Op 15 november 2022, tijdens de G20-top in Bali (Indonesië), zei de Australische premier Anthony Albanese tegen journalisten dat zijn land "zoekt naar een stabiele relatie met China".
Dit komt omdat, zoals Albanese opmerkte, China "de grootste handelspartner van Australië is". In Australië weten ze dat "de handelsbetrekkingen met China meer waard zijn dan die met Japan, de Verenigde Staten en Zuid-Korea samen". Sinds 2009 is China de grootste exportbestemming van Australië en de grootste bron van Australische import.
Gesprek in Bali
De afgelopen zes jaar heeft China de verzoeken van Australië om te overleggen grotendeels genegeerd vanwege de nauwe militaire afstemming van het laatstgenoemde land op de VS. Nu, op Bali, maakte de Chinese president Xi Jinping duidelijk dat de Chinees-Australische relatie er een is om "in ere te houden". Toen Albanese werd gevraagd of Xi de kwestie van de deelname van Australië aan verschillende militaire pacten tegen China ter sprake had gebracht, antwoordde hij dat kwesties van strategische rivaliteit "niet aan de orde waren geweest, behalve in algemene opmerkingen".
Dooi?
De voormalige Australische premier Kevin Rudd zei onlangs dat de aanleiding voor de ijzige relatie tussen Australië en China die nu al zes jaar duurt, de "Amerikaanse doctrine van strategische concurrentie" is. Deze visie wordt uitgediept in de Amerikaanse Nationale Veiligheidsstrategie van 2022, waarin wordt gesteld dat China "de grootste geopolitieke uitdaging voor de Verenigde Staten" vormt.
Op Bali zei president Joe Biden dat de VS en China "op een verantwoorde manier moeten omgaan met hun concurrentie". Dit wekte de suggestie dat de VS een minder oorlogszuchtige houding ten opzichte van China zou kunnen aannemen, m.a.w. China niet langer onder druk zetten door middel van Amerikaanse militaire pacten in Azië en van het opvoeren van de crisis rond Taiwan? Rudd suggereert dat de verandering van Bidens toon premier Albanese de kans zou hebben gegeven om de betrekkingen tussen Australië en China te ‘resetten’.
Militaire plannen
Voordat Albanese naar Bali vertrok, waren er echter berichten over een plan om zes Amerikaanse B-52 bommenwerpers, die over een nucleaire capaciteit beschikken, in het noorden van Australië op de luchtmachtbasis Tindal te stationeren. Bovendien zal Australië elf grote opslagtanks voor vliegtuigbrandstof bouwen, waardoor de VS dichter bij China kan bijtanken dan zijn huidige belangrijkste brandstofopslagplaats in de Stille Oceaan: Hawaii. De bouw van deze 'squadron operations facility' zou onmiddellijk beginnen en in 2026 voltooid moeten zijn. In dit upgrade-pakket van 646 miljoen dollar zitten bovendien de installatie van nieuwe apparatuur in en verbeteringen aan de Amerikaans-Australische spionagebasis in Pine Gap. De mensen in de naburige stad Alice Springs maken zich begrijpelijk zorgen dat ze een nucleair doelwit kunnen worden in een oorlog die zij gewoon niet willen.
Kernwapenvrij?
Dit alles komt niet als een verrassing. Amerikaanse bommenwerpers, waaronder B-52’s, doen de Pine Gap-basis sinds de jaren 1980 aan en nemen sinds 2005 deel aan Amerikaans-Australische trainingsoperaties. In 2016 zei de Amerikaanse commandant van de luchtmacht in de Stille Oceaan, generaal Lori Robinson, dat de VS waarschijnlijk de B-1 bommenwerper – die een groter bereik en een groter laadvermogen heeft dan de B-52 – aan deze oefeningen zou toevoegen. In het kader van de 'US-Australian Enhanced Air Cooperation' (2011) zijn deze uitbreidingen al toegestaan, hoewel dit de Australische regeringsfunctionarissen stelselmatig in verlegenheid heeft gebracht. Zij geven de voorkeur aan meer discretie, onder meer vanwege de weerzin tegen kernwapens in buurland Nieuw-Zeeland en in veel andere naburige eilandstaten in de Stille Oceaan. Zij ondertekenden in 1986 het Verdrag van Rarotonga, waarin de regio als kernwapenvrije zone werd vastgelegd.
Organisatie
De uitbreiding van de luchtmachtbasis Tindal en de upgrades van de spionagebasis Pine Gap maken deel uit van de algemene versterking van de militaire en strategische banden tussen de VS en Australië. Deze banden hebben een lange geschiedenis, maar werden geformaliseerd door het Veiligheidsverdrag tussen Australië, Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten (ANZUS) van 1951 en de toetreding van Australië tot het 'Five Eyes'-netwerk van inlichtingendiensten in 1956. Sindsdien hebben de twee landen hun veiligheidsbanden aangehaald, onder meer door de overdracht van militair materieel van de Amerikaanse wapenindustrie naar Australië te vergemakkelijken. In 2011 kwamen VS-president Barack Obama en de Australische premier Julia Gillard overeen een paar duizend Amerikaanse mariniers in Darwin en Noord-Australië te stationeren en regelmatig VS- bommenwerpers naar die basis te laten vliegen. Dit maakte deel uit van Obama’s zogenaamde 'Pivot to Asia', die de Amerikaanse campagne zou inluiden om de economische vooruitgang van China met allerlei drukkingsmiddelen te stuiten.
Escalatie
Twee nieuwe veiligheidscoalities – de 'Quadrilateral Security Dialogue' (Quad, opnieuw gestart in 2017) en AUKUS (2021) – haalden de banden tussen de VS en de Stille Oceaanregio verder aan. De Quad bracht India en Japan samen met Australië en de VS in een samenwerkingsverband. Sinds 1990 organiseert Australië in Tindal de militaire oefening 'Exercise Pitch Black', een oorlogsspel waaraan verschillende Aziatische landen deelnemen. Sinds de luchtmacht van India in 2018 en Japan in 2022 zich aansloten, maken alle Quad- en AUKUS-leden nu deel uit van deze grote oefening in luchtlandingen. Australische functionarissen zeggen dat Exercise Pitch Black in omvang zal toenemen na de uitbreiding van Tindal.
In oktober 2022 hebben premier Albanese en de Japanse premier Fumio Kishida hun bilaterale veiligheidspact van 2007 geactualiseerd. De nieuwe ‘overeenkomst inzake wederzijdse toegang’ werd volgens Kishida ondertekend als reactie op "een steeds gevaarlijker strategisch klimaat", en stelt de twee landen in staat gezamenlijke militaire oefeningen te houden.
Het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken reageerde op het nieuws over de uitbreiding van Tindal en Pine Gap met de woorden: "Een dergelijke stap van de VS en Australië doet de regionale spanningen escaleren, ondermijnt de regionale vrede en veiligheid ernstig, en kan een wapenwedloop in de regio op gang brengen".
Australië hoopt
Albanese ging naar zijn afspraak met Xi toe in de hoop een einde te maken aan de Chinese handelsbeperkingen op Australië. Achteraf dacht hij optimistisch dat de in 2020 opgelegde beperkingen ter waarde van 20 miljard dollar snel zouden worden opgeheven, maar "het zal even duren voordat we concreet verbetering zien", zei hij. China heeft ondertussen echter met nog geen woord gerept over het opheffen van deze handelsbeperkingen, die de invoer van Australische gerst, rundvlees, kolen, katoen, kreeft, hout en wijn beperken.
De aanleiding voor deze beperkingen was de insinuatie van toenmalig Australisch premier Scott Morrison dat China verantwoordelijk was voor de COVID-19 pandemie. Nog eerder, in 2018, verbood de Australische regering twee Chinese telecombedrijven (Huawei en ZTE) om in haar rechtsgebied actief te zijn. Dit was geen onbelangrijke beleidswijziging, want ze zou betekenen dat in de Australische handel met China in de telecomsector, die in juli 2021 nog 19 miljard dollar bedroeg, tegen maart 2022 nog maar 13 miljard dollar waard was.
Tijdens de ontmoeting tussen Albanese en Xi in Bali kreeg laatstgenoemde een Australische klachtenlijst gepresenteerd met onder andere de handelsbeperkingen van Beijing tegen Canberra en de Australische bezorgdheid over de mensenrechten en de democratie in China. Australië streeft naar een normalisering van de betrekkingen op handelsgebied, terwijl het zijn uitgebreide militaire banden met de Verenigde Staten handhaaft. Xi legde niets op tafel. Hij luisterde alleen, schudde handen en vertrok met de verzekering dat beide partijen zouden blijven praten. Dit is een grote vooruitgang ten opzichte van de boze retoriek tijdens de regeringsperiode van Scott Morrison.
Een kwestie van perceptie
In oktober 2022 hield de Chinese ambassadeur in Australië, Xiao Qian, een toespraak met het oog op de viering van de 50ste verjaardag -op 21 december- van de diplomatieke betrekkingen tussen Australië en China. Ambassadeur Qian vroeg zijn Australische collega’s of zij China zagen als "een voorvechter of een uitdager" van de internationale orde. "De Australische regering en pers", zei hij, zien China als een "uitdager" van het VN-Handvest en het multilaterale systeem. Hij legde echter uit dat China zichzelf ziet als een "voorvechter" van meer samenwerking tussen landen om gemeenschappelijke problemen aan te pakken.
De klachtenlijst die Albanese aan Xi voorlegde, laat zien dat Australië, China -net als de VS- blijft behandelen als een bedreiging in plaats van als een partner. Deze algemene kijk op China werpt een schaduw over elke kans om een echte normalisatie te bereiken. Daarom deed ambassadeur Qian een oproep aan Australië om "een objectieve en rationele perceptie" van China na te streven en om "een positief en pragmatisch beleid ten aanzien van China" te ontwikkelen.
Tussen hoop en vrees
Het groeiende anti-Chinese sentiment in Australië vormt een ernstig probleem voor elke stap in de richting van normalisatie. In juli 2022 zei de Chinese minister van Buitenlandse Zaken, Wang Yi, dat Australië verschillende van zijn opvattingen over China zou moeten "corrigeren" voordat de betrekkingen vooruitgang konden boeken. Uit een recente opiniepeiling blijkt dat driekwart van de Australische bevolking gelooft dat China binnen de komende twee decennia een militaire bedreiging kan vormen. Uit dezelfde enquête bleek dat bijna 90% van de ondervraagden het militair bondgenootschap tussen de VS en Australië zeer belangrijk of tamelijk belangrijk vindt.
Tijdens de Shangri-La Dialoog in Singapore eerder dit jaar stelde de Australische vicepremier en minister van Defensie, Richard Marles, dat landen betrekkingen met elkaar moeten onderhouden door middel van dialoog en diplomatie. "China gaat niet weg. En we moeten allemaal samen leven en, hopelijk, samen welvarend zijn", merkte hij op.
Dat Albanese en Xi elkaar op Bali hebben ontmoet is een teken van het belang van diplomatie en dialoog. Albanese zal echter niet de handelsvoordelen kunnen behalen die Australië wenst, tenzij er op diplomatiek gebied en in de oologszuchtige houding van de VS en Australië tegenover China een ommekeer komt.
Dit artikel werd vertaald door Dirk Nimmegeers voor 'ChinaSquare'. Het originele artikel werd in het Engels gepubliceerd door 'Tricontinental'.
