De vicepresident van de VS, JD Vance, kan zijn lijst met aanslagen op de democratie in Europese landen uitbreiden met Frankrijk.

Marine Le Pen, de fractievoorzitter in het Frans parlement van het extreemrechtse 'Rassemblement National' (RN), werd veroordeeld tot vier jaar gevangenis, waarvan twee jaar voorwaardelijk (in de praktijk uit te zitten met een elektronische enkelband), wegens het verduisteren van miljoenen euro's van de Europese Unie. Ze mag ook vijf jaar niet meedoen aan verkiezingen. Dat betekent dat ze is uitgesloten van de volgende Franse presidentsverkiezingen in 2027. Vance en gelijkgestemden als Vladimir Poetin zien een schending van de democratie. De Hongaarse premier Viktor Orban twitterde al snel “Je suis Marine”. Zoals bekend, hebben de fans van Le Pen zelf hun sporen verdiend -of in geval van Vance is die ze aan het verdienen- in de afbraak van de rechtsstaat.

Marine Le Pen gaat uiteraard in beroep, maar dat is niet opschortend voor de straf van niet-verkiesbaarheid – justitie kondigde aan dat er tegen de zomer van 2026 een definitieve uitspraak komt. Le Pen hoopt alsnog dat daar de maatregel van niet-verkiesbaarheid wordt ingetrokken. Ze noemt haar veroordeling in eerste instantie een politieke afrekening. Partijvoorzitter van het RN, Jordan Bardella, kondigt een vreedzame campagne aan tegen de straf van Le Pen. Daarbij wordt het accent gelegd op de “onredelijkheid” ervan - ze zou niet in verhouding staan tot de overtreding. Een merkwaardige redenering voor een partij die steevast aandringt op een strengere toepassing van de wet en de strenge uitvoering van straffen.

Het ‘Syndicat de la Magistrature’ wijst erop dat de rechters wetten toepassen die door de volksvertegenwoordiging zijn uitgevaardigd. Daarop antwoorden Le Pen en haar partij dat het aan de kiezer is om op te treden als rechter. Een argument dat merkwaardig bijgetreden wordt door Jean-Luc Mélenchon, patron van het linkse 'La France insoumise' (LFI). De kiezer moet het laatste woord krijgen. De beginselen van de rechtsstaat moeten dus opzij geschoven worden… Het is de droom van Mélenchon dat het bij de volgende presidentsverkiezingen tot een duel tussen hemzelf en Le Pen komt.

Schuldig

Is Marine Le Pen dan ten onrechte uitgesloten? Zij is na een normaal gerechtelijk proces -geen schijnproces zoals in bijvoorbeeld Rusland of Turkije- schuldig bevonden aan verduistering van overheidsgeld. Ze was de spil van een oplichting met fictieve arbeidsplaatsen bij haar fractie in het Europarlement. De huidige Franse premier, François Bayrou, is voor iets gelijkaardig vrijgesproken, maar riskeert nog altijd een veroordeling in beroep. Vandaar zijn schroom in deze affaire.

In het proces van Le Pen zijn de regels van de rechtsstaat, en dat is toch niet onbelangrijk, gevolgd. Dat dit de weg vrijmaakt voor haar sinistere partijvoorzitter Jordan Bardella, is geen prettig neveneffect. Bardella is net terug van een bezoek aan zusterpartij Likud in Israël, wiens leider Netanyahu ook al druk bezig is met een regelrechte aanval op wat rest van de rechtsstaat in zijn land.

Het Rassemblement National van Le Pen en zijzelf beweren dat bij haar veroordeling slechts politieke motieven hebben gespeeld. Ze hadden op een tegengebaar gerekend voor het feit dat ze de kandidaat van president Emmanuel Macron voor de leiding van het Grondwettelijk Hof, Richard Ferrand, hebben helpen verkiezen door zich bij de stemming hierover te onthouden. Maar nu de rechter Le Pens onmiddellijke niet-verkiesbaarheid besliste, kan daar allicht niet op gerekend worden. Van politieke spelletjes gesproken.

In koor

Het RN krijgt in haar aanval op een “politieke afrekening” bijval van haar vrienden in het buitenland – machtige vrienden, van Washington tot Moskou. Poetin bestempelde de uitspraak in Parijs via zijn woordvoerder als “de zoveelste afbraak van democratische normen”. De Russische president heeft via zijn (inderdaad ‘zijn’) justitie nochtans al vaak politieke concurrenten uitgeschakeld met een verbod om deel te nemen aan verkiezingen. Niet dat een rivaal ook maar enige kans zou maken, maar het is verkieslijker zelf je “tegenkandidaten” uit te kiezen.

De Turkse president Erdoğan heeft dat voorbeeld zonet gevolgd door zijn voornaamste rivaal, Ekrem Imamöglu, van zijn diploma en nadien van zijn vrijheid te beroven. Maar Erdoğan kan rekenen op steun uit Washington (en Moskou). Elon Musk berooft Erdoğans critici zelfs van hun digitale communicatie. Orban manifesteert zijn misprijzen voor een internationale rechtsorde dan weer door een veroordeelde oorlogsmisdadiger, Benjamin Netanyahu, uit te nodigen in zijn land. Het internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd door het Internationaal Strafhof lacht hij gewoon weg.

Roemeens geval

Op zijn beruchte toespraak van 14 februari 2025 (een datum om te onthouden) in München, had vicepresident Vance het over de Roemeense presidentsverkiezingen als een aanfluiting van de democratie. Daar had het Grondwettelijk Hof de eerste ronde van die verkiezingen op 24 november ongeldig verklaard. De man op nummer één, Calin Georgescu, zou duistere financiële en andere steun hebben gekregen, vermoedelijk ook uit Moskou, al werd daar geen enkel concreet bewijs voor aangebracht. Er werd beslist om in mei nieuwe verkiezingen te houden, maar hetzelfde Hof heeft de winnaar van de eerste ronde, Georgescu, inmiddels geschrapt als kandidaat. Het enige duidelijke motief is politiek: die uiterst rechtse man zou wel eens kunnen winnen en hij is tegen hulp aan Oekraïne. Is dit aangewezen manier om uiterst rechts politiek uit te schakelen? 

In EU-landen met wetgevingen tegen het heroprichten van fascistische partijen, heeft dit duidelijk niet gewerkt. In Duitsland heeft het extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD) onlangs het gekende succes geboekt en in Italië is uiterst rechts via verkiezingen aan de macht gekomen.

Rechtsstaat

Om even terug te keren naar Frankrijk: daar hebben magistraten zeer onlangs alarm geslagen over de toenemende aanvallen op de rechtsstaat, gewoon op de beginselen ervan. Dan kijken de meesten richting Bruno Retailleau, de huidge minister van Binnenlandse Zaken, die onlangs verklaarde dat de rechtsstaat niet onaantastbaar mag zijn. Retailleau is kandidaat-voorzitter van de rechtse 'Les Républicains' en in stilte kandidaat-president. Met Le Pen is er ter uiterst rechterzijde al een serieuze concurrent weg.

Hoe de rechtstaat in de VS wordt aangevallen, is intussen dagelijks nieuws. Alhoewel, we hebben daarover nooit veel illusies mogen hebben: een rechtsstaat die een Grondwettelijk Hof heeft waarvan de negen rechters politiek benoemden zijn. Dankzij de vele benoemingen van president Donald Trump in 2016-2020 dragen ze hun steentje bij in deze afbraak. Trump droomt ondertussen luidop van een derde ambtstermijn, wat nochtans legaal niet kan. Wie maalt daar nog om.

Dit artikel verscheen ook op Uitpers.