De Europese verkiezingen in juni leverden in heel wat landen winst op voor extreemrechtse en rechts-populistische partijen. In Frankrijk bemachtigde het Rassemblement national (RN) van Marine Le Pen, met als Europese lijsttrekker haar jongere protégé Jordan Bardella, maar liefst 31,4% van de uitgebrachte stemmen – meer dan het dubbele van de lijst rond president Macron, met als voornaamste Europese kandidaat, Valérie Hayer (14,6%).
In tegenstelling tot de reeds gevreesde hoge score van extreemrechts, kwam de reactie van de Franse president, als een donderslag bij heldere hemel. Iets voor negen uur ‘s avonds op 9 juni, de dag van de verkiezingen zelf, verscheen Emmanuel Macron op de televisie, geflankeerd door premier Gabriel Attal, minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin en minister van Economie Bruno Le Maire, om de ontbinding van de Assemblée Nationale en de uitschrijving van vervroegde parlementsverkiezingen aan te kondigen. Een coup de théâtre die blijkbaar al maanden werd voorbereid door een kleine groep vertrouwelingen van de president.
Het betreft een gigantische gok van Macron, die erop rekent dat democratisch Frankrijk zich voor een zoveelste keer zal verenigen tegen extreemrechts, zoals bijvoorbeeld gebeurde tijdens de tweede rondes van de presidentsverkiezingen in 2022 en 2017 (Emmanuel Macron versus Marine Le Pen), en 2002 (Jacques Chirac versus Jean-Marie Le Pen). De met drie jaar vervroegde parlementsverkiezingen gaan door op 30 juni en 7 juli. Het is dus perfect mogelijk dat Frankrijk binnenkort zijn eerste extreemrechtse premier moet benoemen. Heel wat mensen, zowel in het land als daarbuiten, houden hun hart vast.
Nog geen week na de onverwachte beslissing van Macron, kwam er een volgende politieke verrassing – één die de plannen van de president grondig in de war dreigen te sturen. De notoir verdeelde Franse linkerzijde besloot zich voor de aankomende verkiezingen te verenigen in een poging een dam op te werpen tegen extreemrechts. De vier grootste centrumlinkse en linkse partijen, 'Le Parti Socialiste' (PS), 'Les Écologistes', 'La France insoumise' (LFI) en de 'Parti communiste français' (PCF) komen op met een gezamenlijke lijst, genaamd ‘Nouveau Front Populaire’ (Nieuw Volksfront).
“Emmanuel Macron zal geen meerderheid halen”, verkondigde de voorzitster van Les Écologistes, Marine Tondelier, tijdens de voorstelling van de linkse gelegenheidslijst op 14 juni. “Het zal ofwel uiterst rechts worden, ofwel wij”. En ze kan zowaar gelijk krijgen. Volgens de peilingen staat het Rassemblement nationale momenteel stevig op kop, rukt het linkse Nieuw Volksfront op en hinkt ‘Ensemble’ de coalitie rond de president, hopeloos achterop. Een France Info-peiling van enkele dagen geleden heeft het respectievelijk over ongeveer 35%, ongeveer 30%, en ongeveer 20% van de stemmen. Op 25 juni was er een groot televisiedebat tussen Jordan Bardella (RN), Gabriel Attal (lid van Macrons partij 'Renaissance') en Manuel Bompard (LFI), waarin werd gefocust op belastingen en immigratie. Nu donderdag volgt een tweede. De invloed hiervan op de kiezers zal zondag blijken.
Contrat de législature
Het Nieuw Volksfront is ontstaan om de machtsovername van Marine Le Pen te verhinderen, maar komt ook met een breed inhoudelijk “radicaal programma” op de proppen, in de vorm van een ‘contrat de législature’.
Dit 24 pagina's tellend contract met de Franse kiezers bestaat uit drie delen. In het eerste deel wordt uitgelegd welke noodmaatregelen de nieuwe regering wil nemen binnen de eerste 15 dagen na haar vorming. Het gaat om 20 “actes de ruptures”, om “de sociale noodsituatie en de klimaatuitdaging aan te pakken, en de openbare diensten te herstellen”. Zo belooft het Volksfront onder meer een snelle verhoging van het minimumloon, het terugschroeven van de pensioengerechtigde leeftijd naar 64 jaar, en de invoering van een nieuwe belasting op de superwinsten van de agro-industrie en supermarktketens. Wat de huisvesting betreft willen de verenigde linkse partijen o.a. de sociale woningbouw nieuw leven inblazen door Macrons bezuinigingen van 1,4 miljard euro per jaar hierop, te schrappen.
In het tweede deel van het contract wordt een parlementair actieplan voor de eerste 100 dagen uit de doeken gedaan. Dit actieplan bestaat uit vijf wetgevingspakketten. Eén pakket is gericht op de verbetering van de sociale situatie en de koopkracht van de Fransen die “verarmd zijn door zeven jaar Macron en drie jaar inflatie”. Twee andere wetgevingspakketten moeten de twee meest cruciale openbare diensten heropbouwen: de gezondheidszorg en het onderwijs. Er moet ook een wetgevingspakket komen rond energie- en klimaat, en ten slotte moet er een fiscaal wetgevingspakket worden doorgevoerd dat “de privileges van miljardairs” afschaft, met onder meer maatregelen zoals de invoering van hogere algemene belastingtarieven voor de ultrahoge inkomens, een belasting op enorme vermogensopbouw en een limiet op wat de ultrarijken kunnen erven.
Het derde deel van het contract omvat de transformaties die het Nieuw Volksfront op iets langere termijn nastreeft. Deze moeten afgestemd zijn op de voorstellen en de eisen van het maatschappelijk middenveld en sociale bewegingen, waarmee de leiders van het Front nauw beloven te gaan samenwerken. Het gaat om “de volledige toepassing van het volgende programma: liberté, égalité, fraternité” (vrijheid, gelijkheid en broederschap), met als richtlijn “de harmonie van mensen met elkaar en met de natuur”, zoals het contract nogal wollig omschrijft.
In de pagina’s die volgen worden wel duidelijke, principiële en soms gedetailleerde doelstellingen geformuleerd rond een brede waaier aan thema’s. Het contract heeft het bijvoorbeeld over het garanderen van een waardige ontvangst voor asielzoekers en de erkenning van klimaatvluchtelingen, maar ook over de creatie van 10.000 extra sportfaciliteiten met specifieke aandacht voor parasport, of het verhogen van het overheidsbudget voor kunst, cultuur en creatie, en het beschermen van de onafhankelijkheid van redacties. De rechten van vrouwen en LGBTQ+ personen moeten worden versterkt en transfobie moet worden bestreden. Het Nieuw Volksfront wil ook de privatisering van openbare bedrijven en diensten afstoppen, en de rechten van werknemers uitbreiden, bijvoorbeeld door ze ten minste een derde van de zetels in de Raden van Bestuur van hun bedrijven toe te kennen.
In een apart kader getiteld “de urgentie van vrede” wordt uitgelegd dat een Franse diplomatie moet worden gepromoot die ten dienste staat van de vrede, van de bescherming van het milieu (bijvoorbeeld door het misdrijf ecocide te erkennen), en van de bescherming van gezondheid (bijvoorbeeld door de octrooien op pandemie-vaccins op te heffen). Terwijl het Volksfront de Franse belofte om 0,7% van het bruto binnenlands product (BBP) te besteden aan officiële ontwikkelingshulp eindelijk wil nakomen, wordt er nergens vermeld welk percentage van het BBP naar ‘defensie’ moet gaan. Defensie in het algemeen is trouwens een van de thema’s waar niet echt op ingegaan wordt in het contract.
De oorlogen in Gaza en Oekraïne krijgen wel een aparte vermelding in het kader over vrede. Wat Gaza betreft roept het Volksfront onder meer op voor het afbreken van elke Franse steun aan “Netanyahu's extreemrechtse supremacistische regering”, een onmiddellijk staakt-het-vuren, steun aan de lopende rechtszaken van het Internationaal Gerechtshof en het Internationaal Strafhof, de erkenning van een Palestijnse staat, de invoering van een wapenembargo tegen Israël en sancties tegen zijn extreemrechtse regering, de vrijlating van de door Hamas gegijzelde personen en van alle Palestijnse politieke gevangenen, enz. Onder de slagzin "het verdedigen van Oekraïne en van de vrede op het Europese continent" pleit het Volksfront opvallend genoeg wel voor de levering van de “nodige wapens” aan Kiev.
Over het algemeen draagt het hele plan onmiskenbaar het basisoogmerk uit om de verzorgingsstaat te herstellen en te versterken, de rijkdom en de inkomens in Frankrijk eerlijker te verdelen, en extreme vermogensaccumulatie te bestrijden. Deze intenties van het Volksfront reiken verder dan Frankrijk. Zo wil het ook op Europees niveau de rijksten en de superwinsten van grote bedrijven belasten om de middelen van de Europese Unie te vergroten.
Het Contrat de législature van het Nieuw Volksfront blijft geregeld steken in algemene intentieverklaringen -niet verwonderlijk gezien de coalitie op zo’n korte tijd uit de grond werd gestampt-, maar is ongetwijfeld progressief en interessant. Indien de coalitie er al in zou slagen om de verkiezingen te winnen, zal de uitvoering van de geformuleerde doelstellingen ook afhangen van de vraag of de vier partijen lang genoeg verenigd kunnen blijven. Het contract neigt voor de centristen binnen de Parti Socialiste en Les Écologistes immers behoorlijk naar de linkse kant, en de linksere partijen staan erom bekend niet goed overeen te komen. Maar dat zijn zorgen voor later, eerst moeten we hopen dat Macron Frankrijk niet op een presenteerblaadje heeft aangeboden aan Le Pen.