Op 11 september 2021, twintig jaar na de aanslagen in New York en de start van de oorlog tegen Afghanistan, zullen de laatste Amerikaanse troepen Afghanistan verlaten. Althans, dat was het plan. Biden besliste om de terugtrekking nog met 10 dagen te vervroegen.
Er is haast bij: het scenario van een compleet debacle, zoals op het einde van de Vietnamoorlog, behoort tot de mogelijkheden. Wat er overblijft van de Amerikaanse bezettingsmacht riskeert onder de voet gelopen te worden door de Taliban, diegenen om wie het allemaal begon en die tot voor kort dood en verslagen werden verklaard.
Het is wellicht weinig bekend onder diegenen die nu twintig jaar oud zijn, maar Belgische troepen waren van de eerste tot de laatste dag van deze misdadige oorlog betrokken partij. Het is weinig waarschijnlijk dat we in België daarover excuses zullen horen, laat staan dat er een vervolging zou komen van diegenen die ons deden meestappen in een oorlog die nooit gevoerd had mogen worden.
Belgische troepen waren van de eerste tot de laatste dag betrokken partij bij de misdadige oorlog in Afghanistan.
De ‘Global War on Terror’, begonnen in Afghanistan en gevolgd door de oorlog tegen Irak en interventies in andere landen, heeft een verschrikkelijke tol geëist. Zowel op het vlak van mensenlevens en financieel, als op het vlak van de democratische rechten wereldwijd.
Slachtoffers van de oorlog tegen terreur
De Global War on Terror, de totale oorlog tegen het terrorisme, werd ontketend door de Verenigde Staten en zijn bondgenoten als antwoord op de aanslagen van 2001. Op de herdenking van twintig jaar 9/11 zullen de namen van de 3000 slachtoffers in New York voorgelezen worden. Maar niet de namen van al de onschuldige slachtoffers die in de mondiale oorlog tegen terreur vielen. Die lijst is te lang. Ze is bovendien onvolledig, omdat het leven van een slachtoffer ginds niet evenveel telt als dat van een slachtoffer hier.
Ten minste 800.000 mensen kwamen om als een direct gevolg van War on Terror die al twintig jaar over de wereld raast. Volgens ‘Iraq Body Count’ zijn er in de periode van 2003 tot 2021, tussen de 185.497 en 208.547 burgerdoden gevallen. Daarbij zijn niet meegeteld: het aantal mensen dat gewond is geraakt of ziek is geworden als gevolg van de oorlog, noch het aantal burgers dat indirect is omgekomen als gevolg van de vernietiging van ziekenhuizen, infrastructuur en milieuvervuiling. Ook niet de honderdduizenden kinderen die door de oorlog weeskinderen werden. En al evenmin de 37 miljoen mensen die door de oorlog gedwongen werden om hun te land ontvluchtten of intern ontheemd geraakten in Afghanistan, Irak, Pakistan, Jemen, Somalië, Libië, Syrië – op de Tweede Wereldoorlog na, de grootste massaverplaatsing van mensen sinds het jaar 1900.
Een oorlog in plaats van een politionele actie
De bloedige aanslagen in New York waren geen daden die toelieten ze te definiëren als een oorlog. Alleen al omdat maar een van de twee partijen een staat is, en een oorlog doorgaans tussen staten wordt uitgevochten. Toch werden de aanslagen behandeld alsof het om een oorlogsdaad ging en niet om een misdaad.
Geen inzet dus van politionele of juridische middelen, zoals in het verleden in andere landen met vormen van terrorisme gebeurde. Wel de ontplooiing van een moordende Westerse legermacht tegen Afghanistan, volgens de NAVO zelf “een van de grootste coalities uit de geschiedenis”, met de deelname van “130.000 soldaten uit 50 NAVO- en andere bevriende landen”.
Twintig jaar later is er maar één balans: de monstercoalitie onder leiding van de Verenigde Staten leed in Afghanistan een complete nederlaag. De Taliban zijn terug. Het vuur van het terrorisme dat men zogenaamd wilde doven, verspreidde zich over de hele wereld. Op zijn beurt creëerde de oorlog tegen Irak de Islamitische Staat.
Een politieke en culturele ommezwaai
De oorlog tegen het terrorisme heeft de politieke en justitiële cultuur in de Westerse landen radicaal veranderd. Terrorisme werd gelijkgesteld met geweld gepleegd door moslims. Islamofobie en racisme werden gemeengoed. Extreemrechts brak door, zowel op het politieke toneel als met geweld in de maatschappij.
Op het vlak van justitie en gevangeniswezen maakten we een historische sprong achteruit, een Guantanamo-isering van cultuur en praktijken, ten opzichte van alle progressieve opvattingen die we kenden in de jaren 1960 en 1970.
Het model van Guantanamo, het Amerikaans gevangeniskamp op Cuba dat in de maanden na de start van de oorlog werd opgericht voor vermeende moslimterroristen uit Afghanistan, heeft een wereldwijde invloed gehad. Guantanamo werd synoniem voor de toelaatbaarheid van foltering en ongelimiteerde detentie, maar stond ook model voor de verbanning en de uitzuivering van de ongewensten – terroristen, illegale vluchtelingen, enzovoort - uit de maatschappij. Het kamp werd immers door de Amerikanen geïnstalleerd op een eiland, buiten het nationale grondgebied, vrij van de nationale en internationale wetten. Iets wat meerdere landen op gelijkaardige ideeën bracht.
Guantanamo stond model voor de verbanning en de uitzuivering van ongewensten uit de maatschappij.
Guantanamo toonde dat er geen grenzen meer zijn op het vlak van detentie. Gedetineerden werden over de continenten heen getransporteerd met de hulp van Europese en Arabische landen, die als een soort onderaannemers optraden. De vraag om detentiekampen voor ongewenste vluchtelingen te bouwen buiten de grenzen, om gevangeniseilanden op te richten en om Westerse gevangenissen te bouwen in vroegere kolonies kende een ongeziene vlucht vooruit.
In Australië worden vluchtelingen belet om voet aan wal te zetten en worden ze opgesloten op de eilanden Manus en Nauru. In Denemarken kwam het voorstel om het eiland Lindholm te gebruiken om illegale vluchtelingen op vast te zetten. De Britse minister van Binnenlandse Zaken wil asielzoekers en/of mensenhandelaars verbannen naar offshore centra waar hun straf kan worden uitgezeten. De eilanden Ascension of Sint-Helena, of oude ferryboten en verlaten olieplatformen zijn pistes die onderzocht worden.
In Frankrijk gingen stemmen op om een Guantanamo te bouwen voor moslimterroristen en aanhangers op het Ile de Ré. Hetzelfde in Oostenrijk, waar FPÖ-leider, Heinz-Christian Strache, in 2017 voorstelde gekende islamisten te arresteren en naar eenzame eilanden te sturen. Groot-Brittannië wilde dan weer gevangenissen bouwen in Nigeria en in Jamaica, maar moet daar voorlopig van afzien. In Zwitserland en ook in België (het voorstel van N-VA voorzitter Bart De Wever) kwam de vraag aan Marokko om respectievelijk een Zwitserse en Belgische gevangenis te bouwen voor buitenlanders. Voorlopig nog zonder resultaat.
De oorlog tegen het terrorisme heeft ook onze eigen opvattingen verziekt. Laten we het niet eens hebben over onze empathie die jaar na jaar, meer en meer wegsmelt als sneeuw voor de zon en plaats maakt voor een algemene verharding. Ook de vraag om gerechtigheid, gelijkheid en vrede werd verstikt door gevoelens van wraak. Zeker als het gaat om mensen die beschuldigd worden van terrorisme.
Wie protesteert nog tegen het feit dat een voor terrorisme gedetineerde persoon gefolterd wordt, fysiek of psychisch? Dat hij of zij twee keer gestraft wordt voor hetzelfde feit? Dat hij of zij boven op zijn straf de nationaliteit verliest of uitgeleverd wordt, zelfs als daar geen wettelijke grond voor is? Dat wat zou moeten gelden voor iedereen, niet meer geldt voor diegenen van wie we ons willen ontdoen?
Wie protesteert nog tegen het feit dat een voor terrorisme gedetineerde persoon gefolterd wordt, fysiek of psychisch?
We maken een fascistisch scenario mee dat we kennen uit het verleden, maar waarvan we ons alleen het einde herinneren, niet het begin. Namelijk hoe het nazisme zich in de jaren 1930 onder algemeen applaus ontdaan heeft (via detentie en uiteindelijk massamoord) van onverbeterlijke delinquenten, criminele geesteszieken, ‘personen van onzuiver bloed’, mensen die ‘niet in staat waren om te werken’, schizofrenen, epileptici, mensen met ernstige misvormingen, zware alcoholici, enz. (zie ‘I can’t breathe’, de nieuwe adem van het verzet, Luk Vervaet, Antidote, 2021).
We moeten ons eerlijk de vraag stellen of Nizar Trabelsi en Malika El Aroud behoren tot die categorie van mensen die we eigenlijk het liefst uitgeroeid zien?
Oorlogsjustitie
De oorlog tegen Afghanistan kwam naar België in de vorm van een oorlogsjustitie tegen gevangenen die tot het kamp van onze tegenstanders behoorden.
Nizar Trabelsi en Malika El Aroud verbleven beiden in Afghanistan vóór de oorlog begon. Op 13 september 2001, enkele maanden na zijn terugkeer naar België werd Nizar Trabelsi gearresteerd omwille van zijn plan om de Amerikaanse basis van Kleine-Brogel in Limburg aan te vallen. Trabelsi bekende en werd daarvoor veroordeeld tot wat toen de maximumstraf was: tien jaar effectieve gevangenis.
Hij zat die straf tot de laatste dag uit in verschillende Belgische gevangenissen, maar werd nog twee jaar langer vastgehouden dan zijn veroordeling voorzag, omdat hij -zo zeiden de Belgische justitie en politieautoriteiten- de uitspraak van zijn beroep bij het Europees Hof voor de Mensenrechten tegen zijn uitlevering aan de verenigde Staten moest afwachten.
Op jacht naar eender wie die ook maar verdacht werd een handlanger van Bin Laden te kunnen zijn, hadden de Amerikaanse autoriteiten om Trabelsi’s uitlevering gevraagd. Ook al hadden ze geen enkel nieuw element om die uitlevering te rechtvaardigen en ook al is het verboden om iemand twee keer voor hetzelfde feit te vervolgen.
De Belgische justitie aanvaardde het Amerikaanse verzoek. Minister De Clerck ondertekende het uitleveringsbevel en zijn opvolgster Annemie Turtelboom liet Trabelsi in oktober 2013 op een vliegtuig zetten naar een Amerikaanse gevangenis. Die uitlevering was illegaal. Voor de eerste keer in zijn geschiedenis, lapte België een vonnis van het Europees Hof voor de Mensenrechten aan zijn laars. Dat Hof had België immers herhaaldelijk aangemaand om Trabelsi niet uit te leveren zolang er geen uitspraak was in het beroep dat hij had aangetekend.
In de zaak Trabelsi lapte België voor de eerste keer in zijn geschiedenis een vonnis van het Europees Hof voor de Mensenrechten aan zijn laars.
Intussen zit Trabelsi al acht jaar in isolement in een Amerikaanse gevangenis in afwachting van zijn proces. In totaal al twintig jaar in de gevangenis voor een plan!
Malika El Aroud werd op 11 december 2008 door de Belgische politie gearresteerd en veroordeeld tot de maximumstraf van 8 jaar effectieve gevangenis omwille van terroristische activiteiten, die concreet bestonden uit het oproepen tot de Jihad tegen de Amerikaanse troepen in Afghanistan.
Ook zij zat haar straf uit tot de laatste dag. Ze kwam vrij in december 2016, maar ook hier kwam daarmee geen einde aan de bestraffing. Ditmaal was er een omgekeerd scenario: niemand vroeg om de uitlevering van El Aroud, maar België nam haar Belgische nationaliteit af en wilde haar uitwijzen naar Marokko, het land van haar tweede nationaliteit.
Marokko weigerde -terecht- om Malika El Aroud, een Belgische onderdaan, op te nemen. Iets wat Sammy Mahdi in een Franse colère deed schieten. Hij verklaarde: “Als het van mij afhing, zette ik haar onmiddellijk op een vliegtuig naar Marokko”.
In het kader van de uitvoering van de beslissing om haar Belgische nationaliteit af te nemen, werd Malika -nauwelijks twee jaar na haar vrijlating en intussen zestig jaar oud geworden- op 11 oktober 2018 opnieuw gearresteerd. Ze werd gedurende zeven maand opgesloten in het Centrum voor illegalen in Brugge in afwachting van haar uitzetting. Vervolgens werd ze getransfereerd naar een gelijkaardig centrum, de Caricole in Zaventem, waar ze vijf maanden verbleef. Daarna werd ze overgebracht naar een huis in West-Vlaanderen waar ze onder huisarrest werd geplaatst: verbod om de gemeente te verlaten, een nachtelijk uitgaansverbod en de verplichting om zich elke dag tussen 9 en 10 uur te melden op het politiebureau. Voor haar onderhoud kreeg ze maaltijdcheques.
Deze vorm van gevangenschap duurde tot 1 maart 2021, de dag waarop een rechter haar “in vrijheid stelde”, maar “met het bevel het grondgebied te verlaten”. In de feite werd El Aroud staatloos. Zonder Belgische identiteitspapieren, geweigerd in Marokko, en zonder enig inkomen kan Malika geen kant meer op. Mijn vraag aan inmiddels staatssecretaris voor Asiel en Migratie Mahdi is: hoe moeten zulke mensen overleven? Wordt het geen tijd om de strijdbijl te begraven?
Amnestie nu!
Het akkoord tussen de Taliban en de Amerikaanse regering afgesloten in februari 2020 voorziet de vrijlating van 5000 gevangen Taliban-strijders in ruil voor 1000 gevangen Afghaanse regeringssoldaten. Op het einde van de Franse oorlog tegen het Algerijnse 'Front de Libération Nationale' (FLN) voorzag het akkoord van Evian (1962) in de vrijlating van 6000 FLN gevangenen en volledige amnestie. De akkoorden van Parijs tussen het Vietnamese verzet en de Amerikanen uit 1973 voorzagen in de vrijlating van alle gevangenen. Onder de Goede Vrijdagakkoorden uit 1998 tussen het Ierse verzet en de Britse regering werd een overeenkomst gesloten over de vrijlating van 428 gevangenen, waaronder 143 die veroordeeld waren tot levenslang.
Nu het eind van de Afghaanse oorlog in zicht is, zal Biden het kamp van Guantanamo sluiten? Zal hij de 40 overblijvende gevangenen in onbeperkte detentie vrijlaten? Zal België aan de VS vragen om de vervolging van Trabelsi te staken? Zal België de dubbele straf van Malika El Aroud ongedaan maken? Het zouden belangrijke tekenen zijn op de weg naar vrede en verzoening.