Afgaande op een recente uitspraak van het hoofd van het VS-Agentschap voor Nucleaire Veiligheid liggen er sinds kort nieuwe kernwapens in Kleine-Brogel en andere militaire basissen in Europa. Verbazend genoeg is dat nieuws blijkbaar aan de aandacht van de Belgische media en politiek ontsnapt. 

“De nieuwe B61-12 zwaartekrachtbommen zijn volledig voorwaarts ontplooid”, zo stelde Jill Hruby, het hoofd van het Agentschap voor Nationale Nucleaire Veiligheid (NNSA), twee weken geleden in een voordracht aan het 'Hudson Institute', een conservatieve denktank in de VS.

Het NNSA is onder meer verantwoordelijk voor het onderhoud en de verbetering van de veiligheid, de beveiliging en de effectiviteit van de voorraad VS-kernwapens. Het beschikt daarvoor over een jaarlijks budget van meer dan 20 miljard dollar. NNSA-baas Hruby verwees met haar uitspraak over de voorwaarts ontplooide zwaartekrachtbommen naar de tactische kernwapens van de VS die gestationeerd zijn in Europa. 

In het kader van de nucleaire taakverdeling van de NAVO, ontplooit de VS al enkele decennia verschillende varianten van de zwaartekrachtbom type B61 op zes militaire basissen in vijf Europese landen. Een van deze basissen is het Belgische Kleine-Brogel. De B61-12 is de jongste versie van deze zwaartekrachtbom en stond gepland om alle andere varianten in Europa te vervangen. 

In haar recente voordracht lijkt Hruby nu te bevestigen dat deze vervanging in alle stilte al volledig is voltooid - ook in België dus. Opvallend is dat er nergens in de Belgische media aandacht werd besteed aan haar verklaring. Ook van de kant van de federale regering heerst een rond dit thema gebruikelijk stilzwijgen.   

Preciezere kernwapens

Desalniettemin is de aanwezigheid van een 20-tal VS-kernwapens in België een publiek geheim, en wordt hun vervanging door de nieuwe B61-12 al enkele jaren voorbereid en verwacht. 

Drie jaar geleden is de effectieve productie van deze kernwapens begonnen als laatste fase van een levensduurverlengingsprogramma (LEP) met minstens 20 jaar, voor alle B61-zwaartekrachtbommen van de VS. Aan het hele programma, dat in 2008 is opgestart, hangt een kostprijs van 9 miljard dollar vast. 

Technisch gezien is de B61-12 geen ‘nieuw’ kernwapen, omdat de kernkoppen uit de oudere bommen worden gehaald om ze op een nieuwe drager te plaatsen. De B61-12 is een thermonucleaire bom met een explosiekracht van 50 kiloton -driemaal de kracht van de atoombom die de Japanse stad Hiroshima vernietigde. Ze kan getransporteerd en afgeleverd worden door de F-35A Lightning II-vliegtuigen, waarvan België al 34 exemplaren heeft besteld. De beweeglijke en stuurbare staartvin maakt deze nieuwste variant veel preciezer dan haar voorgangers. Het gevaar schuilt erin dat ze daarom ook gemakkelijker inzetbaar wordt geacht. 

Ondertussen is de VS werk aan het maken van een nog krachtigere variant. Het gaat om de B61-13, die een explosiekracht zou krijgen in de orde van 360 kiloton, wat 24 keer krachtiger is dan de atoombom die Hiroshima van de kaart veegde. De start van de productie staat gepland voor eind dit jaar. 

Verenigd Koninkrijk

Hoewel nooit officieel bevestigd, handhaaft de VS al sinds de jaren 1960 een wisselend aantal kernwapens op de Europese militaire basissen van Kleine-Brogel (België), Büchel (Duitsland), Aviano en Ghedi (Italië), Volkel (Nederland) en Incirlik (Turkije). De jongste jaren gaat het volgens kernwapenexperten over een honderdtal B61 kernbommen, die overigens door de gevechtsvliegtuigen van de NAVO-lidstaten waar ze zijn opgesteld, moeten kunnen worden afgeleverd (met uitzondering van Turkije). 

Vermoedelijk is er bij de vijf Europese landen die VS-kernwapens herbergen, nu ook een zesde bijgekomen: het Verenigd Koninkrijk. De laatste paar jaren is er immers steeds meer bewijs dat suggereert dat de VS zijn nucleaire missie op Britse bodem wil hernieuwen. 

Tot ze in 2007-2008 werden teruggetrokken, stationeerde de VS decennialang kernwapens op de Britse luchtmachtbasis Lakenheath (Suffolk). Enkele jaren geleden voegde het VS-ministerie van Defensie deze basis toe aan een lijst van NAVO-opslaglocaties voor kernwapens in Europa die gemoderniseerd zouden worden in het kader van een miljoenen dollars kostend infrastructuurprogramma. Sinds 2021 werden verschillende nucleaire faciliteiten op Lakenheath, waaronder schuilkelders, onderworpen aan een grondige opknapbeurt. Volgens recente budgetdocumenten van het Pentagon werd er 50 miljoen dollar uitgetrokken voor de bouw van specifieke nieuwe faciliteiten op de basis. Dit alles wijst volgens de 'Federation of American Scientists' op de komst van VS-kernwapens naar het Verenigd Koninkrijk. 

Het is niet zeker of de VS van plan is om permanent kernwapens op te slaan in Lakenheath, noch of er momenteel effectief B61-12's zijn gestationeerd. Het blijft gissen -want meer liet ze er niet over los- maar afgaande op het indirect bewijs en de bevestiging van Hruby dat deze bommen vandaag al voorwaarts ontplooid zijn, is het perfect mogelijk. De Britse vredesbeweging eist in een brief gericht aan premier Starmer alvast verduidelijking over de situatie in Lakenheath. 

Maar ook in het Verenigd Koninkrijk hult de regering zich in stilzwijgen over de mogelijke versterking van de eigen nucleaire capaciteit met VS-zwaartekrachtbommen. Het VK is een van de vijf erkende kernwapenmachten onder het Non-proliferatieverdrag (NPT), met een eigen nucleair arsenaal dat bestaat uit ongeveer 225 kernkoppen die gelanceerd kunnen worden vanop onderzeeërs. 

De Britse vredesbeweging strijdt al jaren voor kernontwapening, en voert nu ook maandelijks actie tegen de VS-kernwapens in Lakenheath. In de maand april wordt in Lakenheath een ‘vredeskamp’ georganiseerd, dat op 26 april moet culmineren in een blokkade van de luchtmachtbasis. 

Geen politiek debat

Over de aanwezigheid van VS-kernwapens in Europa wordt al decennialang geheimzinnig gedaan. Als er in de parlementen van de betrokken landen vragen over worden gesteld, dan luidt het standaardantwoord van de bevoegde ministers dat de aanwezigheid van de tuigen bevestigd, noch ontkend kan worden. Ook in België is dit het mantra ter zake van de minister van Defensie.

Nochtans gaat het over massavernietigingswapens waar grote veiligheidsrisico’s aan verbonden zijn. In oorlogstijd vormen ze een belangrijk (nucleair) doelwit. Daarnaast is er altijd het gevaar van een ongeluk of een onbedoeld incident, en is het bovendien onduidelijk of er veiligheidsplannen bestaan voor als het effectief fout loopt. 

De geheimhoudingspolitiek is een bewuste strategie om een open en democratisch politiek debat over de kernwapens van de VS in Europa te verhinderen. Dat deze moordtuigen -die overigens verboden zijn onder het internationaal recht sinds 2021- bovendien volledig onder de radar vernieuwd kunnen worden, is volstrekt onaanvaardbaar. Het gaat hier om een grove schending van het democratisch recht op informatie, die bovendien een zware belemmering vormt voor het democratisch recht op protest.