Kan het Chinese vredesplan de oorlog beëindigen? Chinakenner Jenny Clegg maakt een analyse van de inhoud en de beweegredenen van dit plan.

Rond de eerste verjaardag van de Russische invasie van Oekraïne werden twee belangrijke voorstellen naar voren geschoven. Enerzijds ontving de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) een nieuwe resolutie die werd opgesteld door Oekraïne in overleg met zijn bondgenoten. Anderzijds publiceerde China een 12 punten tellend vredesplan.

Beide teksten roepen op tot een staakt-het-vuren en vragen om de naleving van het VN-soevereiniteitsbeginsel, verder bevatten ze niet veel gemeenschappelijks.

De VN-resolutie eist de onmiddellijke terugtrekking van de Russische troepen, maar roept niet specifiek op tot vredesbesprekingen. Deze niet-bindende resolutie werd aangenomen met 141 stemmen voor, 32 onthoudingen en 7 tegen. Net als bij eerdere VN-stemmingen over Oekraïne onthielden de grote ontwikkelende landen zich - India, China, Pakistan, Bangladesh en Iran kregen het gezelschap van Cuba en de meeste Centraal-Aziatische landen, terwijl bijna de helft van de Afrikaanse landen geen steun verleende.

Het plan van China waarschuwt voor het gevaar dat het conflict uit de hand loopt, dat er kernwapens worden ingezet en dat er zeer onveilige omstandigheden ontstaan voor kerncentrales. Dat is slechts één van de punten waarover de VN zich ook zorgen maakt, wat overigens wel vreemd is aangezien dit het gevaarlijkste aspect is van het conflict in Oekraïne.

Het Chinese plan erkent dat er met de legitieme bekommernissen van allen moet worden rekening gehouden en roept beide partijen op om "in dezelfde richting te werken" om de vredesbesprekingen zo spoedig mogelijk te hervatten. Verder wil het plan ook een einde maken aan de unilaterale sancties waarin de VN-Veiligheidsraad niet heeft toegestemd, en verzet het zich tegen het gebruik van de wereldeconomie als "instrument of wapen voor politieke doeleinden".

Het plan van China waarschuwt voor het gevaar dat het conflict uit de hand loopt.

Terwijl de eenzijdige benadering van de Oekraïense VN-resolutie alleen maar kan bijdragen tot het verlengen van de oorlog, biedt het voorstel van China daarentegen een internationaal kader om de besprekingen in de richting van een vreedzame regeling te sturen.

China komt niet in aanvaring met het internationale recht – het plan is daar volledig mee in overeenstemming – het probleem is hoe dat recht wordt gebruikt. Het is aan de grootmachten om samen te werken en de strijdende partijen te helpen "de deur naar een politieke regeling te openen".

De anti-Chinese media bekritiseren het plan als vaag -hol zelfs- en onoprecht, alleen bedoeld om in het Zuiden het imago van China als vreedzame macht hoog te houden. China zou zich vooral zorgen maken ‘om gezichtsverlies’, iets wat volgens de sinofobe ideologie een uniek Chinees raciaal kenmerk is. Maar als de voorstellen weinig gedetailleerd zijn, komt dat vooral omdat China zichzelf, noch enige andere mogendheid, het recht toekent om concrete voorschriften en vooraf bepaalde oplossingen voor te stellen.

Westerse oorlogsstokers proberen nu de geloofwaardigheid van China als vredestichter te ondermijnen door China er luidkeels maar zonder het minste bewijs van te beschuldigingen dat het van plan is Rusland militair materieel te leveren. "Als iemand nog twijfels heeft over het leveren van wapens aan Oekraïne", waarschuwde Boris Johnson vorige week in het Brits Parlement, "kijk dan maar eens hoe China zich voorbereidt om de Russen te bewapenen".

De kwestie van de neutraliteit van China

China veroordeelt de inval van Rusland niet expliciet en houdt vast aan de eerder in februari 2022 overeengekomen beleid van 'vriendschap zonder grenzen’. Dat het zich neutraal noemt kan dus in twijfel worden getrokken. China heeft echter vanaf het begin heel duidelijk verklaard dat de huidige oorlogssituatie "niet is wat wij willen zien". Op de tweede dag van de invasie werden bepaalde financiële beperkingen opgelegd en Wang Yi, toen nog minister van Buitenlandse Zaken, belde met ambtgenoten in Frankrijk, Groot-Brittannië en de EU om het standpunt van China uit te leggen.

Zijn standpunten, nu uitgewerkt in het 12-puntenvoorstel, waren dat de soevereiniteit en de territoriale integriteit van alle landen gerespecteerd en beschermd moeten worden. Dat, gezien de vijf opeenvolgende oostwaartse uitbreidingsronden van de NAVO, naar behoren tegemoet moet worden gekomen aan de legitieme veiligheidseisen van Rusland; en dat grootschalige humanitaire crisissen voorkomen moeten worden. De hoogste prioriteit was dat alle partijen zich terughoudend zouden opstellen, waarbij Wang Yi verklaarde dat China een zo snel mogelijke rechtstreekse dialoog en onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne zou toejuichen.

Het optreden van Poetin heeft China in een lastig parket gebracht ten opzichte van Europa.

Het optreden van Poetin heeft China in een lastig parket gebracht, niet in de laatste plaats betreffende Bejings betrekkingen met Europa. China heeft enorme inspanningen geleverd om een partnerschap met Europa op te bouwen als buffer tegen de toenemende economische oorlogsvoering van de VS. Nu willen de Europeanen dat China een standpunt inneemt over de oorlog in Oekraïne, een  kwestie die voor Europa een absolute prioriteit heeft.

Tegelijkertijd heeft China zijn eigen goede redenen om Rusland niet tegen zich in het harnas te jagen, zoals een grens van 4.300 km en bepaalde ervaringen uit het verleden met Russische agressie waarbij China de veel zwakkere macht was, nl. de Russisch-Japanse oorlog van 1904 die op Chinese bodem werd uitgevochten en het grensconflict van 1969 tussen China en de Sovjet-Unie. Er werden grote inspanningen geleverd om de betrekkingen tegen 1989 te herstellen en vervolgens het partnerschap tussen beide landen te versterken.

Daarnaast hecht China, dat zowel aan Afghanistan als aan Noord-Korea grenst, veel belang aan samenwerking met Rusland, dat de bezorgdheid deelt over de verspreiding van destabilisatie in zowel Centraal- als Noordoost-Azië.

Zeker, de vijandigheid van de VS trekt de twee partijen naar elkaar toe. China ziet een oplossing voor Rusland-Oekraïne als een dringende noodzaak, zeker nu de VS een soortgelijke confrontatie in de regio Azië-Stille Oceaan probeert uit te lokken die nog grotere gevolgen zal hebben dan die op het Europese continent.

Rusland en China zijn het er wel over eens dat een multipolaire wereld nodig is, maar China volgt hierbij een heel andere aanpak. Rusland zag geen ander middel dan geweld om zich te verzetten tegen de uitbreiding van de NAVO. De Chinese manier van denken -die van de klassieke strateeg Sun Tzu- komt neer op het vermijden van geweld.

In plaats van een Chinees-Russisch blok te vormen, wat de VS zeker nog razender zou maken, wil China door middel van diplomatie een confrontatie vermijden en proberen de VN weer een centrale rol te geven in de internationale betrekkingen.

Het vredesplan laat zien hoe China zijn rol als belangrijke mogendheid wil invullen – het steunen van overleg, het faciliteren van vredesbesprekingen en het aanbieden van zijn goede diensten voor bemiddeling. 

Het plan is niet alleen een serieus voorstel om het conflict te beëindigen, maar beoogt tegelijk het Zuiden van de wereld te verenigen en Europa voor zich te winnen op een moment dat de NAVO afglijdt naar een rechtstreeks conflict met Rusland, wat de eigenlijke basis van de internationale samenwerking en de VN bedreigt.

Internationale steun voor vrede verwerven

De koudeoorlogsverdeeldheid waar de Verenigde Staten op aansturen stuit op een struikelblok: landen in het Zuiden verzetten zich tegen de eis om partij te kiezen. Een jaar van lobbyen heeft weinig verandering gebracht in het aantal onthoudingen bij stemmingen in de VN.

Om de ontwikkelende landen aan te spreken, treedt Volodymyr Zelensky op als een verdediger van het VN-grondbeginsel van de soevereiniteit en vraagt hij hen wapens te leveren. Wat hij vergeet is de VN-verbintenis om geschillen via dialoog op te lossen. Door deze organisatie te veranderen in een strijdtoneel van ‘democratieën tegen autocratieën’ krijgen we een gevaarlijke ontsporing van de basis waarop de VN rust – de gelijkheid van alle staten, ongeacht hun politieke stelsels.

Het plan van China kan meer weerklank vinden in het Zuiden.

Het plan van China kan meer weerklank vinden in het Zuiden. Ontwikkeling is immers gediend met oproepen tot gezamenlijke inspanningen om de verdere gevolgen te verzachten van een conflict dat het wereldwijde economische herstel na Covid ondermijnt en de aanvoer van energie, financiën en de handel in voedsel verstoort.

China suggereert wel dat Europa een deel van de schuld draagt door zijn falen om een inclusief veiligheidskader tot stand te brengen, maar daarnaast zoekt China ook naar eenstemmigheid met Europa en moedigt het de EU en Rusland aan om te streven naar ondeelbare veiligheid in overeenstemming met de oorspronkelijke focus van de OVSE (de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking).

China is de eerste grootmacht die zich inzet voor vrede in dit conflict. Het kan een enorme invloed uitoefenen en nog wel op beide partijen. Tot de oorlog uitbrak waren de betrekkingen van Oekraïne met China, de grootste handelspartner van Kiev, goed. Zelensky heeft de betrokkenheid van China nu voorzichtig toegejuicht en aangegeven dat hij bereid is Xi Jinping te ontmoeten. Het zou kunnen dat het pragmatisme van China niet past bij zijn hang naar de bestraffing van Rusland – maar ook Poetin zou grondgebied moeten afstaan.

Er is geen vrede mogelijk totdat beide partijen onder ogen zien dat ze, om te krijgen wat ze willen, bereid moeten zijn er iets voor terug te geven. Vredes- en anti-oorlogsbewegingen moeten het Chinese initiatief verwelkomen en steunen, en er niet van uitgaan dat China alleen maar meedoet aan het spel van de politieke strijd tussen de blokken of dat zijn rol als vredestichter moet worden onderschat. De wereldvrede vraagt nu om internationale solidariteit.
 
Dit artikel verscheen eerder op 'The Morning Star' en werd vertaald door Dirk Nimmegeers.