's en de Orbáns, nemen de gevestigde partijen de rechts-populistische agenda's over. Menselijke waardigheid, mensenrechten, de rechten van minderheden en de rechtstaat zelf, worden in heel Europa bedreigd.

Vorig jaar startte een netwerk van Italiaanse migrantenrechtengroepen een Europese campagne voor de 'decriminalisering van solidariteit': “Europese burgers zouden humanitaire hulp en diensten moeten kunnen bieden aan alle mensen in nood, ongeacht hun status, zonder angst voor straffen of vervolging”. Dit uitgangspunt werd vorig jaar bevestigd door het Europees Parlement. In een niet-wetgevende resolutie uitte een meerderheid van de Europese parlementsleden afgelopen zomer hun bezorgdheid over het feit dat EU-strafwetten over hulp aan illegale migranten “onbedoelde consequenties” hebben voor burgers die humanitaire assistentie bieden. Krachtens het 'Facilitatie'-directief uit 2002 moeten EU-lidstaten nationale wetten introduceren die straffen opleggen aan iedereen die de irreguliere komst, transit of verblijf van migranten faciliteert, maar de EU-wetgeving geeft de lidstaten de bevoegdheid om een uitzondering te maken voor “humanitaire actie”. De resolutie van de Europarlementsleden betreurt dat zo weinig lidstaten de vrijstelling voor humanitaire assistentie in hun nationale wetgevingen hebben opgenomen. Ze roepen de afzonderlijke lidstaten op dit alsnog te doen en vragen aan de Europese Commissie om richtlijnen mee te geven over welke vormen van “facilitatie” niet gecriminaliseerd zouden mogen worden. Voor de NGO's en vrijwilligers die zich dagelijks inzetten om migranten te redden en te helpen, zou dit hun werk alvast wat gemakkelijker maken. Het Europees Parlement verzocht de Europese Commissie ook om de verschillende gevallen van criminalisering van humanitaire hulp in kaart te brengen.

In een reactie op de lijst opgesteld door OpenDemocracy zei het Deense Europarlementslid Margrete Auken (Europese Groene Partij): “De EU heeft een humanitaire verantwoordelijkheid en de morele plicht om mensen in nood te redden en te helpen. Maar ze leeft momenteel haar eigen waarden verre van na, met een grote menselijke kost tot gevolg -zowel voor vluchtelingen als voor de Europese burgers die gecriminaliseerd worden omwille van hun pogingen om te helpen”. Ondertussen blijven de gevallen van vervolging wegens solidariteit toenemen en beweegt er op Europees niveau voorlopig niets.

Dit artikel is gebaseerd op een onderzoek en verslag van openDemocracy (www.opendemocracy.net)