Europa is in de greep van een diepe ongelijkheidscrisis. Volgens een recent rapport van Oxfam bezit de rijkste 1% van de EU bijna een kwart van alle rijkdom, terwijl de armste helft van de bevolking slechts 3% bezit.
Sinds 1995 -in bijna dertig jaar tijd- heeft 90% van de Europeanen zijn aandeel in de regionale rijkdom zien krimpen, terwijl de rijkste 10% hun deel van de taart heeft vergroot. In de eerste zes maanden van 2025 steeg het gezamenlijk vermogen van de miljardairs in de EU met meer dan 400 miljard euro. In tijden waarin één op de vijf Europeanen geconfronteerd wordt met armoede en sociale uitsluiting, sloten het afgelopen jaar 39 mensen zich aan bij de club van miljardairs in de Unie.
De kosten-van-levensonderhoud-crisis heeft de lonen uitgehold, en regeringen leiden middelen voor openbare diensten om naar defensie. Deze extreme concentratie van rijkdom naast wijdverbreide armoede, is niet alleen oneerlijk, het is een bedreiging voor de democratie, de sociale samenhang, de economie en ons klimaat.
De bestaande belastingsystemen verergeren de ongelijkheid in plaats van ze te bestrijden. In de afgelopen decennia hebben EU-landen de belastingen voor de allerrijksten en voor bedrijven drastisch verlaagd, terwijl gewone mensen de prijs betalen. Tegenwoordig komt meer dan 80% van de belastinginkomsten in de EU van gewone burgers, terwijl de rijksten gebruik kunnen maken van mazen in de wet, belastingparadijzen en speciale regimes om lagere effectieve belastingtarieven te betalen dan verpleegkundigen en leraren. In België bijvoorbeeld draagt de rijkste 1% slechts 23% belasting af op hun inkomsten, wat de helft is van wat de gemiddelde persoon bijdraagt.
Het fiscaal beleid van de EU en de lidstaten houdt de superrijken buiten schot. EU-landen verschillen aanzienlijk in de manier waarop zij het inkomen en vermogen van hun rijkste burgers belasten, maar geen enkel land doet dit op een toereikend niveau. In de jaren 1990 bestond er een vermogensbelasting in negen Europese landen. Vandaag heeft alleen nog Spanje een dergelijke belasting. Het gebrek aan harmonisatie binnen de EU wakkert agressieve belastingconcurrentie aan en stelt de superrijken in staat om voor het meest gunstige regime te kiezen om hun belastingbijdrage te minimaliseren.
Het fiscaal beleid van de EU en de lidstaten komt neer op een politieke keuze en de ongelijkheidscrisis is dus een probleem dat kan worden opgelost. De EU en haar lidstaten moeten dringend de belastingregels herschrijven om ervoor te zorgen dat de rijksten hun eerlijke deel betalen. De EU moet beleid invoeren dat schadelijke belastingregimes beëindigt, moet een Europees vermogensregister opzetten en een gemeenschappelijke standaard voor de belasting van kapitaal invoeren. De EU en haar lidstaten zouden Europese of nationale belastingen moeten invoeren voor de rijkste individuen. Twee derde van de Europeanen steunt de invoering van een belasting voor de rijkste individuen zodat zij een minimumniveau aan belasting zouden betalen.
Het belasten van de superrijken kan de miljarden opleveren die de wereld dringend nodig heeft. Een vermogensbelasting tot 5% op miljonairs en miljardairs op EU-niveau zou bijvoorbeeld jaarlijks 286,5 miljard euro kunnen opleveren, genoeg om te voorzien in de jaarlijkse behoeften van het nieuwe langetermijnbegrotingsvoorstel van de EU. Het beëindigen van schadelijke en verspilling veroorzakende belastingregimes voor individuen zou 3,9 miljard euro per jaar kunnen opleveren. Dit geld is dringend nodig om te voorzien in Europa’s groeiende sociale noden, om het gat in de klimaatfinanciering te dichten en om de toenemende ontwikkelings- en humanitaire behoeften aan te pakken.
We staan op een kruispunt. EU-regeringen kunnen ofwel doorgaan op het pad van bezuinigingen en toenemende ongelijkheid, of een rechtvaardiger en veerkrachtiger Europa (en wereld) opbouwen door extreme rijkdom en de superrijken te belasten. In deze tijden van ongekende crisis roept Oxfam de Europese Unie en haar lidstaten op om moedig te handelen. Het belasten van de superrijken is niet radicaal, het is een kwestie van gezond verstand. Het idee wordt gesteund door de publieke opinie en economische feiten. Mens en planeet kunnen niet langer wachten.