Fatou Bensouda, de Openbaar Aanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) kondigde op 3 maart aan dat ze een onderzoek zal openen naar oorlogsmisdaden in Gaza en de Westelijke Jordaanoever met inbegrip van Oost-Jeruzalem.

In december 2019 al besloot Bensouda in een voorafgaand onderzoek dat aan de criteria was voldaan om een rechtszaak op te starten naar oorlogsmisdaden voor een periode die teruggaat tot 13 juni 2014. Volgens Bensouda is er een voldoende basis om te vermoeden dat leden van zowel het Israëlisch leger, de Israëlische regering, Hamas en Palestijnse gewapende groepen oorlogsmisdaden hebben gepleegd. De aankondiging van de Openbaar Aanklager komt een maand nadat een panel van rechters oordeelde dat de rechtsmacht van het Hof zich uitstrekt over de Bezette Palestijnse Gebieden. Dan kan elke investering of handel met bedrijven uit nederzetting als medeplichtig worden beschouwd aan oorlogsmisdaden om er maar een te noemen.

Premier Netanyahu trok meteen alle registers open en beschuldigde het ICC van ‘antisemitisme’

Nederzettingen in het vizier van het ICC

In Israël sloeg het nieuws in als een bom. Premier Netanyahu trok meteen alle registers open en beschuldigde het ICC van ‘antisemitisme’: “Er worden antisemitische besluiten uitgevaardigd door het Internationaal Strafhof die ons vertellen dat wij, de Joden die hier naast deze muur [de Klaagmuur] staan ... in deze stad [Jeruzalem], in dit land, geen recht hebben om hier te wonen en dat we daarmee een oorlogsmisdaad begaan.”

Netanyahu refereerde aan het feit dat de Openbaar Aanklager expliciet de ‘transfer van Israëlische burgers naar de Westelijke Jordaanoever’ als voorwerp van onderzoek noemde. Volgens het Statuut van Rome is dat een oorlogsmisdaad. Daarmee komen de door Israël gebouwde nederzettingen in de Westelijke Jordaanoever in het vizier van het ICC met desgevallend de nodige juridische gevolgen voor huidige en voormalige regeringsleden. Als het Hof oordeelt dat er effectief sprake is van oorlogsmisdaden heeft dat uiteraard ook grote politieke gevolgen.

De kans is reëel dat tientallen (zelfs honderden) Israëlische militairen op de beklaagdenbank terechtkomen voor hun aandeel in de bloedige aanval op Gaza in de zomer van 2014

Gaza

De kans is reëel dat tientallen (zelfs honderden) Israëlische militairen op de beklaagdenbank terechtkomen voor hun aandeel in de bloedige aanval op Gaza in de zomer van 2014 waarbij 2100 Palestijnen omkwamen. De Openbaar Aanklager benadrukte dat alle oorlogsmisdaden worden onderzocht dus ook die van leden van Hamas en andere Palestijnse gewapende groeperingen. Ook zij worden ervan verdacht om doelgerichte aanvallen op burgers en burgerdoelen te hebben gepleegd. Tijdens de Gaza-oorlog van 2014 vielen daarbij 5 Israëlische burgerslachtoffers. Daarnaast kwamen er 67 Israëlische militairen om het leven.

Tot slot wil de Openbaar Aanklager ook een onderzoek openen naar het gebruik van geweld tegen de manifestaties die vanaf maart 2018 op wekelijkse basis plaatsvonden in Gaza om het recht op terugkeer (van de vluchtelingen die verdreven werden uit Israël) te eisen en te protesteren tegen de Israëlische blokkade van de smalle Palestijnse strook. Israëlische militairen doodden toen meer dan 200 ongewapende Palestijnen van wie 40 kinderen. Er is heel wat bewijsmateriaal dat zij doelgericht vermoord zijn door Israëlische scherpschutters.

Gevolgen zijn er nu al

De procedure zal veel tijd in beslag nemen en kan jaren aanslepen, aldus Bensouda. Toch is de impact er nu al. Meteen na de aankondiging verschenen in de Israëlische pers berichten over plannen om honderden hoge veiligheidsfunctionarissen te briefen over het risico dat ze vervolgd kunnen worden. Dat zou concreet kunnen betekenen dat hen wordt afgeraden om nog naar het buitenland te reizen waar ze riskeren te worden gearresteerd. Onder degenen die kans op vervolging lopen hoort de huidige minister van Defensie en leider van de Blauw en Wit Partij, Benny Gantz, die in 2014 de stafchef van het leger was.

Het ICC krijgt de erkenning van 123 staten. Israël is daar niet bij. De Palestijnse Autoriteit daarentegen trad op 1 januari 2015 toe tot het Statuut van Rome (1998) dat aan de basis ligt van de oprichting van het ICC. Dat was mogelijk nadat de Verenigde Naties eind november 2012 Palestina als ‘waarnemend niet-lid’ toelieten.

Palestijnse mensenrechtenorganisaties verwelkomden het initiatief van de Openbaar Aanklager. Ze droegen ertoe bij om de schijnaar symbolische opname in de VN-familie in juridische actie om te zetten. Jarenlang hebben organisaties als Al Haq, Addameer, al-Mezan en het Palestijns Centrum voor de Mensenrechten het ICC en de Palestijnse Autoriteit het nodige bezwarend materiaal en getuigenverklaringen bezorgd waarop de Openbaar Aanklager zich kon baseren om het onderzoek naar oorlogsmisdaden te openen.

ICC onder zware politieke druk

De politieke druk op Bensouda en het ICC is enorm. Meteen na de bekendmaking van de Openbaar Aanklager reisde een Israëlische delegatie onder leiding van Energieminister Yuval Steinitz naar de VS voor gespreken over een gezamenlijke campagne tegen het ICC. Israël heeft al verschillende landen voor zijn kar weten te spannen. Een jaar geleden stuurde de Canadese regering een brief naar het ICC om het eraan te herinneren dat Canada de Palestijnse staat niet erkent en dat het Hof geen rechtsmacht heeft om een onderzoek naar oorlogsmisdaden in Palestina te openen. Ook andere landen tonen zich gevoelig voor de Israëlische lobby tegen het ICC.

De felste woorden komen uit Washington. VS-Minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken drukte zijn "krachtig verzet” en “diepe teleurstelling” uit over het geopende onderzoek en hij herhaalde het oude VS-standpunt dat Israël (zoals alle andere niet-leden van het Statuut van Rome) niet onder de rechtsmacht kan vallen van het ICC. Hij stelde ook dat Palestina geen staat is en dus geen partij van het Statuut van Rome kan zijn. Blinken: “We zullen ons sterk engagement tegenover Israël en zijn veiligheid blijven handhaven, onder meer door ons te verzetten tegen acties die erop gericht zijn Israël oneerlijk aan te vallen.”

In september 2020 vaardigde de regering Trump sancties uit tegen Bensouda en een ander lid van het ICC, nadat ze een ICC-onderzoek openden naar mogelijke oorlogsmisdaden in Afghanistan. Pompeo kondigde ook aan dat er visa-restricties worden opgelegd aan zij die betrokken zijn bij pogingen om onderdanen van de VS te vervolgen. Trump had eerder ook al het ICC afgedreigd rond een mogelijk onderzoek naar oorlogsmisdaden in Palestina.

President Biden die in de eerste weken van zijn presidentschap verschillende van de beslissingen van zijn voorganger ongedaan maakte, heeft laten uitschijnen dat een ‘executive order’ om de sancties ongedaan te maken niet voor meteen is. Israël lobbyt zwaar om de VS-sancties te behouden.