Hoewel Israël beschuldigd wordt van genocide en er vanuit de VN geregeld wordt opgeroepen om geen wapens te leveren aan het land, lijkt dat weinig indruk te maken op EU- en NAVO-lidstaten. Israël is zowel een belangrijke importeur als exporteur van wapens. Dit artikel, het eerste van twee delen, brengt een overzicht van de wapenhandel richting Israël. Een tweede deel dat later verschijnt, handelt over Israël als wapenproducent en exporteur.
In het afgelopen decennium is de Israëlische wapenimport sterk toegenomen. Volgens schattingen van SIPRI, het Zweeds Vredesonderzoeksinstituut, prijkte Israël voor de periode 2019-2023 op de 15e plaats van de wereldranglijst van importeurs van belangrijke wapensystemen, goed voor 2,1% van de mondiale wapenimport. Van 2009 tot 2013 stond Israël slechts op plaats 47 gerangschikt.
De militaire repressie en de grootschalige schendingen van het internationaal (humanitair) recht zoals die door mensenrechtenorganisaties en VN-instellingen uitvoerig zijn gedocumenteerd en aangeklaagd, hebben weinig vat op het wapenexportbeleid naar Israël. Dat geldt zeker voor de Verenigde Staten en Duitsland die veruit de grootste wapenleveranciers zijn van de zionistische staat. De wapens die naar Israël gaan, worden nochtans al decennia ingezet in de illegaal bezette Palestijnse gebieden.
Internationaal recht
In februari 2024 waarschuwden VN-experts dat staten moeten “afzien van de overdracht van wapens of munitie -of onderdelen daarvan- als het te verwachten is, gezien de feiten of gedragspatronen in het verleden, dat ze gebruikt zullen worden om het internationaal recht te schenden”. Volgens de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof op 26 januari 2024 is er een aannemelijk risico op genocide in Gaza. “Dit maakt het noodzakelijk om de wapenexport in de huidige omstandigheden te stoppen”, aldus de experts.
In een tweede verklaring op 20 juni 2024, stelden de experts dat de “noodzaak voor een wapenembargo tegen Israël en voor investeerders om doortastend op te treden, dringender is dan ooit, vooral in het licht van de verplichtingen van staten en de verantwoordelijkheden van bedrijven onder de Conventies van Genève, de Genocideconventie, de internationale mensenrechtenverdragen en de VN-richtlijnen rond bedrijfsleven en mensenrechten”. Ze waarschuwden dat landen en wapenbedrijven die wapens leveren aan Israël zich medeplichtig kunnen maken aan ernstige schendingen van het internationaal (humanitair) recht.
Op 18 september 2024 nam de Algemene Vergadering van de VN een nieuwe resolutie aan waarin geëist werd dat Israël “onverwijld een einde maakt aan zijn onwettige aanwezigheid in de bezette Palestijnse gebieden”. Dezelfde resolutie roept staten op om de “levering of overdracht van wapens, munitie en aanverwante uitrusting aan Israël te staken ... in alle gevallen waarin er redelijke gronden zijn om te vermoeden dat ze kunnen worden gebruikt in de bezette Palestijnse gebieden”. België en 13 andere EU-lidstaten schaarden zich achter deze resolutie.
Wapens van de VS
De Verenigde Staten, die tegen deze resolutie stemde, is traditioneel de belangrijkste wapenleverancier van Israël. In de periode 2019-2023 was Washington verantwoordelijk voor 69 procent van alle wapenexport naar dat land. Israël is erg afhankelijk voor bepaalde van deze wapenleveringen. Alle gevechtsvliegtuigen die Israël vandaag operationeel heeft, o.a. in Gaza, zijn geleverd door de VS. Een amendement dat in 2008 toegevoegd werd aan de Amerikaanse wet op de wapenexportcontrole, bepaalt dat de VS er moet voor zorgen dat Israël in staat is elke militaire dreiging af te wenden van staten of niet-statelijke actoren. De wet bepaalt bovendien dat VS-wapenleveringen aan andere staten in het Midden-Oosten geen risico’s mogen inhouden voor Israëls "kwalitatief militair voordeel".
In de praktijk betekent dit dat Israël kan rekenen op nagenoeg onvoorwaardelijke militaire steun. In 2016, onder VS-president Obama tekenden beide landen een 'Memorandum of Understanding' dat bepaalt dat Israël jaarlijks (vanaf 2018), gedurende tien jaar, 3,8 miljard dollar aan militaire steun ontvangt. Enige voorwaarde is dat het grootste deel van dat bedrag moet worden besteed aan aankopen bij de wapenindustrie van de VS, wat bijgevolg neerkomt op een indirecte subsidie aan de eigen wapensector. De Israëlische en VS-wapenindustrie werken ook samen bij het ontwikkelen en produceren van een drieledig Israëlisch luchtafweersysteem tegen raketaanvallen (Iron Dome, David’s sling en Arrow) dat met Amerikaanse militaire hulp wordt gefinancierd ter waarde van 500 miljoen dollar jaarlijks.
Na de Hamasaanval van 7 oktober 2023 schakelde Washington een paar versnellingen hoger. Drie dagen erna zorgde de VS voor de levering van 1000 GBU-39 bommen die vervolgens in de Gazastrook werden ingezet. Sindsdien heeft het Witte Huis zijn goedkeuring verleend aan een totaal van wapenleveringen ter waarde van 17,9 miljard dollar, een absoluut recordbedrag sinds het begin van de militaire steun van de VS in 1959. Daarvan zou tegen de 80 procent terugvloeien naar de kassa’s van wapenproducenten en andere bedrijven of instellingen in de VS. President Biden pakt er graag mee uit dat dit zorgt voor het behoud en de creatie van jobs in een twaalftal staten. In december vorig jaar maakte Biden twee “dringende verkopen” aan Israël bekend onder een speciale procedure om de controle door het Congres te omzeilen. Het ging om 14.000 tankgranaten (106 miljoen dollar) en componenten voor artilleriemunitie (147 miljoen dollar). Volgens The Washington Post heeft de uitgaande VS-president daarenboven een honderdtal wapentransacties met Israël goedgekeurd zonder enig politiek en publiek debat omdat elk van de leveringen onder het minimumbedrag viel waarvoor het Congres op de hoogte moet worden gebracht.
Vooral zes VS-bedrijven profiteren van deze flow van geld en wapens.
RTX (voorheen Raytheon) is ’s werelds grootste producent van geleide raketsystemen. Het bedrijf verkocht o.m. raketten voor Israëls F-16 gevechtsvliegtuigen. Samen met het Israëlische bedrijf Rafael produceert het interceptoren voor het luchtafweersysteem Iron Dome. Lloyd Austin, de huidige minister van Defensie is een voormalig bestuurslid van Raytheon. Sinds 7 oktober zag het bedrijf zijn marktwaarde stijgen met bijna 84%.
Lockheed Martin is de leverancier van de F-16 en F-35 gevechtsvliegtuigen die Tel Aviv intensief (heeft) in(ge)zet voor bombardementen op Gaza. Ook stond het bedrijf in voor de productie en levering van 2000 AGM-114 Hellfire raketten voor de Apache helikopters van Israël. Jim Taiclet, de CEO van Lockheed Martin zei tegen investeerders dat de oorlog in Gaza een potentiële motor is voor meer inkomsten de komende jaren. De marktwaarde van het bedrijf steeg sinds de Hamasaanval met meer dan 55%.
Boeing leverde F-15 gevechtsvliegtuigen en Apache AH-64 gevechtshelikopters. Beide zijn eveneens ontplooid in de Gazastrook. Het bedrijf heeft na financiële problemen in de civiele productie zijn focus verlegd naar de afdeling 'Boeing Defence Space and Security' (BDDS). Die kan zich verheugen op de deal die VS-president Biden afgelopen zomer sloot met Israël voor de levering van 50 extra Boeing F-15 gevechtsvliegtuigen voor een bedrag van 18,8 miljard dollar, als onderdeel van nieuwe wapenovereenkomsten met Israël ter waarde van in totaal 20,3 miljard dollar.
General Dynamics is een producent van krachtige bommen (1000 kg), die over een ruime oppervlakte (een straal van meer dan dertig meter) dood en vernieling zaaien en bijgevolg in de buurt van het beoogde doelwit veel burgerslachtoffers maken. In de eerste maand van de oorlog dropte Israël een 200-tal van die exemplaren in de Gazastrook. De marktwaarde van General Dynamics steeg het afgelopen jaar met meer dan 37%.
Northrop Gruman, wereldwijd het vierde grootste wapenbedrijf, kon vijf oorlogsschepen en raketsystemen voor Apache helikopters slijten aan Israël.
Caterpillar is een buitenbeentje omdat het geen dodelijk wapens verkoopt, maar bulldozers. Israël walst er echter Palestijnse huizen mee plat en in Gaza zijn ze zo gebruikt om mensen levend te begraven. Na 7 oktober plaatste Israël een grote bestelling van nieuwe exemplaren.
Duitse wapens
Duitsland is de tweede grootste exporteur van wapens naar Israël. Volgens SIPRI was Berlijn in de periode 2019-2023, verantwoordelijk voor 30% van de Israëlische import. In 2022 sloot Israël een deal met Duitsland voor de aankoop van drie Dakar-Class dieselonderzeeërs. De levering daarvan is voorzien voor 2031. De duikboten komen er dan ter vervanging van de eveneens door Duitsland geleverde Dolphin-Class onderzeeërs, die in staat zijn om de kernwapens waarover Israël beschikt, te transporteren.
In 2023 keurde de Duitse regering voor 326,5 miljoen euro aan wapenleveringen aan Israël goed - 10 keer meer dan het jaar ervoor (88 licenties ter waarde van 32,28 miljoen euro). Een groot deel daarvan werd toegekend na de dodelijke aanval van Hamas op 7 oktober. In 2024 (tot aan de zomer) zou er 'maar' voor 14,5 miljoen euro aan wapenlicenties zijn afgeleverd, waarvan 98% voor “militaire uitrusting” en dus geen “oorlogswapens”, hoewel de regering benadrukt dat er geen sprake is van een militair embargo. “We hebben wapens geleverd aan Israël en we hebben geen beslissing genomen om dat te stoppen”, aldus Bondskanselier Scholtz eind juli 2024, een standpunt dat hij enkele maanden later zou herhalen. Eind oktober maakte de regering, in antwoord op een parlementaire vraag, evenwel bekend dat ze tijdens de drie voorgaande maanden de goedkeuring gaf voor 94 miljoen euro aan nieuwe wapenleveringen. Het zou o.m. gaan over de levering van onderdelen voor Israëlische Merkava-tanks. De Groene minister van Buitenlandse Zaken, Annalena Baerbock, had begin oktober verklaard dat Berlijn wachtte op een formele verzekering van Israël dat de door Duitsland geleverd militaire goederen zouden worden gebruikt in overeenstemming met het internationaal humanitair recht. Er zijn weinig redenen om daar geloof aan te hechten. Een Duitse mensenrechtenorganisatie heeft na de bekendmaking van de nieuwe leveringen meteen beroep aangetekend bij de Administratieve Rechtbank in Frankfurt om verdere wapenexporten te stoppen.
Hoewel er geen sprake is van een formeel wapenembargo zijn regeringen van andere EU-lidstaten voorzichtiger. Italië is volgens SIPRI de derde belangrijkste leverancier van wapens aan Israël. Volgens Italiaanse regeringsbronnen levert het geen exportlicenties meer af voor Israël sinds het geweld in Gaza uitbrak, maar wapenleveringen van contracten die dateren van voor 7 oktober 2023 gaan wel nog door.
Het Verenigd Koninkrijk leverde tussen 7 oktober 2024 en 31 mei 2024 nog 42 wapenexportlicenties af. In september kondigde de Britse minister van Buitenlandse Zaken, met een verwijzing naar het internationaal humanitair recht, de onmiddellijke opschorting van 30 licenties aan voor militaire goederen die Israël inzet tijdens militaire operaties in Gaza.
De genocidezaak die Zuid-Afrika aanhangig maakte bij het Internationaal Gerechtshof, de vele betogingen in een pak landen en steden, en de waarschuwingen van mensenrechtenorganisaties en VN-experts hebben de druk op regeringen verhoogd. De Franse president Macron pleitte in oktober zelfs voor een militair embargo tegen Israël. Ook Spanje kondigde aan dat het geen wapens meer stuurt naar Israël.
België -waar de toekenning voor export vergunningen een verantwoordelijkheid is voor de gewesten- zou evenmin nog wapens leveren, maar dat beleid is niet altijd zichtbaar op het terrein. In mei van dit jaar raakte bekend dat het Israëlische luchtvaartbedrijf Challenge voor ongeveer 70 ton aan militaire goederen uit de VS naar Israël transporteerde via de Belgische luchthaven van Bierset. Het Israëlisch scheepvaartbedrijf ZIM transporteerde naar schatting 246 ton munitie via de haven van Antwerpen naar Israël, zonder daarvoor een doorvoervergunning aan te vragen, wat wettelijk verplicht is. Er loopt hiertegen een gerechtelijke klacht, ingediend door negen mensenrechten- en vredesorganisaties (waaronder Vrede vzw).
Militair embargo
Midden oktober 2024 stelde de VS een ultimatum. Als de humanitaire situatie in Gaza binnen de 30 dagen niet verbetert, dan zou dat gevolgen kunnen hebben voor de wapenaanvoer vanuit de VS. Het is een deadline die een week na de presidentsverkiezingen van 5 november afloopt, en het valt sterk te betwijfelen of de regering Biden effectief gevolg zal geven aan haar eigen ultimatum. Ondertussen is Donald Trump verkozen als volgende president van de VS. Hij zou zich zo mogelijk nog toleranter kunnen opstellen ten aanzien van de genocide die Israël in Gaza pleegt.
Desondanks is het gevaar van een militair embargo of exportbeperkingen een bezorgdheid waarover in Israël publiekelijk wordt gediscussieerd. “Israël bereidt de defensie-industrieën voor om zich los te maken van de afhankelijkheid van de rest van de wereld”, aldus premier Netanyahu. "We moeten investeren in een “meerjarenplan om Israël te bevrijden van de afhankelijkheid van externe aankopen”, zo klonk het nog. De Israëlische regering heeft begrepen dat het werk moet maken van een grotere autonomie van de eigen wapenproductie, wat het volgens lokale experts vrij makkelijk kan: “Israël kan onafhankelijk produceren en doet dat in sommige gevallen al. Het is een kwestie van productielijnen die moeten worden opgezet, en sommige daarvan bestaan waarschijnlijk al”, stelt Yehoshua Kalisky, verbonden aan het Instituut voor Nationale Veiligheidsstudies in Tel Aviv. Hij minimaliseert ook de impact van een mogelijk embargo. De schade van de embargo's voor Israël is “minimaal en beperkt zich tot aanvullende en niet-kritische componenten”. Maar dit wordt tegengesproken. “Zelfs met de geplande verhoogde lokale militaire productie zou Israël geen oorlogsvliegtuigen, helikopters, oorlogsschepen of onderzeeërs kunnen produceren. De interne onderdelen in de vliegtuigen, helikopters, onderzeeërs en schepen zouden ook nog steeds geïmporteerd moeten worden”,¨zou luidt de commentaar van de Times of Israel.
Israël heeft een machtige wapenindustrie die veel geld verdient aan de export. Volgens een jaarlijks rapport van het Israëlisch Ministerie van Defensie noteerde de wapenexport in 2023, met een waarde van 13,1 miljard dollar, een nieuw record. Het gaat om een verdubbeling in vergelijking met vijf jaar geleden. De wapenexport zorgt voor een grote omzet van de Israëlische wapenindustrie en levert de nodige middelen voor investeringen in onderzoek en ontwikkeling van nieuwe wapensystemen, die het Israëlisch leger test en ontplooit in de Palestijnse gebieden of tijdens de regionale militaire campagnes geregeld worden opgezet tegen landen als Libanon, Syrië of Iran. Een militair embargo kan dus pas effect hebben als ook de Israëlische wapenexport aan een embargo wordt onderworpen.
