Een brutale oorlog, zoals door westerse leiders voorspeld, en die we toch onwaarschijnlijk achtten. Het was dus een vergissing de krijgslust van Vladimir Poetin te onderschatten.

Was zijn geduld op, of was hij dit hoe dan ook van plan? Misschien heeft zijn eigen omgeving daar geen klaar antwoord op. Laat staan op de vraag wat de dader daarmee wil bereiken en hoever hij wil gaan met het ontwrichten van Oekraïne en van de internationale verhoudingen. Enkele van zijn dreigementen zijn alvast bloedstollend. We hebben nu geleerd die ernstig te nemen.

Roversbenden

Poetin en de Russische elites hebben in eigen land zeer grote materiële belangen te verdedigen: de enorme buit van ‘de grootste plundering van de 20ste eeuw’ (dixit Alexander Solzjenitsyn). De eerste generatie oligarchen verrees onmiddellijk na de implosie van zowel de Sovjet-Unie als het Sovjetsysteem.

Ze roofden een groot deel van de rijkdommen van de staat via ‘privatiseringen’. Het Westen kwam daarbij een handje toesteken, onder meer in de vorm van het delen van expertise. Grote geesten van het neoliberalisme kwamen president Boris Jeltsin en een schare gewezen Sovjet-bureaucraten en hun kroost bijstaan. Voormalige ‘waakhonden van de ideologie’ werden bankiers.

Toen Jeltsin door zijn onpopulaire oorlog in Tsjetsjenië -de vele lijkzakken met lichamen van gesneuvelde soldaten droegen daartoe bij- de verkiezingen van 1994 dreigde te verliezen, stuurde VS-president Bill Clinton pr-experts naar Moskou om zijn verkiezingscampagne te versterken, anderen zorgden voor krediet. Dit had het gewenste resultaat: Jeltsin versloeg de communistische favoriet Zjoeganov. De oligarchen konden gerust zijn.

Poetin was onder Boris Jeltsin het hoofd van de geheime dienst FSB. Begin 1999 werkte hij procureur Joeri Skoeratov weg toen die een onderzoek deed naar de enorme corruptie in het Kremlin (‘Kremlingate’). Nadat Poetin Jeltsins hachje had gered en diens opvolger werd, kwam er een schare rovers bij: de ‘siloviki’, figuren die in de geheime dienst FSB met Poetin hadden samengewerkt en waarvan sommigen posten kregen in zijn staatsapparaat. Poetin wees de gevestigde oligarchen er al snel op dat ze hun fortuinen verder mochten aanvullen, op voorwaarde dat ze zich buiten de politiek hielden.

Zwijgen

Al deze lieden zijn Poetin dankbaar dat hij lastigaards als oppositieleider Alexei Navalny en zijn groep het zwijgen oplegt. Onthullingen over de verzamelde fortuinen en over corruptie vallen immers erg slecht nu de populariteit van de leider slijt. Wat heeft dat te maken met een oorlog in Oekraïne, waar een aantal collega-oligarchen trouwens ook al snel de buit verdeelden? 

De huidige Russische agressie komt niet erg gelegen voor de klassieke oligarchen en Poetins siloviki.

Over het algemeen komt de huidige Russische agressie niet erg gelegen voor de klassieke oligarchen en Poetins siloviki die graag hun fortuinen in de Londense City beleggen en hun kroost naar dure Zwitserse scholen sturen. Noch op korte, noch op langere termijn lijken de Russische rijken iets te winnen te hebben bij deze agressie. 

De Russische leiders voelen zich onzeker, hun partij ‘Rusland Eén’ kon alleen de verkiezingen winnen door fraude en door het uitschakelen van elke echte oppositie. Ze zijn als de dood voor een ‘kleurenrevolutie’ zoals eerder plaatsvond in o.a. Oekraïne.

Een patriottische bevrijdingsoorlog, zoals de agressie tegen Oekraïne wordt genoemd, moet de gelederen sluiten. En vooral: in oorlogstijd is er geen ruimte voor verraad. In naam van de nationale veiligheid moet elke kritiek krachtig en brutaal in de kiem worden gesmoord. De repressie zal in Rusland dus nog veel erger worden.

Aan deze oorlog gaat al jaren een steeds intensere ‘patriottische’ hersenspoeling vooraf. Oekraïne, dat is een stuk Rusland dat moet bevrijd worden, zo heeft Poetin het gezegd. Kiev was toch de stad waar eind de 9de, begin de 10de eeuw het ‘eerste Rus’, een soort middeleeuwse staat, ontstond? 

Kievan Rus was een losse federatie van Oost-Slavische, Baltische en Finse volkeren in Oost- en Noord-Europa. Het was wel het werk van Vikings, die later ‘geslaviseerd’ raakten - Helga werd Olga, Helgi werd Oleg. In 1203 maakte het steppevolk de Polovtsy Kiev met de grond gelijk, enkele jaren later ruimden de Mongolen de laatste restjes van dat eerste ‘Rus’ op. Het Rusland dat later vanuit Moskou ontstond had daar niet veel mee te maken, maar voor veel Russen blijft Kiev de bakermat van Rusland.

Slavische Unie

Het patriottisme moet de bevolking niet alleen in de pas doen lopen. De Russische leiders geloven zelf dat ze een missie hebben: een Slavische Unie van Russen en naaste verwanten.

Een Slavische Unie, dat is wat Jeltsin in 1991 ook in gedachte had bij het verbrokkelen van de Sovjet-Unie. Het verlies van de republieken van Centraal-Azië, van Transkaukasië en de Baltische staten, was verteerbaar. Maar een Slavische Unie van Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne moest toch mogelijk zijn? De Oekraïners hadden er echter geen oren naar.

Het Kremlin heeft deze visie echter nooit opgegeven. Poetin, die de wereld al langer wil bewijzen dat Rusland niet af te schrijven valt als grote machtsspeler, toont zich nu een ‘waardig’ opvolger van historische figuren die hij bewierookt: Stalin en de tsaren die imperiums uitbouwden – idolen van het Grootrussisch chauvinisme.

Het viel op hoe Poetin Jozef Stalin vorige week prees in diens conflict met Lenin over de zelfbeschikking van volkeren. Volgens Poetin had Lenin bij de oprichting van de Sovjet-Unie een eeuw geleden veel te veel toegevingen gedaan aan de nationalisten, ook de Oekraïense. Alsof het bestaan van Oekraïne als onafhankelijke staat vandaag de schuld is van Lenin, wiens laatste woorden trouwens een waarschuwing waren tegen het gevaar van het Grootrussisch chauvinsime zoals Stalin dat honderd jaar geleden tentoonspreidde. 

Een Slavische Unie, dat is wat Jeltsin in 1991 ook in gedachte had bij het verbrokkelen van de Sovjet-Unie.

Poetin en co koesterden al lang het idee van een Slavische, in feite Russische, Unie met één Orthodoxe kerk en patriarch. De splitsing van de christelijke orthodoxie in Oekraïne tussen een Oekraïense en een Russische kerk, was in hun ogen een daad van verraad. In hun optiek kunnen Oekraïne en Wit-Rusland geen echte natie-staten zijn, ze zijn vergissingen van de geschiedenis. Poetin ziet het mogelijk als zijn taak om die vergissingen recht te zetten. Het objectief zou dan een quasi-annexatie van Oekraïne zijn.

Georgisch scenario?

Of zou Poetin al tevreden zijn met wat talrijke media en waarnemers een ‘Georgisch scenario’ noemen? Naar de Russisch-Georgische oorlog van 2008.

Het wordt meestal voorgesteld alsof Rusland toen Georgië heeft aangevallen, terwijl dat niet het geval was. De toenmalig Georgische president, Micheil Saakasjvili (die later in Oekraïne is opgedoken), opende de militaire vijandelijkheden tegen de regio Zuid-Ossetië die zich onmiddellijk na de onafhankelijkheid had afgescheurd. De Osseten hadden nooit gevraagd om bij Georgië te horen, ze wilden evenals de Osseten van Noord-Ossetië bij Rusland.

Media die toch vermeldden dat Georgië de oorlog begon, voegden daar vaak aan toe dat Saakasjvili in een val was getrapt, dat hij zich had laten provoceren. Resultaat was hoe dan ook dat Rusland als ‘beschermer’ van Zuid-Ossetië snel oprukte in de richting van de Georgische hoofdstad Tbilisi, maar dan halt hield. Zuid-Ossetië bleef los van Georgië, samen met de regio Abchazië. Beide gebieden verklaarden zich vervolgens onafhankelijk, wat alleen door Moskou wordt erkend.

De afscheiding van die twee gebieden is niet hetzelfde als de Donbass-regio in Oekraïne. Toen Georgië in april 1991 al onafhankelijk werd en de nationalist Zviad Gamsachoerdia met een grote meerderheid tot president verkozen werd, vond die laatste dat hij gemachtigd was de al lang gevestigde autonomie van drie gebieden -Adzjarië, Abchazië en Zuid-Ossetië- op te heffen. Daarop maakten die drie zich los van Georgië. Adzjarië, hield niet vol, de twee andere gebieden wel.
 
Zal Moskou zich, zoals in het geval Georgië 2008, tevreden stellen met het garanderen van de onafhankelijkheid van de twee volksrepublieken Donetsk en Loegansk die zich afscheurden van Oekraïne? Of wil Moskou de volledige onderwerping van Oekraïne in welke vorm dan ook, met alle middelen? Het lijkt het laatste scenario te worden. 

Isolatie?

Hoe dan ook zijn het Kremlin en Poetin bereid om daarvoor de prijs van sancties te betalen. Rusland heeft zich daar trouwens goed op voorbereid. Een groot deel van de handelsverrichtingen zijn al onttrokken aan de internationale systemen, aan de dollar. Er is een reserve van 620 miljard dollar terwijl er nauwelijks schulden zijn.

Met veel sancties snijdt de buitenwereld in eigen vlees. En Moskou heeft partners, zoals China, die het woord agressie of zelfs invasie niet over de lippen krijgen. Intussen blijft het Russische gas door de pijpleidingen dwars door Oekraïne stromen. Het effect van sancties wordt dus best niet overschat. 

Moskou niet zo geïsoleerd als het vanuit Brussel lijkt.

Want ondanks de ruime scherpe veroordeling in het Westen van de Russische agressie tegen Oekraïne, is Moskou niet zo geïsoleerd als het vanuit Brussel lijkt. De internationale gemeenschap staat immers niet gelijk aan 'het Westen' - het grootste deel van Europa, van Noord-Amerika, Australië en Japan. Hoe staat Moskou ervoor daarbuiten?

Voorzichtig Azië

China is voorzichtig, die oorlog is een storende factor. Voor Peking mag alles liefst snel voorbij zijn. Maar begrip voor bondgenoot Poetin is er zeker, Washington heeft immers olie op het vuur gegoten.

De andere grote Aziatische staat, India, houdt zich opvallend op de vlakte. In de twee voorbije stemmingen in de VN-Veiligheidsraad onthield India zich, terwijl premier Narendra Modi zowel Poetin als de Oekraïense president Zelensky opriep tot het einde van het geweld en tot dialoog.

Volgens de Indiase pers staat het land onder zware westerse druk om Moskou te veroordelen, maar Delhi wil zijn decennialange goede relaties niet zomaar opgeven. India is de jongste tijd wel nauwer gaan samenwerken met de VS, Australië en Japan, maar dat is dan vooral om China’s invloed tegen te gaan. Moskou speelt bovendien een ander argument uit: Oekraïne is voor ons een vijandige staat, zoals Pakistan dat voor India is…

De Pakistaanse premier, Imran Khan, kreeg in eigen land veel kritiek voor zijn slecht-getimed tweedaags bezoek vorige week aan Moskou, waar hij door Poetin werd ontvangen. Khan was in Moskou op het moment dat Poetin zijn militaire invasie aankondigde, onder meer om te praten over een project voor een gaspijpleiding in samenwerking met Russische maatschappijen. Dat project loopt al jaren vertraging op ten gevolge van eerdere sancties en Pakistan vreest dat het alweer vooruitgeschoven wordt.

De ASEAN, een unie van 10 landen van Zuidoost-Azië, riep op tot terughoudendheid en dialoog. Een veroordeling is er niet bij. Singapore, één van de leden, heeft de Russische invasie wel scherp veroordeeld. Vietnam, dat nauw samenwerkt met Rusland, is bijzonder voorzichtig, voor Hanoi is China de grote dreiging.

Amerika

In de VS zorgt ex-president Donald Trump voor een kleine valse noot met zijn kritiek op sancties. In de rest van het continent, vooral in Latijns-Amerika, speelt blijkbaar het brede wantrouwen tegenover de VS mee om op zijn minst enig begrip te tonen voor Poetins motieven.

Verscheidene regeringen houden zich op de vlakte. Er is steun voor de oproep van VN-secretaris-generaal Gutteres om de vijandelijkheden tegen Oekraïne te stoppen en er zijn scherpe veroordelingen door Colombia en de huidige president van Chili, Piñera (de linkse Gabriel Boric neemt op 11 maart het roer over). Een veel mildere toon van Argentinië, Bolivia en Brazilië.

Daartegenover “steun aan het Russische volk en zijn president” van president Maduro van Venezuela, president Ortega van Nicaragua en president Diaz-Canel van Cuba. Onenigheid in Brazilië waar president Bolsonaro kritiek op Rusland vermijdt, terwijl zijn vice-president Mourao de agressie veroordeelt.

Maar hoe zit het met de publieke opinie? Volgens een snelle peiling zou 57% in Latijns-Amerika de VS mee verantwoordelijk achten voor de oorlog en Rusland niet veroordelen.

Arabische wereld & Afrika

De Arabische Liga sprak maandag in een spoedzitting haar grote bezorgdheid uit over de oorlog in Oekraïne en over de militaire en humanitaire gevolgen ervan.  Steun aan alle inspanningen om tot dialoog te komen en respect voor de beginselen van het internationaal recht en van het VN-Handvest.

Rusland staat op goede voet met talrijke Arabische regimes.

Geen veroordeling van de agressie dus. Rusland staat dan ook op goede voet met talrijke Arabische regimes. Onder meer met de olierijke Golfstaten, met Egypte en met Algerije. President Assad van Syrië noemde de Russische agressie “een correctie van de geschiedenis”.

Moskou heeft in Sub-Sahara Afrika enkele recente goede vrienden, zeker in Mali en de Centraal-Afrikaanse Republiek, waar de huurlingen van het Russisch paramilitair bedrijf Wagner actief zijn. Moskou heeft sterke relaties met o.m. Soedan en Mozambique. Voor de rest is het in dat deel van Afrika inzake de oorlog al even oorverdovend stil als in de Arabische wereld.

De Afrikaanse Unie klaagde maandag het slecht onthaal aan door Europa van Afrikanen die Oekraïne willen verlaten en aan de Poolse grens op racisme stuiten. Vooral Nigeria is erg bezorgd over het lot van zijn burgers die aan de Poolse grens worden tegengehouden.

Op straat

Dit is geen volledig, noch een gedetailleerd overzicht. Het relativeert wel de uitspraak dat Moskou volkomen geïsoleerd staat. De internationale gemeenschap is ruimer dan alleen het Westen.

Er zijn inderdaad wereldwijde burgermanifestaties tegen Poetins agressie, maar we moeten met pijn in het hart vaststellen dat die totnogtoe in de verste verte niet te vergelijken zijn met de manifestaties van februari 2003 tegen de op handen zijnde Amerikaans-Britse agressie tegen Irak – die er toch kwam.

Dit artikel is een samenvoegsel van verschillende artikels die verschenen op Uitpers.