Vandaag herdenken we de 80e verjaardag van de verschrikkelijke atoomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki. Een belangrijk moment om ons te bezinnen over de toekomst van onze planeet, die bedreigd wordt door toenemende geopolitieke spanningen, de kernwapendreiging en klimaatveranderingen.
We leven onmiskenbaar op een scharnierpunt in de geschiedenis. Sommigen noemen de periode die we nu doormaken een Koude Oorlog 2.0 in een verwijzing naar de naoorlogse spanningen tussen Oost- en West in de periode 1945 tot 1990. Hoewel de wereld vandaag geglobaliseerder is geworden, de klassieke ideologische tegenstellingen zijn vervaagd of verdwenen, en de impact van de digitalisering op de geopolitieke verhoudingen niet kan worden onderschat, zijn er inderdaad parallellen te trekken. De politieke en economische rivaliteit tussen machtsblokken is sterk toegenomen, de wapenwedloop is terug, en daarmee ook de invloed van het militair industrieel complex. Dit gaat gepaard met een gebrek aan samenwerking rond belangrijke wereldproblemen. En last but not least: de rol van kernwapens is opnieuw toegenomen. Tachtig jaar na de atoomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki is de kernwapendreiging nog nooit zo groot geweest.
De wereld evolueert in razendsnel tempo. Vandaag zien we dingen gebeuren die we enkele jaren geleden niet voor mogelijk hielden. De internationale orde die na de Tweede Wereldoorlog tot stand kwam, met de ontwikkeling van het internationaal recht binnen het kader van de Verenigde Naties, staat onder druk als gevolg van de internationale machtspolitiek, maar ook de belangen van grote techbedrijven. Die laatste hebben gevaarlijk veel economische, politieke en culturele macht verworven. Ze bepalen onze toegang tot informatie, beïnvloeden politieke processen en vormen onze sociale relaties. Zij gedijen niet alleen goed in een wereld waar regels verdwijnen, ze gaan ook associaties aan met politieke machthebbers om de regels te herschrijven ten gunste van hun privébelangen en ten koste van het publieke belang. Het lijkt wel of we afstevenen op een wereld die in de greep raakt van architecten die een voedingsbodem vinden in macht, geweld en chaos.
Twee maten, twee gewichten
De Russische invasie van Oekraïne wordt terecht gezien als een zware inbreuk op het internationaal recht. Niets legitimeert deze oorlogsagressie die al vele tienduizenden mensenlevens heeft verwoest. Europa reageerde kordaat en verontwaardigd na de inval, en begon direct met het opleggen van het ene sanctiepakket na het andere, terwijl er een bewapeningsprogramma werd opgestart ter ondersteuning van Oekraïne van een nooit eerder geziene omvang. De oorlog in Oekraïne legitimeert de Europese militarisering, maar is allesbehalve een bijdrage aan de veiligheid. We kunnen alleen maar hopen dat de oorlogsmoeheid toeslaat en er gauw een vergelijk komt tussen Moskou en Kiev, want er is geen militaire uitweg uit dit conflict.
Als Israël anderhalf jaar later zijn vernietigende genocidale campagne tegen Gaza start, is er weinig te merken van Europa’s vastberadenheid. Meer nog. De wapentransfers tussen Europa en Israël gingen als vanouds door. Meer dan 60.000 vermoorde Palestijnen later, is er maar weinig veranderd aan de politieke en economische banden met deze zionistische staat die vandaag onder leiding staat van een neofascistisch en corrupt Apartheidsregime. Het Israëlische optreden is zo brutaal en onmenselijk geworden dat er eindelijk een opening lijkt te groeien voor sancties. Maar het is te weinig en te laat. Er ging een beschamend politiek schouwspel aan vooraf. Terwijl de rapporten over oorlogsmisdaden zich ophoopten, genocide, pogroms, etnische zuiveringen en uithongeringspolitiek uitvoerig zijn gedocumenteerd, zou de Europese Unie “onderzoeken” of de mensenrechten wel worden gerespecteerd. De EU had niet zoveel tijd nodig om te beslissen dat Rusland zich bezondigde aan agressie en oorlogsmisdaden.
Het werd al helemaal te gek toen kort na de recente Israëlische aanvallen op Iran, Commissievoorzitter Von der Leyen een telefoontje pleegt met Netanyahu, niettegenstaande het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof tegen de Israëlische premier. Daarop verklaarde ze dat "Israël het recht heeft om zich te verdedigen"… verdedigen? Terwijl het een agressieoorlog is gestart tegen een ander soeverein land voor onbestaande kernwapens Israël is met naar schatting 90 kernwapens de enige kernwapenmacht in het Midden-Oosten, en duldt -gesteund door de VS- niet dat zijn kernwapenmonopolie in de regio wordt doorbroken. Von der Leyen verklaarde dat Iran de belangrijkste bron van regionale instabiliteit is, niettegenstaande Israël niet alleen in de Palestijnse gebieden verwoestend uithaalt, maar ook in Libanon duizenden doden maakte en met de regelmaat van de klok militaire operaties en bombardementen uitvoert in Syrië.
Er zijn blijkbaar goede en slechte dictators, goede en slechte mensenrechtenschenders… Deze westerse opdeling van onze wereld is niet nieuw. De instrumentalisering van de mensenrechten en het internationaal recht is even oud als het bestaan van dat recht zelf. Israël kan blijven rekenen op de politieke en militaire steun van de VS en vooralsnog ook van de EU en minstens een deel van de EU-lidstaten. Israël heeft het ‘recht om zich te verdedigen’, hoewel het een koloniale bezettingsmacht is die geregeld agressieve en provocatieve militaire operaties uitvoert en momenteel zelfs een regelrechte genocide pleegt. Dergelijke hypocrisie moeten we blijven aanklagen. Daartegen moeten we op straat komen en actievoeren.
Het zijn verontrustende tijden. Met de vernietiging van het internationaal recht dreigt niet alleen de terugkeer van de wet van de jungle, de ondermijning ervan gaat ook gepaard met een wapenwedloop. Wat we de afgelopen maanden hebben gezien tart alle verbeelding.
Vijf procent
Begin deze zomer beslisten de NAVO-leiders op de topbijeenkomst in Den Haag dat de lidstaten 5% van hun bruto binnenlands product (BBP) moeten besteden aan hun leger en aan wapens. De wijze waarop deze norm er is gekomen en werd doorgeduwd kan niemand nog doen twijfelen over wie er precies de lakens uitdeelt binnen het westers militair bondgenootschap. Trump schudde de 5%-norm in januari 2025 -vlak voor zijn aantreden als nieuwe president- uit zijn mouw, zonder zich te baseren op reële militaire behoeften of er zijn bondgenoten over te polsen die tenslotte de middelen ervoor moeten ophoesten. Bij de meeste Europese lidstaten heerste aanvankelijk ongeloof. De norm werd “absurd” of “onhaalbaar” genoemd. Weinigen namen Trump ernstig. Maar geleidelijk aan werd duidelijk dat Washington het wel degelijk meende en dat er niet over te discussiëren viel. Trump kreeg daarbij de medewerking van NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte. Sinds zijn aantreden eind 2024 heeft hij laten zien dat zijn belangrijkste taak eruit bestaat om ervoor te zorgen dat de orders uit Washington worden uitgevoerd. Als een echte opperlakei stuurde Rutte vlak voor het begin van de NAVO-top een vleiend berichtje naar Trump: “U zult iets bereiken wat geen enkele Amerikaanse president in decennia voor elkaar heeft gekregen. Europa zal hiervoor flink moeten betalen, zoals het hoort, en dat is uw overwinning.”
Als het traject naar de 5%-norm de komende tien jaar door de lidstaten wordt gevolgd, komen we met een sociaaleconomisch model te zitten dat verwantschap zal tonen met dat van de VS: een vet federaal budget voor militaire uitgaven en een minimaal sociaal beleid. Hoewel de budgettaire impact immens is, ziet het ernaar uit dat geen enkel nationaal parlement in de Europese NAVO-landen van plan is om over deze nieuwe norm discussies op te starten, laat staan om ze ter stemming voor te leggen.
De afgelopen maanden regende het nochtans Europese ergernissen over het optreden van ‘keizer’ Trump die als een bullebak beslissingen de wereld instuurt over het optrekken van handelstarieven, eenzijdige claims legt op grondgebied van bondgenoten, en wiens regering extreemrechtse Europese partijen en politici ophemelt met verwijten over het gebrek aan vrije meningsuiting in Europa. Trump stelt zich in eigen land wetteloos op en heeft het ook niet begrepen op het internationaal rechtssysteem - Gaza is zijn Riviera aan de mediterraanse kust als hij dat zo wil. Europa, dat zelf naar rechts opschuift, heeft daar weinig tegen in te brengen en neigt er zelf steeds meer naar om het autoritaire voorbeeld van Washington te volgen.
Wat zit er achter die 5%?
In 1992 lekte de Wolfowitz-doctrine uit, die de doelstellingen van de buitenlandstrategie van de VS na de Koude Oorlog uittekende. Volgens deze doctrine moest de VS ernaar streven om de dominante mondiale militaire macht te blijven, de komst van nieuwe rivalen tegen te gaan en de toegang tot essentiële grondstoffen te verzekeren. President Trump heeft een eigen lompe stijl, maar hij zet wel de essentie van het geostrategisch beleid in deze doctrine voort, met de NAVO als instrument en de VS-bondgenoten in de rol van vazallen die het mee moeten helpen uitvoeren.
Dat plaatst de 5%-norm in een ander kader. Met militaire uitgaven die 10% bedragen van wat de NAVO daar vandaag aan besteedt, lijkt Rusland eerder een militaire dwerg, wiens wapens zowel qua kwantiteit als kwaliteit vaak inferieur zijn aan die van de NAVO. Een enorme toename van die wanverhouding als gevolg van de 5%-norm kan dus onmogelijk alleen voor de verdediging tegen een mogelijke Russische aanval bedoeld zijn. China daarentegen is een sterk opkomende economische en militaire macht.
President Obama kondigde al in 2011 zijn ‘pivot’ -of strategische heroriëntatie- naar Azië aan, vanuit de bezorgdheid dat een opkomend China de VS-hegemonie in de wereld zou kunnen aantasten. Tijdens zijn eerste ambtstermijn maakte president Trump vervolgens zijn Nationale Veiligheidsstrategie bekend (december 2017), waarin China met de vinger wordt gewezen omdat het ernaar zou streven de Verenigde Staten in de Indo-Pacifische regio te verdringen. In de aanloop naar de NAVO-top in Madrid (2022) verscheen een rapport ter voorbereiding van het nieuw Strategisch Concept van de NAVO, waarin er plots sprake was van twee “strategische rivalen”: Rusland en China. Het begrip 'rivalen' staat niet meteen voor een politieke wil tot samenwerking, wel voor confrontatie.
Het is in dat confronterend beleid dat België zich mee inschrijft. De Arizona-regering heeft dit voorjaar beslist om de militaire uitgaven nog dit jaar naar 2% van het BBP op te trekken, wat een extra uitgave betekent van 17 miljard euro voor de hele verdere legislatuur. Dat is ongeveer het bedrag van de besparingen die deze legislatuur worden voorzien in de sociale uitgaven. Terwijl werklozen en gepensioneerden moeten inleveren, keurde de regering vervolgens een militair investeringsplan goed ter waarde van 34 miljard euro! Als ons land de afspraken van de NAVO over de 5% volgt (nu voorzien vanaf 2034) dan zou het vanaf dan gaan over een jaarlijkse meeruitgave van 22 miljard euro! Dat kan alleen maar als onze verzorgingsstaat wordt uitgehold of zelfs afgebroken.
Kernwapens
De internationale spanningen gaan gepaard met een groeiende dreiging van kernwapens. Een recent rapport van SIPRI, het gezaghebbende Zweeds vredesonderzoeksinstituut, spreekt van een nieuwe gevaarlijke nucleaire wapenwedloop, een verscherping van de nucleaire retoriek en een verzwakking van het wapenbeheersingsregime. Nagenoeg alle negen nucleaire wapenstaten (de VS, Rusland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, China, India, Pakistan, Noord-Korea en Israël) zijn bezig met een intensief nucleair moderniseringsprogramma, waarbij bestaande wapensystemen worden aangepast en nieuwe versies worden ontwikkeld.
Het is 80 jaar geleden dat twee atoombombardementen op Hiroshima en Nagasaki op enkele maanden tijd naar schatting meer dan 200.000 mensen doodde. In de jaren daarop zouden nog tienduizenden ziek worden of bezwijken aan de gevolgen van de bestraling. Deze gruwelijke bilan heeft niet belet dat het tijdens de Koude Oorlog tot een kernwapenwedloop kwam en dat het gevaar op een kernwapenoorlog vandaag, na een periode van ontspanning, opnieuw is toegenomen. Wetenschappers van de ‘Bulletin of Atomic Scientists’, die sinds 1947 gebruikmaken van een symbolische 'Doomsday Clock' om de kernwapendreiging te meten, zetten begin dit jaar de wijzers op 89 seconden voor middernacht. Nooit eerder was het vernietigende gevaar voor mens en planeet als gevolg van de combinatie van kernwapens, klimaatverandering en ontwrichtende technologieën zoals artificiële intelligentie zo groot. Daar komt bij dat de kernwapenstaten in toenemende mate geleid worden door autoritaire en roekeloze leiders, wat de aloude idee van de nucleaire afschrikking sterk ondergraaft. Hoe kunnen we vertrouwen op de rationele beslissingscapaciteiten van leiders als Donald Trump, Vladimir Poetin, Benjamin Netanyahu, Kim Yong Un, de Indiase Narendra Modi of Shehbaz Sharif, premier van het zeer instabiele Pakistan? Sommige van deze staten verkeren bovendien in staat van oorlog en er heersen eveneens onderlinge spanningen tussen verschillende van hen.
Het is een publiek geheim dat er ook in ons land al meer dan een halve eeuw kernwapens opgesteld staan. Begin dit jaar verklaarde Jill Hruby, het hoofd van het VS-Agentschap voor Nationale Nucleaire Veiligheid (NNSA) dat de nieuwe B61-12 zwaartekrachtbommen volledig voorwaarts zijn ontplooid. Met ‘voorwaarts ontplooid’ worden de tactische kernwapens van de VS in Europa bedoeld - zwaartekrachtbommen van het type B61 waarvan verschillende varianten al enkele decennia op diverse Europese militaire basissen zijn opgesteld in het kader van de nucleaire taakverdeling van de NAVO. De B61-12 is de jongste versie die alle andere types moet vervangen. Hoewel deze kernwapens op basis van deze officiële VS-bron reeds in België zijn gearriveerd, wijdde geen enkel Belgisch medium aandacht aan Hruby's verklaring. Ook in politieke middens bleef het stil. De regering onthoudt zich zoals steeds van elke commentaar. Het is een taboe om over de kernwapens op de luchtmachtbasis van Kleine-Brogel te spreken.
Technisch gezien is de B61-12 geen ‘nieuw’ kernwapen, omdat de kernkoppen uit de oudere bommen worden gehaald om ze op een nieuwe drager te plaatsen. De B61-12 is een thermonucleaire bom met een instelbare explosiekracht tot 50 kiloton -driemaal de kracht van de atoombom die Hiroshima vernietigde. Ze kan getransporteerd worden door F-35A Lightning II vliegtuigen, waarvan België al 34 exemplaren heeft besteld. De beweeglijke en stuurbare staartvin maakt dit type veel preciezer dan zijn voorgangers en daardoor ook inzetbaarder. Daarin schuilt meteen het grootste gevaar van dit massavernietigingswapen.
Net als de klimaatverandering vormen kernwapens een bedreiging voor de hele planeet. Daarom is breed protest nodig. De uitdaging voor de vredesbeweging is om andere sociale bewegingen te overtuigen van het collectieve belang van nucleaire ontwapening. Het is een gezamenlijke strijd die eerst en vooral volledige transparantie moet eisen over de kernwapens in ons land als voorwaarde voor een democratisch debat en besluitvorming. Een civiel-maatschappelijke campagne kan het politieke inzicht doen groeien dat ons land concrete ontwapeningsinitiatieven zou moeten nemen om het nucleair gevaar in Europa te doen afnemen. In het verleden heeft ons land een prominente rol gespeeld bij verschillende multilaterale ontwapeningsinitiatieven, bijvoorbeeld rond antipersoonsmijnen (ons land kondigde als eerste in 2000 een wettelijk verbod af) of rond clustermunitie (het wettelijk verbod daarop ging in België van kracht in 2006 - opnieuw een internationale primeur).
Voor succesvolle kernontwapeningsonderhandelingen is het nodig dat er een staakt-het-vuren komt in Oekraïne, dat de internationale spanningen worden verminderd en dat er rekening wordt gehouden met wederzijdse veiligheidsbelangen. Een Europese vredesconferentie zou het kernwapenvrij maken van Europa op de agenda kunnen zetten als een opstap naar een mondiale uitbanning. De terugtrekking van kernwapens uit de landen die VS-kernwapens huisvesten in NAVO-verband en de terugtrekking van de naar verluidt recent ontplooide Russische kernwapens in Wit-Rusland, zouden de voorwaarden creëren voor een verdragsrechtelijke kernwapenvrije zone (NWFZ) in Europa, in navolging van de vijf reeds bestaande kernwapenvrije zones die een groot deel van het zuidelijk halfrond kernwapenvrij houden.
Onze volksvertegenwoordigers roep ik op om blijvend initiatieven te nemen om de kernwapens van ons grondgebied te verwijderen, om kernwapens in ons land wettelijk te verbieden en om de toetreding van België tot het Verdrag inzake het Verbod op Kernwapens te bewerkstelligen. (Dit VN-verdrag ging in januari 2021 van kracht en werd reeds ondertekend door 93 landen, waarvan 73 het ook ratificeerden.)
Hoe moeilijk dit momenteel ook lijkt, politieke wil en moed kunnen ervoor zorgen dat ons land -net zoals in het verleden- een voorbeeldfunctie vertolkt bij het verlossen van de wereld van deze massavernietigingswapens.
Ik nodig iedereen uit om op 27 september deel te nemen aan de protestmars in Kleine-Brogel georganiseerd door de Belgische Coalitie tegen Kernwapens, tegen de daar opgestelde VS-kernwapens. Er vertrekken bussen uit Gent, Antwerpen, Brussel en Leuven.
Strijden voor vrede
De strijd tegen het militarisme is een strijd voor sociale vooruitgang. Binnen de socialistische beweging was het aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog een belangrijk principe dat arbeiders niet vechten tegen arbeiders voor de belangen van de heersende klasse, en dus ook geen oorlogskredieten mogen stemmen. We moeten strijden tegen het militair opbod. Vrede en veiligheid komen niet uit de loop van een geweer, maar zijn het resultaat van een samenleving waar iedereen toegang heeft tot essentiële bestaansvoorzieningen en waar de relaties tussen staten verlopen volgens een inclusief veiligheidssysteem: ‘Ik ben maar veilig als jij je veilig voelt’.
Het is tijd voor een Europees vredesinitiatief, een conferentie voor veiligheid en samenwerking die tot nieuwe verifieerbare afspraken komt over de vreedzame aanpak van geschillen, de bevestiging van grenzen, soevereiniteitskwesties, wederzijdse veiligheidsgaranties, het neutraliteitsbeginsel, wapenbeheersingsakkoorden, energie- en klimaatveiligheid, mensenrechten en respect voor het internationaal recht, enz. Het zijn dergelijk ideeën en principes die we telkens weer opnieuw moeten naar voor schuiven. We moeten blijven benadrukken dat er een alternatief is voor de militarisering: veiliger en goedkoper. We hebben geen confrontatiepolitiek nodig, maar mondiale samenwerking om de echte en dringende planetaire dreigingen te kunnen afwenden: klimaatverandering, kernwapens en sociale ongelijkheid. Dat moet de inzet worden van onze strijd voor vrede.