De ster van Argentinië’s aan de gang zijnde verkiezingscyclus is een libertaire economist die een volledige dollarisatie voorstelt en beweert dat de klimaatverandering een “socialistische leugen” is. Hij komt op elk televisiekanaal. Er wordt over hem gesproken in taxi’s en kapsalons, zowel door degenen die denken dat hij de laatste hoop is voor de in moeilijkheden verkerende economie in het land, als door degenen die in paniek geraken door zijn standpunten.
Naast de dollarisatie, stelt Javier Milei voor om een eind te maken aan het gratis en verplicht onderwijs, dat hij zou vervangen door een systeem gebaseerd op school-vouchers. Hij wil ook een graduele privatisering van de gezondheidszorg, een deregulering van de wapenmarkt en de afschaffing van de verplichte seksuele voorlichting, die hij beschouwt als een list om ‘de familie’ te vernietigen. Veel van zijn voorstellen zorgen voor heel wat controverse, zoals toen hij zijn steun uitsprak voor vrije handel in menselijke organen, uitsluitend gereguleerd door de markt.
Vijf jaar geleden was de nu 52 jaar oude Milei niet eens een politicus. Nu staat hij in de aanloop naar de Argentijnse presidentsverkiezingen van 22 oktober, consequent op de derde plaats in de peilingen. De sleutel tot het begrijpen van zijn opkomst zijn de jongeren van het land - en hun woede.
"We moesten de politiek in. Mijn generatie heeft de plicht om te veranderen wat er in dit land gebeurt. Sinds onze geboorte hebben we nooit een Argentinië gezien dat het goed stelt", zegt de 24-jarige Mila Zurbriggen, die is opgegroeid in de noordelijke provincie Formosa en nu in Buenos Aires woont. Zurbriggen kwam in het libertaire milieu terecht nadat ze 'Pro-Life Youth' had geleid, een groep opgericht om zich te verzetten tegen het wetsvoorstel van 2018 dat abortus wilde decriminaliseren (het werd verworpen, maar een ander wetsvoorstel dat abortus tot 14 weken legaliseerde, werd goedgekeurd in 2020).
Daarna werd ze leider van de jongerenafdeling van Milei’s partij, ‘La Libertad Avanza’ (LLA). In februari verliet Zurbriggen LLA omdat er volgens haar seksuele gunsten en geld geëist werden in ruil voor vooraanstaande plaatsen op kieslijsten. Ze beweert dat ze sindsdien wordt lastiggevallen en bedreigd door Milei's volgelingen.
"Milei bleek een zoveelste bijproduct van de '[politieke] kaste' te zijn", zegt ze. Toch begrijpt ze -en is ze het eens met- de redenen waarom veel jongeren hem volgen. "De verontwaardiging zit diep bij mijn generatie. Ze heeft een enorme afkeer van politici. Ik denk dat Javier [Milei] deze afwijzing heel goed heeft weten te kanaliseren. Hij bestaat omdat de politici zich niet bewust zijn van de realiteit van mijn generatie en van de schade die ze hebben aangericht", legt ze uit. "Ze hebben onze behoeften genegeerd en nemen ons in de maling."
Milei, die zich identificeert met de extreemrechtse leiders Jair Bolsonaro en Donald Trump, of de Spaanse politicus Santiago Abascal, presenteert zichzelf als een buitenstaander die de “politieke kaste” zal ontwortelen. Hij lijkt daar enigszins in te slagen, want nooit eerder was er zoveel discussie over de salarissen en privileges van de Argentijnse politici.
Voor hij in de politiek ging, was Milei een econoom die als consultant en adviseur werkte voor grote financiële bedrijven, het Wereld Economisch Forum en de G20. Tien jaar geleden begon hij regelmatig op televisie te verschijnen als commentator en panellid van talkshows, waarbij hij een agressieve stijl cultiveerde die er vaak toe leidde dat hij tegen andere gasten schreeuwde, vooral als ze progressief waren.
In 2021 bemachtigde Milei een zetel in het parlement. Hij won 17.3% van de stemmen in zijn geboortestad Buenos Aires. Zijn campagne bezegelde een alliantie met conservatieven, in het bijzonder met Victoria Villarruel, een advocate die bekend staat voor haar steun aan de officieren die veroordeeld werden voor mensenrechtenschendingen tijdens de laatste militaire dictatuur (1976-1983). Villarruel, die op hetzelfde moment als Milei toetrad tot het parlement, voert nu samen met hem campagne als zijn voorgestelde kandidaat voor vicepresident.
Op 13 augustus houdt Argentinië voorverkiezingen (gekend als PASO’s) om het aantal kandidaten voor de presidents- en parlementsverkiezingen in te perken en vast te leggen. Stemmen is verplicht, waardoor de PASO’s nuttig kunnen zijn voor het voorspellen van het resultaat van de uiteindelijke verkiezingen in oktober. Burgers moeten participeren aan de voorverkiezing van een politieke partij of alliantie naar keuze. De kandidaat die de meeste stemmen krijgt in elke voorverkiezing verdient de nominatie van die groep en komt op het stembiljet voor de algemene verkiezingen, op voorwaarde dat de groep meer dan 1,5% van het totaal aantal stemmen heeft gekregen.
Milei is de enige presidentskandidaat voor zijn partij, maar hij heeft het landschap van de centrumrechtse voorverkiezingen door elkaar geschud. In tegenstelling tot de afgelopen jaren, toen de gevestigde politieke allianties geen echte interne concurrentie hadden, wordt er dit keer gestreden om de nominaties van de twee belangrijkste groepen: ‘Unión por la Patria’ (Unie voor het Vaderland), de Peronistische centrumlinkse alliantie die momenteel de regering vormt, en ‘Juntos por el Cambio’ (Samen voor verandering), de centrumrechtse oppositie-alliantie die is opgericht door voormalig president Mauricio Macri.
Vooral de voorverkiezing van Juntos por el Cambio (JxC) is zeer competitief. De nominatie wordt betwist door de meer gematigde burgemeester van Buenos Aires, Horacio Rodríguez Larreta, en de rechtse havik, Patricia Bullrich die minister van Veiligheid was onder Macri. Het ‘Milei-effect’ op het publiek debat zou een overwinning kunnen opleveren voor Bullrich, die haar gelijkenissen met de extreemrechtse econoom al heeft uitgesproken. Als Larreta de voorverkiezingen wint, zal een deel van de Bullrich-stemmers zich waarschijnlijk achter Milei scharen voor de algemene verkiezingen in oktober.
De aankomende PASO’s zullen ook de eerste kans zijn om de reële populaire steun voor Milei te meten. Peilingen suggereren dat zijn stemmenaandeel tussen de 15% tot 25% ligt. Volgens een onderzoek dat vorige maand gepubliceerd werd door het openbare opiniebedrijf ‘Zuban y Córdoba’ zei 24.5% van de respondenten dat ze van plan waren om voor Milei te stemmen in de PASO’s – wat hem de op één na populairste kandidaat maakt na Sergio Massa van Unión por la Patria (UP), hoewel het gezamenlijk stemmenaantal van de JxC-kandidaten Larreta en Bullrich, Milei naar de derde plaats zouden verwijzen.
Opiniepeilingen in Argentinië staan echter bekend om hun gebrek aan nauwkeurigheid en de onderlinge resultaten kunnen sterk variëren. Alle peilingen zijn het er wel over eens dat Milei grote delen van de jongerenstem zal winnen. Volgens het onderzoek van Zuban y Córdoba geniet hij de steun van meer dan 40% van de jongeren tussen de 16 en 30 jaar oud - bijna twee keer zoveel als zijn naaste rivaal. In een verkiezing waar jonge mensen meer dan een derde van het electoraat uitmaken is dat van belang.
De links aanleunende centrumcoalitie ‘Frente de Todos’ (Iedereens Front) won de verkiezingen in 2019 en 60% van de stemmen van de jongeren. De coalitie heeft zich met het oog op de aankomende verkiezingen officieel ontbonden en omgedoopt tot Unión por la Patria. Sindsdien lijkt ze een aanzienlijk deel van haar steun te hebben verloren aan Milei, die ook terrein heeft gewonnen onder nieuwe kiezers (in Argentinië mag je stemmen vanaf 16 jaar en is stemmen verplicht van 18 tot 70 jaar).
“De jongerenstem voor Milei wordt gevoed door het gebrek aan economische vooruitzichten en een reeks frustraties”, zegt Ignacio Muruaga, onderzoeker bij Zuban y Córdoba. Maar de steun voor Milei vertoont een onevenwicht: volgens sommige peilingen geniet hij de steun van meer dan twee maal zoveel mannen als vrouwen. Volgens Muruaga voelen mannelijke kiezers zich “aangetrokken tot zijn radicale en antifeministische discours”.
In tegenstelling tot sommige suggesties dat Milei's succes te danken is aan rijke kiezers, kan hij op de meeste steun rekenen in de zuidelijke en armste gemeenschappen van de Argentijnse hoofdstad. Verschillende commentatoren hebben gewaarschuwd voor het succes van zijn libertarisme in arbeiderswijken met Peronistische wortels.
Het Peronisme, gebaseerd op de ideeën en de erfenis van de Argentijnse leider Juan Perón, gelooft dat er een belangrijke rol voor de staat is weggelegd in de economie, en pleit voor sociale rechtvaardigheid en inkomensverdeling. Het wordt doorgaans geassocieerd met links, zoals met de regerende coalitie Frente de Todos (FdT), hoewel er ook enkele rechtse Peronisten zijn.
Antropologe Melina Vázquez, die onderzoek doet naar de politieke participatie van jongeren, interviewde gedurende enkele maanden Milei-activisten in de provincie Buenos Aires, het dichtstbevolkte district van het land en het belangrijkste electorale bolwerk van het Peronisme.
"Er zijn veel jonge mensen uit lagere middenklasse-gezinnen die een 'mannelijke rocker esthetiek' hebben," zegt ze. Milei spreekt deze groepen aan door een leren jas te dragen op zijn campagnebijeenkomsten en lokale rockmuziek als soundtrack te gebruiken”. Op elk ander moment, voegt Vázquez eraan toe, "zouden deze jongeren worden vertegenwoordigd door het Peronisme, zowel qua esthetiek als in de slogans die ze gebruiken".
Dit is wat Milei's activisten en volgelingen onderscheidt van andere liberale jeugdbewegingen. "Er is een poging [van Milei en zijn volgelingen] om een populair rechts te verbeelden en op te bouwen." Vázquez legt uit dat deze beweging afstand probeert te nemen van de rechtse partij van voormalig president Macri, ‘Propuesta Republicana’ (PRO). "Ze proberen de straat op te gaan, fakkels te gebruiken en zichzelf zichtbaar te maken."
Vázquez voegt toe dat klasse een grotere rol speelt bij deze groep dan bij aanhangers van traditioneel rechts. Heel wat supporters van Milei zijn mannen met precaire jobs, in sectoren zoals thuisbezorgingsdiensten.
Pablo Vommaro, medecoördinator van de Groep voor Beleids- en Jeugdstudies aan de Universiteit van Buenos Aires, specialiseert zich in economische onzekerheid bij jongeren en stelt een grote mate van desillusie vast. “Er is een heel sterk gevoel van teleurstelling over de recente politieke cycli, wat zich vaak vertaalt in woede," zegt hij.
Dat is makkelijk te begrijpen: iedereen onder de 25 in Argentinië is bekend met een inflatie van minstens twee cijfers en een groeiend gevoel van onzekerheid over de toekomst. Na 12 jaar en drie Kirchneristische/Peronistische regeringen -eerst geleid door Néstor Kirchner (2003-2007) en daarna door zijn vrouw, Cristina Fernández (2007-2015)- was de economie gestagneerd. Sinds 2013, halverwege de laatste ambtstermijn van Fernández, is de cumulatieve inflatie de 500% overstegen.
Volgens de meeste economische statistieken verslechterde de regering van Macri (2015-2019) de situatie nog verder. Zijn prestaties zijn alleen vergelijkbaar met die van de huidige Peronistische president, Alberto Fernández, wiens regering nog meer economische problemen overzag. Het afgelopen jaar bedroeg de inflatie meer dan 115%, terwijl 40% van de bevolking in armoede leeft.
Vommaro beschouwt de pandemie als een andere cruciale factor bij het begrijpen van de opkomst van Milei. Een langdurige lockdown, die veel jongeren meemaakten terwijl ze hun middelbare school afmaakten of aan hun studie begonnen -beide verplicht online-, eiste zijn tol.
"Er is een grote crisis met betrekking tot hoe jonge mensen zich voelen over de manier waarop de volwassen wereld niet naar hen luistert. En in een context waarin er minder politieke groeperingen zijn die jongeren kunnen aanspreken, springt Milei eruit, omdat hij erin geslaagd is zich in te leven in die woede," zegt hij.
"Als je boos bent omdat je tijdens de pandemie je vrienden niet kon zien of omdat je je baan bent kwijtgeraakt of omdat je een onzekere job hebt, dan brengt Milei die woede over in het parlement of op de televisie. Hij vloekt voor je."
Vázquez concludeerde iets gelijkaardigs uit haar interviews. "De pandemie vormde het toneel voor verzet tegen een groot deel van het regeringsbeleid, dat gepaard ging met een discours dat jongeren soms de schuld gaf. Het wakkerde een gevoel van behoefte aan vrijheid aan. Milei's belangrijkste slogan -'Leve de vrijheid, verdomme!- brengt dit idee van de regering als een dictatuur over", zegt ze. "Schandalen rond feestjes die werden gehouden in de presidentiële residentie tijdens de lockdown en onregelmatigheden bij de vaccinaties van mensen die dicht bij de politieke macht staan, hebben dit gevoel van onbehagen over de [politieke] 'kaste' verdiept."
Maar de peilingen tonen ook iets opvallends aan: de meeste van Milei's aanhangers, inclusief de jongeren, verwerpen zijn gedurfdere economische voorstellen. Hun voorkeur voor hem heeft meer te maken met een emotionele verbondenheid.
De koning van TikTok
In zijn woonkamer scrollt de 21-jarige marketingstudent Mateo Aronow door TikTok om een punt te maken: Milei is de enige politicus die op zijn homepage staat.
De eerste video die hij vindt is een Q&A-sessie tussen Milei en Iñaki Gutiérrez, een 22-jarige influencer die de TikTok-account van de politicus beheert. Gutiérrez zijn vriendin, Eugenia Rolón, nog een influencer (21 jaar oud), zijn Milei’s belangrijkste links naar de wereld van ‘Generatie Z’. Rolón identificeert zichzelf op haar Twitter-profiel als antifeministisch en anticommunistisch, Gutiérrez als anticommunistisch. Beiden maken duidelijk dat ze rechts zijn. Hun werk lijkt vruchten af te werpen: Milei heeft 1,2 miljoen volgers op TikTok, meer dan alle andere kandidaten samen.
“De man praat over economie en je gelooft hem”, zegt Aronow over Milei. “Op TikTok kon je hem zijn mening zien geven over specifieke zaken -de dollar, de markt- en hij was ook vernietigend over [vicepresident] Cristina [Fernández]. Je luisterde naar de man en hij trok je aandacht. En je zei: ‘wow, kijk naar die vent. Hij heeft serieuze ballen!’”
Aronow stemde in 2019 voor het Peronisme, net als de rest van zijn familie, maar nu is hij vastberaden om dat niet meer te doen. Hij wacht op de resultaten van de PASO’s om zijn definitieve stem te bepalen.
“Ik walg van Larreta en ik geloof niets van wat hij zegt. Ik walg ook van Bullrich omwille van wat ze zou kunnen doen [in termen van sociaal beleid]. Ik ben het niet eens met alles wat Milei zegt, maar hij geeft me een beetje hoop”, zegt Aronow. Hij vervolgt: “Het Kirchnerisme is al 20 jaar aan de macht, en het Macrisme heeft een mandaat gehad, en de waarheid is dat ik van streek ben omdat we al jaren geen verandering kennen … Als ik niet ga stemmen, krijg ik een boete. Ofwel ga ik en zet ik een tekening van Messi op de enveloppe, ofwel stem ik voor Milei, die me 3% hoop geeft.”
Tot 2019, wanneer hij de middelbare school verliet, participeerde Aronow aan femnistische marsen, aangemoedigd door zijn klasgenoten. Hij zegt dat “het in de mode was in die tijd”, hoewel hij er ook in geloofde. Vandaag heeft hij afstand genomen van dergelijk activisme en zegt hij dat hij sommige aspecten van het feminisme, zoals 'inclusief taalgebruik', als “walgelijk” beschouwt.
“Feminisme wordt vandaag veel meer verworpen dan vroeger”, legt hij uit. “Het wordt meer geassocieerd met deze regering en populisme. Mensen associëren feminisme met piketten [wegblokkades, een populair middel van sociaal protest in Argentinië], als onderdeel van hetzelfde pakket dat veel afkeer oproept”.
Terwijl Milei’s politieke carrière van de grond kwam, wonnen andere rechtse influencers zoals Agustín Laje en Emmanuel Danann -gekend voor hun antifeministisch gepreek- populariteit op de sociale media. Sommige van Aronows vrienden wendden zich tot Milei nadat ze ook al geïnteresseerd waren in andere antiprogressieve discoursen. Dat is niet het geval voor Aronow, maar het stoort hem niet dat Milei beschuldigd wordt van ‘machista’ (seksisme). Hij is simpelweg niet meer geïnteresseerd in die kwesties.
In een onzeker politiek klimaat heeft Milei zich opgeworpen als een zwarte zwaan, die potentieel in staat is om de uitslag van de verkiezingen te veranderen. De afgelopen weken is er echter een schandaal uitgebroken omdat hij kandidaturen voor parlementaire en provinciale zetels zou verkopen aan de hoogste bieder. Dit leidde ertoe dat de conservatieve media hem voor de eerste keer viseerde.
De opkomst van de rechtse kandidaat Bullrich heeft hem onlangs ook op de een of andere manier overschaduwd. In verschillende provinciale verkiezingen dit jaar deden Milei's kandidaten, meestal uit oude politieke dynastieën -dat wil zeggen, uit de kaste die hij juist beweert te willen vernietigen- het niet goed.
Desondanks blijft Milei een symptoom van de staat van de Argentijnse politiek, gekenmerkt door woede en apathie. Het doembeeld van een hoge electorale onthouding -een zeldzaamheid in een kiesstelsel met stemplicht- hangt voor het eerst sinds de terugkeer naar de democratie in 1983, boven het land.
"Mijn generatie heeft niet het geduld van de oudere", zegt Zurbriggen, de voormalige jeugdleider van Milei. "Als politici aan de strop blijven trekken, gaat dit heel slecht aflopen."
Dit vertaalde artikel verscheen eerder op OpenDemocracy.
