'Fasttrack'-processen leveren fikse straffen op voor kleine misdrijven gepleegd tijdens rellen die werden uitgelokt doordat een tiener gedood werd door de politie.
In een rechtbank in Marseille kreeg een jongeman deze maand een gevangenisstraf van acht maanden, uitgesteld voor twee jaar, en een boete van 800 euro. Hij werd beschuldigd van het stelen van 20 euro. Een paar dagen eerder maar, had de man in de zuidelijke Franse stad een rolletje met stukken van 50 cent meegenomen dat voor een make-upwinkel lag die geplunderd werd. Niets wees erop dat hij de winkel had betreden en de zaak diende geen schadeclaim in tegen hem, maar hij werd bijna onmiddellijk opgepakt. “Ik dacht niet aan de consequenties”, verklaarde de man van Noord-Afrikaanse afkomst tijdens het proces.
Het verhaal van de man is niet ongewoon. In heel Frankrijk worden jonge Arabische en zwarte mannen uit achtergestelde wijken berecht in het kader van de onrust die het land een week lang teisterde nadat Nahel, een 17-jarige van Marokkaanse en Algerijnse afkomst, op 27 juni door de politie werd gedood tijdens een routineverkeerscontrole in Nanterre, een Parijse voorstad.
De politie beweerde in eerste instantie dat Nahel neergeschoten werd uit zelfverdediging door een agent die hij probeerde aan te rijden, maar een video die verspreid werd door een getuige sprak dit tegen. Het filmpje toonde een schreeuwende agent die een geweer rechtstreeks in de auto richt van Nahel die probeert weg te rijden.
Na de dood van Nahel vonden er in het hele land bijeenkomsten en marsen plaats. De moeder van het slachtoffer organiseerde ook een mars, die de politie neersloeg met traangas. Al snel werden deze georganiseerde bijeenkomsten overstemd door rellen. Op 30 juni, na drie nachten van geweld en vandalisme, werden 45.000 politieagenten ontplooid om de onrust de kop in te drukken – een aantal dat bijna vier maal groter was dan tijdens de protesten tegen de pensioenhervormingen van eerder dit jaar.
Tijdens de volgende vijf dagen, werden bijna 4000 mensen gearresteerd, een derde van hen was minderjarig. Het is nog niet bekend hoeveel er werden vrijgelaten zonder in staat van beschuldiging te worden gesteld, maar volgens de Franse minister van Justitie, Éric Dupond-Moretti, vonden er de afgelopen twee weken 1278 ‘fasttrack’-processen plaats, waarvan er 95% resulteerden in een veroordeling.
Deze versnelde processen –die onmiddellijk plaatsvinden na de hechtenis volgend op een arrestatie, waardoor het team van de verdachte weinig tijd heeft om een verdediging voor te bereiden– kwamen er nadat Dupond-Moretti opriep tot een "snel, hard en systematisch" antwoord op de openbare vernielingen.
De afgelopen weken werden zo’n 742 mensen achter de tralies gezet in dergelijke rechtszaken, met een gemiddelde gevangenisstraf van 8,2 maanden. Velen van hen werden schuldig bevonden voor geringe aanklachten, zoals het in het bezit zijn van gestolen kaas of het stelen van een blikje Red Bull. Rechters deelden zelfs straffen uit wanneer de verdachten niet direct beschuldigd werden van het participeren aan het aanbrengen van vernielingen.
Frankrijk houdt geen nationale gegevens bij over ‘etnie’ en de informatie over degenen die gearresteerd en berecht zijn tijdens de rellen, is beperkt - vooral voor zaken waarbij minderjarigen betrokken zijn. Maar advocaten en demonstranten in Marseille stellen dat veel verdachten jongens en jongemannen van kleur zijn uit armere buurten. Er waren ook witte Franse linkse studentenactivisten aanwezig tijdens de rellen, zegt een advocaat, maar zij werden niet gearresteerd.
De verslaggeving in de media over de fasttrack-processen in het hele land, bevestigt dat veel van de personen die vervolgd worden jong zijn en zich in situaties van armoede bevinden. Sommigen zijn dakloos of hebben geen legale immigratiestatus.
“Het zijn de jongeren van de ‘quartiers populaires’ [volkswijken] die de prijs betalen”, zegt een 24-jarige demonstrante van Marokkaanse afkomst die aanwezig was tijdens de rellen, “bovenop wat ze al jaren van de politie te verduren krijgen”. Nicolas Chambardon, een advocaat die rechtsbijstand verleende aan vijf minderjarigen die tussen 30 juni en 1 juli in Marseille werden gearresteerd, vertelde aan de alternatieve nieuwssite openDemocracy dat de arrestaties "vrij gewelddadig en vrij willekeurig" leken en dat drie van de minderjarigen beweerden dat de politie hen met racistische bewoordingen had beledigd.
“Twee van de vijf vertelden me dat de politie gestolen goederen in hun bezittingen of handen hadden gestopt, hoewel ze die niet gestolen hadden”, zegt Chambardon. Hij voegde toe: “Uiteraard is het een versie die betwist kan worden, maar er werden [voor vier van hen] geen aanklachten ingediend, wat erop lijkt te wijzen dat de politie wist dat deze zaken dubieus waren”.
Gewelddadige en willekeurige arrestaties
Op dezelfde namiddag dat de man die 20 euro stal een voorwaardelijke straf van acht maanden kreeg, kregen drie andere jonge mannen van Noord-Afrikaanse afkomst straffen variërend van een jaar gevangenisstraf tot een verbod van drie jaar om Marseille te betreden.
Een 25-jarige Algerijnse man zonder papieren werd schuldig bevonden aan diefstal nadat hij op 2 juli gearresteerd was voor een Footlocker-filiaal, in het bezit van kledij en schoenen uit de winkel. Hij werd tot een jaar gevangenisstraf veroordeeld en kreeg een bevel om het land te verlaten. De politie had de man met een wapenstok geslagen tijdens zijn arrestatie. Eenmaal in hechtenis moest hij ongeveer negen uur wachten op een dokter.
Achteraan in de rechtbank keken toeschouwers in stilte, maar vol ongeloof toe. Een familie uit Marseille’s verarmde 14de arrondissement was aanwezig om een jongeman te steunen die beschuldigd werd van poging tot diefstal van een motorfiets. De oom van de man had in afwachting de hele dag naar de andere rechtszaken gekeken. “Ze is gemeen”, zei hij somber, verwijzend naar de aanklager. Hij zei dat de familie zich aan het voorbereiden was op het ergste.
Op de sociale media en in interviews met Franse nieuwszenders hadden sommige van de jongemannen hun daden beschreven als wraak – niet alleen voor Nahel maar ook voor wat zij omschreven als een gewelddadig, racistisch systeem dat door de politie in stand gehouden wordt. Voor de rechtbank in Marseille ontkenden de verdachten echter dat ze hadden deelgenomen aan enige vorm van protest en beweerden ze dat ze alleen maar in de buurt waren geweest of uit nieuwsgierigheid naar de menigte waren getrokken.
Een 18-jarige was opgepakt met vuurwerk in zijn bezit, wat volgens de openbare aanklager duidde op de intentie een overtreding te begaan en een poging om een politieagent te verwonden. De jongeman hield vol dat hij een drankje was gaan kopen in een winkel toen hij vuurwerk in promotie zag staan en vervolgens besliste om er wat te kopen voor de vriend waarbij hij logeerde. Voorovergebogen in de beklaagdenbank ontkende de stil pratende tiener dat hij ook maar iets te maken had met de protesten nadat de rechter hem gevraagd had naar de foto’s op zijn gsm waarop hij poseert te midden van de rellen. Hij zei dat hij op weg naar huis in de menigte vermengd geraakte, vlak voordat hij gearresteerd en 48 uur in de cel gestoken werd. Net als de andere beklaagden in de rechtbank die namiddag, verwees hij niet naar de dood van Nahel. De jongeman die bij vrienden verbleef nadat hij vervreemd was geraakt van zijn ouders, werd schuldig bevonden. Hij werd veroordeeld tot zes maanden gevangenis en een verbod van drie jaar om Marseille te betreden.
Advocaat Clémence Lachkar, die drie beschuldigden vertegenwoordigde in Marseille, legt uit dat het toegeven van politieke motieven vaak betekent dat je een langere straf riskeert. “Wanneer je 48 uur hebt doorgebracht in een cel omgeven door pis en kakkerlakken, zie je de rechtbank waarschijnlijk niet als een megafoon, noch denk je er aan om je proces politiek te maken”, legt ze uit. Lachkar voegt toe dat advocaten maar weinig tijd hadden gekregen om zich voor te bereiden met hun klanten.
“Ik ontving deze zaak gisteren om 16 uur”, poneerde een andere advocaat in de rechtbank -ze vertegenwoordigde de man die beschuldigd werd van de Footlocker-diefstal. De aanklager herinnerde haar eraan dat iedereen die week te maken had met “moeilijke omstandigheden”.
“Geloof jonge mensen”
Verschillende mensen, waaronder sommigen die naar verluidt niet deelnamen aan de rellen, werden verwond en zelfs gedood door de politie. In Marseille stierf een man aan een hartaanval nadat hij door een agent in de borst geschoten werd met een rubberen of plastieken kogel. Volgens zijn familie, was Mohamed op dat moment aan het werk als koerier en nam hij niet deel aan de rellen. In een initiële verklaring merkten de aanklagende autoriteiten op dat “rellen en plunderingen” aan de gang waren in het gebied waar Mohamed beschoten werd, maar zeiden ze dat ze nog niet konden vastleggen of hij daaraan had deelgenomen.
Een andere man, Hedi, werd ook neergeschoten met een rubberen kogel, waarna hij werd geslagen en bewusteloos achtergelaten door een groep die hij identificeerde als politieagenten in burger. In een interview met een plaatselijke krant in Marseille stelde Hedi dat hij op 1 juli iets was gaan drinken met een vriend en dat hij de relschoppers uit nieuwsgierigheid benaderd had, niet om deel te nemen.
Op dinsdag 18 juli werden zeven agenten gearresteerd in verband met Hedi’s zaak, van wie er één werd vrijgelaten zonder inbeschuldigingstelling. Er zijn officiële onderzoeken gestart naar zowel Hedi’s verwondingen en Mohameds dood. Daarnaast worden ten minste acht andere gevallen van vermoedelijk politiegeweld onderzocht elders in Frankrijk.
Activisten, journalisten en linkse groeperingen, evenals internationale instellingen, beschuldigen de Franse regering er al langer van dat ze niets doet tegen het systemisch racisme en het politiegeweld. Dagen na de dood van Nahel verklaarde de Verenigde Naties dat Frankrijk de “diepgewortelde kwesties van racisme en discriminatie” bij de politie “serieus moet aanpakken”. De Franse minister van Buitenlandse Zaken verwierp dit in een statement aan de Franse krant ‘Le Monde’: “Elke beschuldiging van racisme of systemische discriminatie in de politiedienst in Frankrijk is totaal ongegrond”.
Er waren eerder als bewegingen tegen racisme en politiegeweld in Frankrijk. De recente rellen werden vergeleken met die van 2005 –die uitbraken nadat twee tieners gedood werden terwijl ze aan het vluchten waren van de politie– en met de ‘Black Lives Matter’-protesten die in 2020 wereldwijd en in Frankrijk ontstonden na de dood van George Floyd in de VS. In Frankrijk werden die protesten drie jaar geleden geleid door de familie van Adama Traore, een zwarte man die in 2016 stierf in politiehechtenis.
Op 8 juli dit jaar organiseerde Traore’s familie in Parijs een mars in zijn nagedachtenis. Ongeveer 2000 mensen kwamen opdagen, in weerwil van het feit dat de Franse autoriteiten de demonstratie officieel verboden hadden. Tegelijk werd ook een herdenkingsmars georganiseerd in Lille. De politie, waaronder een speciale brigade die opgericht werd tijdens de ‘Gilets Jaunes’-beweging, reageerde met ijzingwekkend geweld op de mars in Parijs, vooral tegen de broer van Adama, Youssouf.
Verschillende agenten drukten hem tegen de grond en duwden andere mensen weg, waaronder journalisten die probeerden te filmen. Youssouf werd naar het politiebureau gebracht en vervolgens naar het ziekenhuis, waar hij met een blauw oog verscheen. De video's van Youssoufs arrestatie zijn bijzonder gewelddadig. Zoals Assa, zijn zus, verklaarde aan de pers: “We vragen al heel lang om een reconstructie van Adama's dood. We zagen het gisteren bij Youssouf, zijn broer."
Op 8 juli kwamen in Marseille 1500 mensen samen om alle slachtoffers van politiegeweld te steunen, waaronder Adama, Nahel en anderen. Ze marcheerden door de arme wijk Belle-de-Mai waar Souheil el-Khalfaoui, een 19-jarige jongeman van Noord-Afrikaanse afkomst, net als Nahel in 2021, tijdens een routineverkeerscontrole door de politie werd gedood. “Geloof jonge mensen”, spoorde Youssef, een Marokkaanse immigrant die deelnam aan de demonstratie, de menigte aan: "Wacht niet tot er een video is."
Dit vertaalde artikel verscheen eerder op openDemocracy.