“Oorlog is niet gezond voor kinderen en andere levende wezens”, staat er op een poster getiteld ‘Primer’ en gecreëerd door de inmiddels overleden kunstenares Lorraine Schneider voor een kunsttentoonstelling in New York in 1965. Gedrukt in kinderlijk kleine letters zijn de woorden verspreid tussen de bladeren van een eenvoudig getekende zonnebloem. Het was een vroege reactie op de oorlog van de VS in Vietnam. “Ze wilde gewoon iets maken, waar niemand iets tegenin kon brengen”, herinnert Schneiders jongste dochter, Elisa Kleven, zich in een artikel dat eerder dit jaar werd gepubliceerd. Zes decennia later wordt Schneiders stelling consequent bevestigd.
Volgens de NGO ‘Save the Children’ leven ongeveer 468 miljoen kinderen – ongeveer één op de zes jonge mensen op deze planeet- in gebieden getroffen door gewapende conflicten. Geverifieerde aanvallen op kinderen zijn verdrievoudigd sinds 2010. Vorig jaar kwamen bij conflicten wereldwijd drie keer zoveel kinderen om het leven als in 2022. “Moorden op en verwondingen van burgers zijn dagelijkse kost geworden”, zei de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, Volker Türk, in juni, toen hij de cijfers voor 2023 bekendmaakte. “Kinderen worden beschoten. Ziekenhuizen worden gebombardeerd. Zware artillerie wordt afgevuurd op hele gemeenschappen.”
Het duurde vier decennia alvorens de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties tot dezelfde conclusie kwam als Schneider. In 2005 identificeerde -en veroordeelde- dit mondiaal orgaan zes zware schendingen tegen kinderen in oorlogstijd: doden of verminken; rekrutering of het gebruik van kinderen door gewapende strijdkrachten en gewapende groepen; aanvallen op scholen en hospitalen; verkrachting of andere ernstige vormen van seksueel geweld; ontvoering; en de ontzegging van humanitaire toegang. Maar het louter benoemen en veroordelen van deze schendingen, heeft zijn limieten.
Tussen 2005 en 2023 werden volgens UNICEF, het VN-agentschap voor kinderen, meer dan 347.000 zware schendingen tegen jongeren geregistreerd in meer dan 30 conflictgebieden in Afrika, Azië, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika. Het werkelijke aantal ligt ongetwijfeld veel hoger. Van de extreme schade die explosieve wapens toebrengen aan hun kleine lichamen tot de blijvende effecten van acute deprivatie op ontwikkelende hersenen, kinderen zijn bijzonder kwetsbaar in tijden van conflict. En eens ze onderworpen worden aan oorlog, dragen ze de littekens, fysiek en mentaal, voor hun hele leven met zich mee. Een recente studie van Italiaanse onderzoekers benadrukte wat Schneider intuïtief al wist – dat “oorlog ernstige schendingen van de fundamentele mensenrechten van kinderen met zich meebrengt”. Het complexe trauma van oorlog, zo stelden ze vast, “vormt een ernstige bedreiging voor de emotionele en cognitieve ontwikkeling van kinderen, waardoor het risico op lichamelijke en geestelijke ziekten, handicaps, sociale problemen en intergenerationele gevolgen, toeneemt”.
Ondanks deze kennis laat de wereld kinderen in tijden van conflict nog steeds in de steek. De Verenigde Staten was bijvoorbeeld een van de leden van de VN-Veiligheidsraad die deze zes ernstige schendingen tegen kinderen in oorlogstijd veroordeelden. Toch heeft de regering Biden groen licht gegeven voor de verkoop van tientallen miljarden dollars aan wapens aan Israël, terwijl VS-munities herhaaldelijk worden gebruikt bij aanvallen tegen scholen, die dienst doen als schuilplaatsen voor voornamelijk vrouwen en kinderen in de Gazastrook. “Vergis u niet, de Verenigde Staten steunt Israël volledig, volledig, volledig!”, zei president Joe Biden onlangs nog, zelfs al erkent zijn regering de waarschijnlijkheid dat Israël in Gaza VS-wapentuig gebruikt in strijd met het internationaal recht. En Gaza is niet de enige conflictzone waar de kinderen die erin gevangen zitten enorm lijden.
Gaza
De Gazastrook is volgens UNICEF de gevaarlijkste plaats op Aarde om een kind te zijn. Israël heeft al zo'n 17.000 kinderen gedood sinds de start van de huidige Gaza-oorlog in oktober 2023. En bijna net zo afschuwelijk is dat ongeveer 26.000 kinderen één of beide ouders verloren hebben. Minstens 19.000 van hen zijn nu wees of hebben op een andere manier geen verzorger. Een miljoen kinderen in Gaza zijn ook uit hun huizen verdreven sinds oktober 2023. Bovendien pleegt Israël ‘scholasticide’, de opzettelijke en systematische vernietiging van het Palestijns onderwijssysteem in Gaza, zo blijkt uit een recent rapport van het 'Al Mezan Center for Human Rights'.
Meer dan 659.000 kinderen zijn sinds het begin van de oorlog niet meer naar school geweest. Volgens een nieuw onderzoek (van de Universiteit van Cambridge, het ‘Centre for Lebanese Studies’ en UNRWA) zal het conflict in Gaza een jarenlange terugslag hebben op de scholing van kinderen en dreigt er een generatie van permanent getraumatiseerde Palestijnen te ontstaan.
Zelfs voor de huidige oorlog hadden naar schatting 800.000 kinderen in Gaza -ongeveer 75% van de kinderen daar- behoefte aan geestelijke gezondheidszorg en psychosociale ondersteuning. Nu schat UNICEF dat meer dan een miljoen van hen -in feite elk kind in de Gazastrook- dergelijke diensten nodig heeft. Kortom, je kunt daar niet langer een gezond kind zijn.
Libanon
Op een tijdspanne van vier dagen aan het einde van september, toen Israël zijn oorlog in Libanon opvoerde, geraakten ongeveer 140.000 Libanese kinderen ontheemd. Volgens de medewerkers van Save the Children arriveerden velen van hen diep ontredderd in de opvangplaatsen. “Kinderen vertellen ons dat het aanvoelt alsof het gevaar overal is, en dat ze nooit veilig zijn. Ze verschieten nu van elk luid geluid”, zegt Jennifer Moorehead, directeur van Save the Children in Libanon. “Het leven, de rechten en de toekomst van veel kinderen zijn al volledig ontwricht en nu erdodeert ook hun vermogen om met deze escalerende crisis om te gaan”.
Alle scholen in Libanon zijn gesloten, met negatieve gevolgen voor zijn 1,5 miljoen kinderen. Volgens het Libanese ministerie van Volksgezondheid zijn meer dan 890 kinderen het afgelopen jaar gewond geraakt bij Israëlische luchtaanvallen, waarvan de grote meerderheid -meer dan 690 kinderen- sinds 20 augustus. Gezien Israël zijn aanvallen onlangs heeft uitgebreid van het zuiden van het land naar de Libanese hoofdstad, Beiroet, zullen ze ongetwijfeld vervoegd worden door maar al te veel andere kinderen.
Soedan
Kinderen lijden zwaar sinds er in april 2023 hevige gevechten uitbraken in Khartoem, de hoofdstad van Soedan, tussen de Soedanese strijdkrachten (SAF) en de paramilitaire ‘Rapid Support Forces’. Sinds het begin van de burgeroorlog zijn er naar verluidt meer dan 18.000 mensen gedood en zagen bijna 10 miljoen mensen zich verplicht om hun huizen te ontvluchten. Bijna de helft van de ontheemde Soedanezen zijn -jawel- kinderen: meer dan 4,6 miljoen. Dit maakt van het conflict in Soedan de grootste ontheemdingscrisis voor kinderen ter wereld.
Meer dan 16 miljoen Soedanese kinderen worden ook geconfronteerd met ernstige voedseltekorten. De Britse krant 'The Guardian' meldde vorige maand dat er in het kleine stadje Tawila in de deelstaat Noord-Darfoer, waar vluchtelingen een veilige haven zoeken, zeker 10 kinderen per dag sterven van de honger. De bevolking van het stadje is explosief gegroeid omdat tienduizenden mensen weggevlucht zijn van El Fasher, de belegerde hoofdstad van Noord-Darfoer. “We verwachten dat het exact aantal kinderen dat sterft van de honger veel hoger ligt”, stelde Aisha Hussien Yagoub, hoofd van de gezondheidsdienst van de lokale overheid in Tawila aan The Guardian. “Veel ontheemden uit El Fasher leven ver van onze kliniek en kunnen die niet bereiken”.
Meer dan 10 miljoen Soedanese kinderen, of 50% van de kinderen in het land, bevonden zich het afgelopen jaar op een bepaald moment binnen een afstand van zo’n 5 kilometer van de frontlinies van het conflict. Volgens Save the Children gaat het om de hoogste graad van blootstelling ter wereld. Daarnaast werd er vorig jaar in Soedan een vervijfvoudiging opgetekend van zware schendingen van kinderrechten in vergelijking met 2022.
Syrië
Volgens het 'Syrian Network for Human Rights' zijn sinds het begin van de Syrische burgeroorlog in 2011 meer dan 30.200 kinderen gedood door de partijen in het conflict. Nog eens 5.200 kinderen zijn onder dwang verdwenen of gearresteerd. Hoe weinig aandacht Syrië nog krijgt, het blijft de grootste vluchtelingencrisis ter wereld. Meer dan 14 miljoen Syriërs zijn van hun huizen verdreven. Naar schatting zijn meer dan 7,2 miljoen onder hen momenteel intern ontheemd in eigen land, waar negen op de tien mensen leven onder de armoedegrens. Een volledige generatie kinderen leeft sinds 2011 onder de constante dreiging van geweld en emotioneel trauma. Het is het enige leven dat ze ooit gekend hebben.
“Voorzieningen zijn ingestort na 14 jaar van oorlog”, zei Rasha Muhrez van Save the Children vorige maand. “De humanitaire crisis in Syrië is op recordhoogte”. Meer dan tweederde van de Syrische bevolking, inclusief ongeveer 7,5 miljoen kinderen, hebben behoefte aan humanitaire hulp. Bijna de helft van de 5,5 miljoen kinderen van schoolleeftijd -2,4 miljoen tussen de leeftijd van vijf en 17 jaar- gaat volgens UNICEF nog steeds niet naar school. Ongeveer 7.000 scholen zijn vernietigd of beschadigd.
Niet zo lang geleden luidde 'Human Rights Watch' het alarm over de rekrutering van kinderen “blijkbaar om ze uiteindelijk over te dragen aan gewapende groepen”, door een jeugdorganisatie die gelieerd is aan het Koerdische Autonome Bestuur voor Noord- en Oost-Syrië en diens militaire vleugel, de door de VS gesteunde Koerdische Syrische Democratische Strijdkrachten.
Oekraïne
Het aantal slachtoffers onder kinderen in Oekraïne is in de eerste helft van dit jaar met bijna 40% gestegen, waardoor het totaal aantal kinderen dat gedood of gewond is geraakt in de bijna 900 dagen durende oorlog, volgens Save the Children, op ongeveer 2.200 komt.
“Dit jaar is het geweld met een nieuwe intensiteit geëscaleerd, met raketten, drones en bommen die een alarmerende stijging veroorzaken van kinderen die overdag gewond raken of gedood worden bij ontploffingen”, zei Stephane Moissaing, adjunct-landendirecteur voor Save the Children in Oekraïne. “Het lijden van gezinnen zal niet stoppen zolang explosieve wapens door dichtbevolkte steden en dorpen in heel Oekraïne razen.”
Er zijn al 2,9 miljoen Oekraïense kinderen die hulp nodig hebben - en de situatie zal de komende maanden alleen maar verergeren. Herhaalde Russische aanvallen op de infrastructuur van het land kunnen ertoe leiden dat de stroom deze winter tot wel 18 uur per dag uitvalt, waardoor veel Oekraïense kinderen in de kou komen te zitten en geen toegang hebben tot essentiële voorzieningen. “Het gebrek aan elektriciteit en alle gevolgen van dien zouden deze winter een verwoestend effect kunnen hebben, niet alleen op de fysieke gezondheid van kinderen, maar ook op hun mentale welzijn en onderwijs”, zei Munir Mammadzade, UNICEF-vertegenwoordiger in Oekraïne.
Oekraïne schat dat de Russische autoriteiten sinds de invasie van februari 2022 ook bijna 20.000 kinderen uit de bezette gebieden hebben verwijderd. Uit een onderzoek van de 'Financial Times’ bleek dat Oekraïense kinderen die vroeg in de oorlog werden ontvoerd en meegenomen naar Rusland, ter adoptie werden aangeboden op een website die gelinkt was aan de Russische overheid. Eén van hen werd getoond met een valse Russische identiteit. Naar een ander kind werd verwezen met een Russische versie van zijn Oekraïense naam. Er werd geen melding gemaakt van de Oekraïense achtergrond van de kinderen.
West en Centraal-Afrika
In de Democratische Republiek Congo (DRC) woeden er al decennia conflicten. 'World Vision' noemt het reeds lang aanhoudende geweld daar “een van de ergste kinderbeschermingscrisissen ter wereld”. Een VN-rapport uit 2023 over kinderen en gewapende conflicten documenteerde 3.377 ernstige schendingen tegen kinderen in de DRC. In 46% van deze gevallen betrof het de rekrutering van kinderen - sommigen nog maar vijf jaar oud - door gewapende groepen.
Geweld en spanningen tussen gemeenschappen in de DRC hebben alleen al dit jaar geleid tot de gedwongen sluiting van 1.457 scholen, waardoor meer dan 500.000 kinderen werden getroffen. Jammer genoeg is dat geen uitzondering. In mei rapporteerde OCHA dat meer dan 5.700 scholen in Burkina Faso werden gesloten vanwege de onveiligheid, waardoor meer dan 800.000 kinderen werden ontzegd van hun recht op onderwijs. En midden 2024 hadden conflicten volgens de ‘Norwegian Refugee Council’ meer dan 14.300 scholen in 24 Afrikaanse landen tot sluiting gedreven. Dat is een toename van 1.100 schoolsluitingen in vergelijking met 2023. De sluitingen van 2024 concentreerden zich in West- en Centraal-Afrika, voornamelijk in Burkina Faso, de DRC, Kameroen, Tsjaad, Nigeria en Niger. Ze troffen naar schatting 2,8 miljoen kinderen.
“Onderwijs wordt belegerd in West- en Centraal Afrika. Het bewust viseren van scholen en het systemisch ontzeggen van onderwijs omwille van conflicten is niets minder dan een catastrofe. Elke dag dat kinderen van school worden weggehouden is een dag die wordt gestolen van hun toekomst en van de toekomst van hun gemeenschappen”, zegt Hassane Hamadou, regionaal directeur West- en Centraal-Afrika voor de ‘Norwegian Refugee Council’. “We roepen alle conflictpartijen dringend op om de aanvallen op en bezetting van scholen te staken en ervoor te zorgen dat onderwijs wordt beschermd en prioriteit krijgt.”
Kleien voeten
Het is zes decennia geleden dat Lorraine Schneider haar poster en haar gezond verstand aan de wereld onthulde. Ze heeft telkens gelijk gekregen, in elk conflict over de hele planeet. Overal waar kinderen (om nog maar te zwijgen van andere levende wezens) zijn blootgesteld aan oorlog, hebben ze geleden. Kinderen zijn gedood en verminkt. Ze zijn fysiek, psychologisch en educatief beschadigd en emotioneel gekwetst. Ze zijn verwond, mishandeld en achtergesteld. Hun lichamen zijn uiteengereten. Hun geesten -de letterlijke architectuur van hun hersenen- zijn misvormd door de oorlog.
In de hierboven vermelde conflictzones en zo vele andere -van Myanmar tot Jemen- laat de wereld zijn kinderen in de steek. Wat ze verloren hebben kan nooit worden ‘teruggevonden’. Overlevers gaan door, maar er is geen weg terug.
Lorraine Schneiders moeder, Eva Art, was een autodidactische beeldhouwer die aan de Oekraïense pogroms tegen de Joden ontsnapte door als kind naar familieleden in de Verenigde Staten te trekken. Ze verloor elk contact met haar familie tijdens Wereldoorlog Twee en later ontdekte ze dat haar familieleden gedood waren en haar volledige shtetl (klein Joods dorp) uitgeroeid. Om haar verdriet te kanaliseren, maakte Art figuren uit klei naar de beeltenis van de doden uit haar geboortedorp: een jongen en zijn hond, een oudere vrouw die aan het breien is, een moeder met een baby in de armen. Vandaag, ruim honderd jaar nadat de jonge Eva Art door geweld uit haar huis werd verdreven, blijven kinderen op dezelfde manieren lijden.
Ook nu wenden sommigen zich tot klei om hun verdriet uit te drukken. Israa Al-Qahwaji, een mentale gezondheidscoach en psychologische ondersteuningscoördinator voor Save the Children in Gaza, deelt het verhaal van een jongen die een luchtaanval overleefde, maar daarbij wel één van zijn handen verloor. Zijn vader werd bij de aanval gedood en zijn huis werd vernietigd. Totaal in shock en emotioneel teruggetrokken, was de jongen niet in staat om over het trauma te spreken. Dankzij verschillende therapeutische technieken begon hij zich voorzichtig open te stellen, aldus Al-Qahwaji. Het kind begon te praten over spelletjes die hij niet meer kon spelen en hoe het verlies van zijn hand de relatie met zijn vrienden had veranderd. Tijdens een therapiesessie werd hem gevraagd om iets van klei te kneden om een wens uit te beelden. Met zijn overgebleven hand maakte hij voorzichtig een huis. Na afloop van de oefening wendde hij zich tot de therapeut met een vraag die Al-Qahwaji emotioneel overweldigde. ”Breng je nu mijn vader en geef je me mijn hand terug?”, vroeg de jongen.
