Om de regering van het Verenigd Koninkrijk (VK) te "compenseren" voor de kosten die ze maakte bij een opgelegde massadeportatie van de inheemse bevolking van de Chagosarchipel, gaf de Verenigde Staten het VK korting op de aankoop van VS-kernwapens.
Dit was een van de vele gruwelijke details die werden onthuld in een rapport dat Human Rights Watch (HRW) eerder dit jaar publiceerde en waarin minutieus werd beschreven hoe "ongeveer 60 jaar geleden de regering van het Verenigd Koninkrijk, samen met de Verenigde Staten, in het geheim het plan opvatte om een heel inheems volk, de Chagosianen", in verbanning te dwingen.
Het doel van de deportatie was een geheime deal tussen het VK en de VS om een Amerikaanse militaire basis te creëren op Diego Garcia, het grootste eiland van de Chagosarchipel, een reeks eilanden en atollen in de Indische Oceaan. Maar eerst moesten de bewoners van die eilanden dus worden verwijderd.
Om deze in feite racistisch gemotiveerde deportatie uit te voeren, splitste het VK de Chagosarchipel af van Mauritius, een Britse kolonie, en creëerde een nieuwe kolonie, het Brits Indische Oceaan Territorium. Vervolgens loog het tegen de Verenigde Naties door te beweren dat er geen permanente bewoners waren op de Chagos-eilanden.
“De realiteit was dat er al eeuwenlang een gemeenschap leefde op Chagos”, stelt het Human Rights Watch-rapport, getiteld ‘That’s When the Nightmare Started. UK and US Forced Displacement of the Chagossians and Ongoing Colonial Crime’.
De Chagosianen zijn voornamelijk afstammelingen van mensen die door de Britten en Fransen tot slaven werden gemaakt, verdreven werden uit hun thuislanden in Afrika en Madagaskar, en naar de toen onbewoonde Chagoseilanden werden overgebracht om op kokosnootplantages te werken. Na verloop van tijd creëerden ze er hun eigen culturele identiteit en vormden ze een specifiek volk.
Tussen 1965 en 1973 werd de volledige bevolking van de Chagosarchipel gedeporteerd naar Mauritius en de Seychellen, waar ze volgens het HRW-rapport in erbarmelijke omstandigheden en bittere armoede leefde. Alle beloften die aan de Chagosianen gedaan werden qua huisvesting en tewerkstelling, werden gebroken. Er was niets voor hen voorzien daar en er werd hen geen keuze gelaten, noch compensatie geboden.
Ondertussen ontving het VK van de VS een korting van 14 miljoen dollar op de aankoop van Polaris-ballistische kernraketten voor hun nucleair bewapende onderzeeërs.
Dit was een van de details die opdoken naarmate meer documenten aan het licht kwamen waarin “niet alleen de plannen", geëtaleerd worden, "maar ook het schaamteloze racisme van VK-functionarissen ten opzichte van de Chagosianen, dat de discriminerende aard van hun behandeling benadrukt”, aldus het HRW-rapport.
Tussen 1965 en 1973 werd de volledige bevolking van de Chagosarchipel gedeporteerd naar Mauritius en de Seychellen.
In een document van 30 december 1966 schreef de toenmalige VS-ambaddaseur in Londen, David K. E. Bruce, aan de Britse minister van Buitenlandse Zaken, George Brown: “Aangezien het Verenigd Koninkrijk de kosten op zich neemt van het administratief afsplitsen van de Indische Oceaan-eilanden en van de verwerving van de gronden daarop, zal de Verenigde Staten afzien van de toeslag voor R&D [Onderzoek en Ontwikkeling] ten belope van 14 miljoen dollar, of van de helft van de voorafgaande Indische Oceaan-eilandenkosten gemaakt door het Verenigd Koninkrijk, afhankelijk van wat het minst is.”
Zo werd de inheemse bevolking van Chagos via een ruilhandeltje verdreven van hun thuisland, waar de VS vandaag nog altijd zijn nucleaire duikbotenmacht stationeert.
De Chagosianen hebben ondertussen jarenlang strijd gevoerd, niet alleen voor compensatie, maar voor het recht om naar huis terug te keren. Dit werd hen ontzegd door de regeringen van zowel de VS als de VK, ondanks het feit dat de VS blijft profiteren van de bezetting van de militair strategische basis op Diego Garcia - een plek die zo geheim is dat ze uitsluitend is voorbehouden aan militair personeel. Zelfs hun families mogen hen er niet vergezellen.
Mauritius heeft ook gevraagd om de Chagoseilanden terug te geven - een discussie die de Britse regering afgelopen november officieel heeft geopend, maar die HRW met scepsis bekijkt.
"Er is momenteel weinig transparantie over de onderhandelingen en er is geen duidelijkheid over de vraag of het Chagosiaanse volk effectief en zinvol geraadpleegd zal worden in verband met deze beslissing die hen diep zal raken. [Het is evenmin duidelijk of] hun recht op herstelbetalingen, inclusief het recht op terugkeer, volledig en effectief opgenomen zal worden in de onderhandelingen en gegarandeerd zal worden in het resultaat", aldus de samenvatting van het HRW-rapport.
Het verhaal van de Chagosianen klinkt natuurlijk griezelig bekend in de oren. Tijdens de jaren van nucleaire testen in de Stille Oceaan dwong de VS de verwijdering van de inwoners van de Marshalleilanden af, zodat het hun atollen aan diggelen kon bombarderen. Dan legden de Amerikanen beslag op een ander van hun eilanden: Enewetok. Daar werd het zinloze en grotendeels ineffectieve Strategisch Defensie Initiatief om raketonderscheppingstesten uit te voeren -ook gekend als Star Wars- opgezet.
Vandaag bestaat het eiland Ebeye, waar de meeste bewoners van de Marshalleilanden naartoe gebracht werden, uit overbevolkte sloppenwijken met ontoereikende voorzieningen. De omstandigheden werden door fotograaf Vlad Sokhin als volgt beschreven in een verslag uit 2018: “Het piepkleine eiland Ebeye in de Kwajalein-atol, Marshalleilanden, heeft een totale oppervlakte van 0,36 vierkante kilometer en er wonen meer dan 15.000 mensen. De meesten van hen zijn van nabijgelegen eilanden naar hier gebracht vanwege een testprogramma voor raketten van het VS-leger dat eind jaren veertig van start ging. Overbevolking, armoede, uitbraken van besmettelijke ziektes en een hoge werkloosheid hebben ertoe geleid dat sommigen naar Ebeye refereren als het 'getto van de Stille Oceaan'”.
Het racistische misbruik waaronder de Marshalleilanders te lijden hadden ten tijde van de atoomproeven en daarna, toen ze werden behandeld als nucleaire proefkonijnen en door een VS-functionaris werden omschreven als “meer zoals ons, dan muizen”, wordt op onvergetelijke wijze verteld in de documentaire ‘Nuclear Savage’ van Adam Jonas Horowitz.
De Marshalleilanders hebben een minimale compensatie gekregen van de VS-regering, waaronder het recht om in de Verenigde Staten te wonen. Er zit hier een diepe ironie in, aangezien het de verschrikkelijke omstandigheden zijn die de VS zelf heeft opgelegd aan de Marshalleilanders die hen ertoe aanzetten om hun eens geliefde thuisland te verlaten. (Vergeet niet dat overconsumerende koolstofuitstoters zoals de VS -een van de hoofdveroorzakers van de huidige klimaatcrisis- nu een tweede lijdensweg toebrengen aan de Marshalleilanders, die moeten toekijken hoe de stijging van de zeespiegel hen langzaam opslokt).
Op gelijkaardige wijze ontvingen sommige Chagosianen die onder dwang werden overgebracht naar Mauritius een kleine compensatie. Degenen die naar de Seychellen werden verbannen, kregen niets. In 2003 bood de Britse regering ontheemde Chagosianen het staatsburgerschap aan, maar onder voorwaarden. Alleen mensen geboren op de eilanden en hun kinderen konden een aanvraag indienen. Dit betekent dat sommigen binnen families legaal naar het VK konden emigreren, terwijl anderen (kleinkinderen en achterkleinkinderen) dat niet konden. Opnieuw werden families uit elkaar gedreven. (In november 2022 lanceerde het VK een nieuw programma dat alle rechtstreekse afstammelingen van bewoners van de Chagosarchipel het recht geeft om het Brits staatsburgerschap aan te vragen. De aanvragen moeten wel binnen een bepaalde tijdsspanne ingediend worden, nvdr.)
Het recht op terugkeer blijft dé centrale strijd voor de verbannen Chagosianen.
Het recht op terugkeer blijft de centrale strijd voor de verbannen Chagosianen. Na het winnen van een rechtszaak in het VK, waardoor het hen toegestaan werd om terug te keren naar bepaalde geselecteerde eilanden, maar zonder enige financiële hulp, draaide het VK dit beleid later terug. Vandaag bestaat er geen recht op terugkeer.
Dit koloniaal racisme wordt over het hele nucleaire spectrum herhaald, met name bij de ontginning van uranium, waarbij inheemse volkeren worden uitgebuit als arbeidskrachten onder slavenarbeidomstandigheden -of het nu in Australië, Afrika of Noord-Amerika is- en vervolgens worden overgelaten aan de giftige erfenis en dodelijke gezondheidseffecten ervan.
Indien de Chagosianen uiteindelijk toch een rechtvaardige geldelijke compensatie krijgen, zal dat de dubbele wonden die hen zijn toegebracht niet helen. Eerst werden ze weggerukt van hun Afrikaanse geboorteplaats en daarna van een eilandparadijs waaraan ze zich hadden aangepast en ze nu hun thuis noemen. Het verhaal van de Chagosianen is slechts één hoofdstuk in een lange lijst van koloniale mensenrechtenschendingen, waarvan er maar al te veel ook een nucleaire component lijken te hebben.
Dit vertaalde en geredigeerde artikel verscheen eerder op Beyond Nuclear International.
