De Afrikaanse jeugd, die gebruik maakt van sociale media en zonder financiele middelen opereert, heeft zich ontpopt tot een stevige kracht voor verandering, in navolging van de historische onafhankelijkheidsbewegingen van halverwege de 20e eeuw.

“Afrika is aan het opkomen!” - zo wordt gezegd. Maar de zon van de economische groei schijnt niet op iedereen. Afrikaanse jongeren hebben te maken met een recordhoge werkloosheid, politieke ondervertegenwoordiging en beperkte toegang tot financiële middelen. In 2024 hebben 19 Afrikaanse landen verkiezingen gehouden, maar jongeren - een derde van de bevolking van het continent - blijven grotendeels uitgesloten van leiderschap. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Afrikaanse jongeren zich in ditzelfde jaar -gebruik makend van digitale platforms- luid en duidelijk uitspreken tegen economische tegenspoed en de passiviteit van de overheid.

In Kenia ervaarden we voor de eerste keer een digitale en sociale media-mobilisatie in 2019, in de weken voorafgaand aan de Internationale Vrouwendag van 2019. Feministen in Kenia planden en mobiliseerden via digitale weg protesten in het hele land tegen femicide om aandacht te vragen voor het stijgend aantal moorden op vrouwen en het toenemend intiem partnergeweld (IPV), zonder dat de daders werden gearresteerd of de regering het probleem aanpakte. De digitale mobilisatie voor de protesten gebeurde op sociale media onder de hashtags #EndFemicideKE en #TotalShutdownKE.

Tussen augustus en oktober heeft de Nationale Politiedienst van Kenia 97 gevallen van vrouwenmoord geregistreerd. Het werkelijke aantal moet hoger liggen, omdat tal van gevallen niet aan de autoriteiten worden gemeld. Tijdens ‘16 Days of Activism 2024 ’ hielden Kenianen in het hele land forums om het probleem van vrouwenmoorden onder de aandacht te brengen. Dit culmineerde op de Internationale Dag van de Mensenrechten 2024 in protestacties doorheen het land, waarbij de president werd opgeroepen om femicide uit te roepen tot een nationale ramp. Zoals gewoonlijk werden de vreedzame protesten beantwoord met politiegeweld, waarbij de politie onschuldige demonstranten met traangas bestookte.

Deze door jongeren geleide sociale beweging opgestart in juni door Keniaanse Gen Z-demonstranten, heeft zich nu verspreid naar Oeganda, Nigeria en Mozambique. Golven van jongeren staan op om wanpraktijken tijdens verkiezingen, slecht bestuur, corruptie en belastingverhogingen aan te vechten. Afrikaanse jongeren, die gebruik maken van sociale media en opereren zonder financiële steun, hebben zich ontpopt tot een machtige kracht voor verandering, in navolging van de historische onafhankelijkheidsbewegingen van het midden van de 20e eeuw. Aangezien de meerderheid van de protesten wordt aangevoerd door mannen en vrouwen onder de 30 jaar, is er een aanzienlijk potentieel om een langdurig momentum te creëren voor goed bestuur, economische rechtvaardigheid, een einde aan corruptie en een beter management van verkiezingen.

#RejectFinanceBill2024 in Kenia

De weken voorafgaand aan de eerste fysieke #RejectFinanceBill2024-protesten in Kenia op 18 en 19 juni werden gedomineerd door algemene ontevredenheid over de voorgestelde belastingen op basisproducten zoals sanitaire producten, bakolie en brood. Sociale mediaplatforms gonsden van de oproepen die neerkwamen op “genoeg is genoeg”, terwijl werd uitgelegd hoezeer het wetsvoorstel de kosten van het levensonderhoud voor de meeste doorsneeburgers zou opdrijven. Het algemene gevoel was “we moeten iets doen” aan dit wetsvoorstel, voordat het leven nog veel moeilijker wordt dan het al was.

Binnen enkele dagen circuleerden datum, locatie en dresscode op sociale media en downloadden gebruikers massaal de Zello walkietalkie app. Wat volgde was historisch: jonge Kenianen in alle delen van het land trokken de straat op om te protesteren tegen de belastingwet in wat bekend werd als de #RejectFinanceBill2024 en #OccupyParliament-protesten

Oeganda, Nigeria en Mozambique: Sociale media en jongeren

In navolging van Kenia braken in juli in Oeganda anti-corruptieprotesten uit. In augustus en oktober waren er in Nigeria de #EndBadGovernance en #FearlessOctober-protesten, tegen de hoge levensonderhoudskosten-crisis en tegen slecht bestuur. In Mozambique trokken burgers massaal de straat op om te protesteren tegen electorale fraude na de verkiezingen van 9 oktober.

Net als in Kenia werden deze protesten gewelddadig aangepakt, met buitensporig politiegeweld, buitengerechtelijke executies, ontvoeringen, martelingen en honderden gewonden. Maar dat was niet het enige wat ze gemeen hadden. De overgrote meerderheid van al deze demonstranten waren jongeren en om hen op straat te krijgen waren sociale media cruciaal. Sociale media-platforms hielpen hen realtime updates te geven, demonstraties te coördineren, verkeerde informatie tegen te gaan en juridische hulp te vergaren door crowdfunding voor gearresteerde activisten. Door de traditionele media te omzeilen, brachten jonge activisten misstanden aan het licht en verenigden ze gemeenschappen, waardoor de autoriteiten zich verplicht zagen om de confrontatie aan te gaan met deze digitaal vaardige en sterk georganiseerde oppositionele kracht.

Zonder leiders, zonder stammen, zonder klassen en zonder angst

Historisch gezien is de Keniaanse politiek verdeeld langs etnische en tribale lijnen, waarbij electorale blokken zich vaak achter leiders van hun gemeenschap scharen. De Gen Z-beweging heeft deze mal echter doorbroken. Jonge activisten hebben de focus verlegd van etnische loyaliteit naar bredere kwesties zoals gelijkheid, sociale rechtvaardigheid en verantwoordingsplicht van de overheid.

Onder de slogan “stamloos, leiderloos, partijloos” (‘tribeless, leaderless, party-less’),
hebben de #RejectFinanceBill-protesten traditionele politieke affiliaties gemeden en een spontaan, gedecentraliseerd model aangenomen. Deze benadering gaf de beweging de flexibiliteit om zich snel aan te passen aan veranderende omstandigheden, bijvoorbeeld het ontwijken van de politie door vaak van protestlocatie te veranderen. Zonder een duidelijke hiërarchie gingen de protesten door, ondanks arrestaties, terwijl de autoriteiten worstelden met het onderdrukken van een zich steeds evoluerende, leiderloze beweging.

De Keniaanse protesten verrasten de regering. Voorheen bleven de klachten van jongeren beperkt tot sociale media. Nu trok de jeugd in het hele land de straat op, over stammen- en partijgrenzen heen. De reactie van de regering was gewelddadig en resulteerde in tientallen doden en ontvoeringen. Tot op de dag van vandaag isoleert en ontvoert de politie vermeende protestleiders, van wie velen sterven of getraumatiseerd raken door hun ervaringen. De Keniaanse politie ontkent dit echter.

Verwerping van ‘redderspolitiek’

De politieke geschiedenis van Afrika wordt gekenmerkt door leiders die zichzelf positioneren als “redders” die utopieën beloven, maar er niet in slagen om duurzame systemen op te bouwen. Dit terugkerend verhaal heeft geleid tot ontgoocheling. Jongeren zien nu in dat er behoefte is aan systemische verandering en niet alleen aan individuele leiders. Gen Z-activisten in heel Afrika eisen in toenemende mate transparantie en verantwoording en leggen de nadruk op structuren die langer meegaan dan persoonlijkheden en die corruptie voorkomen.

De protesten van dit jaar wijzen ook op een andere verschuiving: Afrikaanse jongeren vragen zich af of de persoonlijke politiek van hun leiders overeenkomt met de principes van rechtvaardigheid, gelijkheid en inclusie. Deze jongere generatie kijkt verder dan louter representatie en beoordeelt leiders op de standpunten die ze innemen ten opzichte van het patriarchaat, homofobie en tribalisme. Zijn de politici toegewijd aan het herstellen van historisch onrecht en het bestrijden van systemische onderdrukking? Activisten geloven dat deze vragen de steun zouden moeten bepalen die eender welke leider krijgt.

De toekomst van door de jeugd geleid activisme in Afrika

De meerderheid van de activisten is jonger dan 30. De Afrikaanse Gen Z is klaar om het politieke landschap te veranderen. Het is essentieel om deze jonge Afrikanen te steunen in plaats van afhankelijk te zijn van traditionele “redders”. Leiderloze, gedecentraliseerde bewegingen hebben bewezen effectief te zijn in het verstoren van de status quo.

Zoals blijkt uit de #RejectFinanceBill-protesten in Kenia, de #FearlessOctober-protesten in Nigeria en de door de jeugd geleide bewegingen in Oeganda en Mozambique, reageren de jongeren van vandaag niet alleen op de stijgende kosten van het levensonderhoud, maar dringen ze aan op diepgaande systemische verandering. Door digitaal activisme te combineren met fysieke aanwezigheid op straat, laat de Afrikaanse jeugd zien dat ze zich wil inzetten voor een getranfsormeerd en mondig continent en bredere systemische verandering.

Dit vertaalde artikel verscheen eerder op Common Dreams.