Hij benoemde drie conservatieve rechters aan het Hooggerechtshof die de natie schokten met juridische uitspraken die op dramatische wijze rechten schrapten. Hij koos de kant van de racisten die ‘statenrechten’ gebruikten om op lokaal niveau ondemocratisch beleid door te drukken. En hij is de enige VS-president die een herverkiezing verloor, maar bij de verkiezingen daarop opnieuw de hoogste functie veroverde. Ja, ik heb het over de eertijdse gouverneur van New York, de Democraat Grover Cleveland die voor de eerste keer president werd in 1884, zijn herverkiezing verloor in 1888 en vervolgens in 1892 het presidentschap terugwon van de toen zittende Benjamin Harrison.

In 2024 hoopt Donald Trump deze geschiedenis in al zijn lelijkheid over te doen door de tweede voormalige president te worden die het Witte Huis herovert na een nederlaag. 

De gevolgen van de tweede regering Cleveland waren trouwens verwoestend. Zijn drie benoemingen voor het Hooggerechtshof -Melville W. Fuller, Rufus W. Peckham en Edward D. White- maakten deel uit van de meerderheid in de cruciale en verwoestende Plessy v. Ferguson-zaak uit 1896 die raciale segregatie in heel het land zou goedkeuren en zo een Amerikaans apartheidssysteem zou consolideren dat pas wettelijk tot een einde zou komen in 1954 met de historische uitspraak in Brown v. Board of Education (dat rassenscheiding in publieke scholen ongrondwettelijk is).

Afgaand op zijn eerste ambtsperiode is het moeilijk voor te stellen hoe verwoestend een tweede termijn van Trump zou zijn. Op vrijwel alle gebieden van het overheidsbeleid bleek de Trump-regering een achteruitgang voor vrouwen, gekleurde mensen, de arbeidersklasse, LGBTQ-personen, voorvechters van het milieu en al wie zich inzet voor de uitbreiding van mensenrechten en democratische rechten.

Trumps eigen drie hyperconservatieve benoemingen voor het Hooggerechtshof hebben geholpen om Roe v. Wade ongedaan te maken, waardoor zonder aarzelen miljoenen mensen het recht op abortus is ontnomen. Er werden ook aanzienlijke stappen achteruit gezet op het gebied van wapenveiligheid, godsdienstvrijheid, werknemersrechten en nog veel meer.

Maar in werkelijkheid is het niet het invoeren van beleid waar Donald Trump echt naar verlangt. Bovenal mist hij duidelijk de corruptie, de wreedheid en het gevoel van macht die gepaard gingen met zijn presidentschap. Zijn droom van een autoritaire staat waarin hij zijn vijanden eindeloos kan straffen zonder verantwoording te moeten afleggen (terwijl hij zichzelf en zijn familie verrijkt) werd in 2020 gedwarsboomd toen kiezers zijn kandidatuur afwezen. De bitterheid van dat verlies vreet nog steeds aan hem, en is de drijfveer achter zijn huidige presidentiële kandidatuur. Zoals hij zelf verklaarde, wil hij in een tweede termijn “vergelding” tegen alles en iedereen.

Voor degenen die nog steeds in de Republikeinse Partij zitten, is Trump opnieuw de overweldigende vroege favoriet. Terwijl 61% van de VS-burgers hem niet opnieuw als president wil -met 89% van de Democraten en 64% van de onafhankelijken- is maar liefst 76% van de Republikeinen tot op het bot Trumpiaans volgens een enquête van maart 2023.

Aangezien de dreiging van afzettingsprocedures (‘impeachment’), een reeks aankomende aanklachten en een veroordeling wegens smaad zijn aanhangers niet afschrikken -sterker nog, ze lijken het tegenovergestelde effect te hebben- ziet het er naar uit dat Trump de partijnominatie voor presidentskandidaat van de Republikeinen gemakkelijk kan winnen. 

Maar nu de Republikeinse Partij steeds verder naar rechts opschuift, is MAGA (‘Make America Great Again’: de slagzin gepopulariseerd door Trump) op heel wat manieren al voorbij de figuur van Trump geëvolueerd. Ondanks de media-zuurstof die de man blijft consumeren, draait het op dit moment minder om hem dan de meesten van ons denken. Trump belichaamt de groeiende verankering van een steeds extremistischere vleugel van de VS-politiek.

Zoals de verliezende kandidate voor de post van senator van Pennsylvania en grote MAGA-aanhanger Kathy Barnette heel juist stelde: “MAGA behoort niet toe aan president Trump”. In een verwijzing naar naar de opkomende extreemrechtse vleugel van de Republikeinse Partij beweerde ze vorig jaar: “Onze waarden zijn nooit of te nimmer opgeschoven naar de waarden van president Trump”. Het was eerder “president Trump die opschoof en zich afstemde op onze waarden”. Wat ze vergat te vermelden is dat dit een volledig transactionele evolutie betrof: hij had hun steun nodig en zij die van hem. 

Eenmaal geëngageerd, nestelde Trump zich helemaal in de politiek van witte suprematie en wit christelijk nationalisme die nog steeds de basis van de partij bezielen, evenals haar meest prominente leiders op lokaal, staats- en federaal niveau. Voor, tijdens en sinds zijn presidentschap heeft hij racistische beschimpingen geuit aan het adres van elke categorie zwarte Amerikanen - zwarte vrouwen, zwarte journalisten, zwarte atleten, zwarte verkozen ambtenaren, zwarte benoemde ambtenaren, zwarte ordehandhavers, zwarte verkiezingsmedewerkers, zwarte aanklagers, zwarte jongeren, zwarte landen, zwarte historische figuren, zwarte activisten, zwarte steden en zwarte politieke leiders. Tijdens rally's en toespraken verwijst hij regelmatig met de term “racist” naar zwarte personen die hem ter verantwoording roepen, waarmee hij inspeelt op de vooroordelen van zijn aanhang, een groep die nominaal beweert dat racisme niet langer bestaat.

Trump -en het meest afschuwelijke Congreslid, Marjorie Taylor Greene- hebben de gewelddadige opstandelingen die op 6 januari 2021 het parlement bestormden, verdedigd. Onlangs nog beloofde hij om “een groot deel van hen” te pardonneren als hij herverkozen wordt. Dit leverde hem het gejuich van zijn aanhangers op die volledig negeren dat hij dezelfde opstandelingen in zijn laatste twee weken als president geen amnestie verleend heeft. 

Trump kwam als president geen enkele van de belangrijkste beloften na die hij tijdens zijn campagne deed.

Er moet ook opgemerkt worden dat hij tijdens zijn ambtstermijn geen enkele van de belangrijkste beloften nakwam die hij tijdens zijn campagne deed, zoals het bouwen van die fameuze grensmuur, het beëindigen van Obamacare, het aannemen van een infrastructuurwet en het verlagen van de kosten van medicijnen op recept. Zijn enige belangrijke wetgeving zou een belastingverlaging worden die miljarden dollars transfereerde naar de reeds superrijken. Zijn andere grote prestatie was natuurlijk het bevolken van het Hooggerechtshof met die drie ultraconservatieve rechters die heel wat rechten schrapten, waaronder het 50 jaar oude nationale recht op abortus.

Ondanks een impuls om de meest draconische aspecten van de beleidsagenda van de GOP (‘Grand Old Party’ of Republikeinse Partij) te verbergen, kan er een glimp van worden opgevangen via Republikeinse initiatieven in het Congres en die van gouverneurs en wetgevers op het niveau van de staten. Op dit moment blijft hun extreemrechtse verschuiving naar autoritarisme grotendeels synchroon lopen met Trumps politieke en persoonlijke aspiraties naar macht.

Het DeSantis-dilemma

Er is opvallend weinig verschil tussen Trump en zijn belangrijkste uitdagers voor de nominatie van presidentskandidaat als het gaat om de politiek en het beleid van de hedendaagse Republikeinse Partij. Neem de gouverneur van Florida, Ron DeSantis.

Het afgelopen jaar hebben de mainstream media hun aandacht gefocust op een potentiële strijd tussen de opnieuw oplevende Trump en de momenteel politiek wat leeglopende DeSantis. Het was de ongedisciplineerde populist versus de onbuigzame ideoloog, de capaciteit van de voormalige president om de gevaarlijkste extreemrechtse ideeën te verwoorden versus het bewezen kunnen van DeSantis om ze effectief te implementeren. 

Onder velen aan de linkerzijde van het politieke spectrum en in de progressieve wereld woedt het debat over wie van de twee het ergst zou zijn. Wie van hen zou het land het snelst in de vernieling storten? Zou de minder chaotische benadering van DeSantis uiteindelijk slechter zijn dan die van schandalenmagneet Trump? Zou een aangroeiende lijst potentiële aanklachten Trump schade toebrengen of hem ten goede komen? Wie zou zegevieren in de strijd tussen de merken ‘Make America Great Again’ (MAGA) of ‘Make Florida America’ (MFA)?

Uiteindelijk zullen de verschillen tussen de twee waarschijnlijk maar oppervlakkig blijken. Op de gebieden waar VS-burgers het zwaarst getroffen zouden worden, is er nauwelijks een haartje verschil tussen hen. Afgezien van het feit dat ze allebei wispelturige, kleinzerige, narcistische zeloten zijn, en schoolvoorbeelden van toxische mannelijkheid, zouden ze op het vlak van politiek en openbaar beleid wel enigszins verschillende wegen kunnen inslaan, maar ze zouden de VS helaas naar dezelfde bestemming leiden: een ondemocratische, autoritaire staat waarvan het fundamenteel credo racisme en onverbiddelijke onverdraagzaamheid zou zijn.

Een duik in de beleidswoestenij van beiden onthult duidelijke en niet-verrassende overeenkomsten. DeSantis is berucht geworden voor de ‘anti-woke'-initiatieven die hij heeft uitgerold in Florida’s onderwijssysteem - van de lagere school tot in de universiteit. Boeken werden figuurlijk (en misschien ook letterlijk) verbrand, onderwijzers werden ontslagen, schoolbesturen werden vervangen, en de curricula  -van Engels en geschiedenis tot wiskunde en sociale wetenschappen- werden aangepast aan een rechtse agenda. De gouverneur heeft bijna eigenhandig dit ‘anti-woke’-beleid doorgeduwd en wetgeving ondertekend die gericht is op het tot aan de top hervormen van het onderwijssysteem. 

We mogen echter niet vergeten dat ook Trump geen luiwammes was wat het aanvallen van de ‘woke’-cultuur betreft. Op 4 september 2020 gaf hij de opdracht aan de ‘Office of Management and Budget’ van het Witte Huis om een memorandum uit te vaardigen dat alle federale agentschappen gebood om “te beginnen met de identificatie van alle contracten of andere uitgaven van agentschappen die gerelateerd zijn aan opleiding rond ‘kritische rassentheorie’, ‘wit privilege’, of gelijk welke andere propaganda” die zou kunnen suggereren dat de Verenigde Staten een racistisch land is. Het doel was om de financiering te annuleren en contracten stop te zetten van programma’s of opleidingen die zich van dergelijke concepten bedienen. 

In september 2020, met nog twee maanden te gaan als president, lanceerde Trump -waarschijnlijk in een poging de acties van DeSantis te overtroeven-  de ‘1776 Commissie’. Het doel van deze commissie was het ontwikkelen van een curriculum ter bevordering van een “patriottische educatie” over ras en de geschiedenis van de natie. Het was een zielige poging om het ‘1619 Project’ van de krant ‘The New York Times’ te weerleggen, waarin geargumenteerd werd dat slavernij en racisme centraal stonden bij het ontstaan van de natie – een theorie die conservatieven tot een uitzinnige staat van paniek heeft gedreven.   

Cynisch genoeg bracht de 1776 Commissie haar ‘1776 Rapport' uit op Martin Luther King Jr.-dag, 18 januari 2021 – slechts twee dagen voordat Trump vernederd zijn ambt verliet. Het rapport werd zwaar bekritiseerd omwille van de vele onnauwkeurigheden, zijn rechts ideologische inslag en zelfs plagiaat, die de geschiedenis van de VS, de stichters en hun racisme witwasten. Een tweede regering onder Trump zou ongetwijfeld alles in het werk stellen om DeSantis in de schaduw te stellen door een duidelijk vervalste, maar politiek bruikbare versie van die geschiedenis te presenteren. 

Aanmoedigen van straatgeweld

DeSantis' ideologische oppositie tegen abortus valt samen met Trumps transactionele tegenstand ertegen. Terwijl sommige grote GOP-namen openlijk oproepen tot een nationaal verbod, proberen zowel DeSantis als Trump een 'sweet spot' te vinden die hen toestaat voort te bouwen op de steun van met name de evangelische extremisten, en hen tegelijk toch nog enige kans geeft om hoogopgeleide witte vrouwen uit de voorsteden voor zich te winnen – hoe onwaarschijnlijk dit ook is. In een duidelijk laffe zet, ondertekende DeSantis zijn extreme anti-abortuswet voor de staat Florida op een donderdagavond laat, achter gesloten deuren, terwijl Trump ontstemd blijft over en (terecht) inzit met de electorale prijs die hij zal betalen voor het verliezen van vrouwelijke stemmers in de algemene verkiezingen. 

DeSantis houdt ervan om het werk van zijn Gestapo-achtige verkiezingspolitie-eenheid te presenteren als zijn bijdrage aan het handhaven van de “integriteit van de kiezers”. De eenheid werd opgericht in 2022, opereert vanuit Florida’s Bureau voor Verkiezingsmisdaad en Verkiezingsveiligheid (‘Office of Election Crimes and Security’ – OECS) en heeft een openbare aanklager. 

Het zal ongetwijfeld niemand verbazen dat de meeste mensen die in de eerste maanden gearresteerd werden, overwegend mensen van kleur waren. Vrijwel allemaal werden ze geconfronteerd met een verwarrend verkiezingssysteem dat het stemrecht heringevoerd had voor sommige, maar niet alle ex-misdadigers. (Dat systeem had in feite kiezersbewijzen verstrekt aan voormalige misdadigers die er niet voor in aanmerking kwamen). DeSantis prees trots de arrestaties, ongeacht het feit dat de meeste later nietig werden verklaard. Lokale aanklagers verwierpen uiteindelijk honderden doorverwijzingen van de OECS.

De inspanningen van Trump hebben geleid tot de verwerping van miljoenen zwarte stemmen.

Wat het stemrecht betreft hebben de inspanningen van Trump geleid tot de verwerping van miljoenen zwarte stemmen en aanvallen tegen zwarte verkiezingsmedewerkers. Zijn ministerie van Justitie heeft bovendien elk beleid van kiezersonderdrukking dat ingevoerd werd door GOP-staatswetten, gesteund. Deze inspanningen zijn nog niet overtoffen door DeSantis.

En vergeet niet dat Trump amper enkele maanden na zijn aantreden in 2017 een onzalige, oneerlijke Presidentiele Commissie voor Verkiezingsintegriteit creëerde. Het eigenlijk doel ervan was het verzamelen van verkiezingsgegevens van de staten om ze te gebruiken als wapen tegen de Democratische kiezers. Deze demarche bleek echter zo onhandig frauduleus dat zelfs de door Republikeinen gecontroleerde staten weigerden om informatie in te dienen en de Commissie binnen de zeven maanden ontbonden werd. Met het duidelijke doel om Democratische en zwarte stemmen te onderdrukken, roept Trump nu op om alleen nog op één dag en in eigen persoon te stemmen op papieren stembiljetten. 

Ten slotte hebben Trump en DeSantis (evenals de Texaanse gouverneur Greg Abbott) schaamteloos het straatgeweld toegejuicht dat gepleegd werd door gewapende witte mannen. Zo had Trump Kyle Rittenhouse te gast in zijn Mar-a-Lago-resort in november 2021. Rittenhouse is de man die Anthony Huber en Joseph Rosenbaum doodschoot en Gaige Grosskreutz verwondde, tijdens demonstraties voor ‘raciale rechtvaardigheid’ in Kenosha, Wisconsin, in 2020. Hij werd een ‘cause célèbre’ van de extreemrechtse media en de MAGA-beweging, en werd uiteindelijk onschuldig bevonden, wat de rechtstreekse aanleiding was voor de uitnodiging van Trump. De voormalige president heeft ook luidkeels beloofd om al wie aangeklaagd of veroordeeld werd voor de gewelddadige opstand van 6 januari 2021, te pardonneren. 

Om niet onder te doen voor Trump prees DeSantis onlangs Daniel Penny, die verantwoordelijk was voor de dood van Jordan Neely, een tengere jonge zwarte man die aan een mentale gezondheidscrisis leed, in een New Yorkse metrowagon. Penny, een getrainde ex-marinier hield hem minutenlang in een wurggreep. Neely’s dood werd als een moord gecategoriseerd en Penny werd gearresteerd. Extreemrechtse Republikeinen betuigden al gauw hun solidariteit en steunden de fondsenwerving voor zijn rechtszaak. DeSantis verwees naar Penny als een "barmhartige Samaritaan" en deelde een link naar zijn fondsenwervingspagina, terwijl hij het incident op de een of andere manier associeerde met de miljardair George Soros, vijand nummer één voor conservatieven.  

Met hun gedrag en woorden geven Trump en DeSantis een vrijbrief voor wit-nationalistisch geweld.

Uiteindelijk benadrukken de twee niet zozeer hun verschillen, maar wedijveren ze om te zien wie het meest extreem kan zijn, kwestie per kwestie. Zoals Trump duidelijk maakte in een recent interview, is hij niet van plan om naar het politieke centrum op te schuiven. Integendeel, terwijl hij zich een weg baant naar ‘Election Day 2024’, zal zijn orkaan van leugens alleen maar extremer, schaamtelozer en gevaarlijker worden, terwijl de GOP-basis hem toejuicht.

DeSantis heeft zich tot nu toe beperkt tot een verkiezingsstrijd tegen Trump op basis van "verkiesbaarheid". Hij beweert dat Trump niet kan winnen in een algemene verkiezing -wat mogelijk waar is (als de economie niet in een recessie belandt)- en roept GOP-kiezers op om hun Trumpiaanse passies opzij te zetten en praktischer te denken. In wezen is dit hetzelfde argument dat wordt aangevoerd door anderen die het binnenkort ook tegen Trump kunnen opnemen voor de nominatie van presidentskandidaat voor de GOP, zoals zijn voormalige VN-ambassadeur Nikki Haley, zijn voormalige vicepresident Mike Pence en senator Tim Scott. 

Ze deinzen allemaal terug als het erop aankomt om echt achter Trump aan te gaan en worden in plaats daarvan de politieke equivalenten van passief-agressieve 13-jarigen. Zelfs de voormalige gouverneur van New Jersey, Chris Christie, die mogelijk meedoet aan de nominatierace en zich heeft ontwikkeld van Trumps ‘frenemy’ naar een totale 'nooit-Trumper', wijkt maar weinig af van het meest fundamentele beleid van de voormalige president.

Trump mist de corruptie, wreedheid en macht

Wat DeSantis onderscheidt van de rest en hem meer op dezelfde lijn brengt van Trump is dat ze beiden een neiging hebben om wreed te zijn voor geen enkele andere reden dan dat ze het zich kunnen permitteren. Er zijn maar weinig politieke leiders geweest die zo’n dunne huid hebben als Trump. Zijn kleinzerigheid is legendarisch, terwijl hij duidelijk genoegen schept in het kwetsen van anderen. DeSantis heeft een gelijkaardige persoonlijkheid. Zijn behandeling van immigranten, de manier waarop hij LGBTQ-personen omschrijft, enz. Zijn persberichten en toespraken gericht tegen elke vermeende tegenstander staan bol van de beschimpingen en het venijn. 

Zijn slogan ‘Make Florida America’, of MFA, vormt een echte bedreiging en is zijn eigen versie van een MAGA-beweging. Zowel een regering onder Trump als onder DeSantis zou minstens vier lange jaren van brute vergelding en moorddadig beleid garanderen op basis van het wit-nationalistische Grote Vervangingsdiscours (‘Great Replacement’). 

Helaas is niet alleen Trump, noch DeSantis het probleem. De horror van onze tijd is de manier waarop de basis van de hedendaagse Republikeinse Partij de meest extreme visies en beleidsmaatregelen is gaan omarmen. Dus hier is een laatste vraag voor dit moeilijke moment: maakt het in een bos van fascisme uit welke boom het hoogst is?

Dit vertaalde artikel verscheen eerder op TomDispatch.