Op de NAVO-top in Den Haag zal vandaag in principe een nieuwe norm worden afgeklopt, die bepaalt dat lidstaten 5% van hun bruto binnenlands product (BBP) moeten besteden aan hun militaire apparaten.
Om even de sfeer te illustreren bij de lidstaten: de Belgische regering keurde op de valreep voor de top nog een immens militair investeringspakket goed. In de periode 2026-2034 wil de regering 34 miljard euro uitgeven aan de uitbouw en uitrusting van het leger, met luchtafweersystemen, pantservoertuigen, een fregat, helikopters en drones. Ze hoopt daarvoor een schouderklopje te krijgen van het Witte Huis. Het gaat om een nooit eerder gezien, astronomisch bedrag, in weerwil van de tweede zin uit het regeerakkoord: “Onze budgettaire toestand is zorgwekkend”. Ons land stevent desnoods af op een faillissement, zolang het zich maar aan de NAVO-‘verplichtingen’ houdt en zich schikt naar de wil van Washington.
Trump-norm
De wijze waarop deze norm er is gekomen en werd doorgeduwd kan niemand nog doen twijfelen over wie er precies de lakens uitdeelt binnen het westers militair bondgenootschap. Trump schudde de 5%-norm in januari 2025 -vlak voor zijn aantreden als nieuwe president- uit zijn mouw, zonder dat die gebaseerd was op reële militaire behoeften of dat zijn bondgenoten daarover waren gepolst. Bij de meeste Europese lidstaten heerste aanvankelijk ongeloof. Weinigen namen Trump ernstig. Maar geleidelijk aan werd duidelijk dat Washington het wel degelijk meende en dat er niet over te discussiëren viel. “Elke bondgenoot moet zich ertoe verbinden om vanaf nu ten minste 5% van het BBP te investeren in defensie en veiligheid”, zo benadrukte Matthew Whitaker, de VS-ambassadeur bij de NAVO, enkele weken voor het begin van de huidige NAVO-top.
In België lieten verschillende partijvoorzitters desondanks verstaan dat de norm onmogelijk te halen was met de bewoordingen “belachelijk” (Vooruit), “collectieve hysterie” (MR) of “krankzinnig” (CD&V). Een kernkabinet later heette het echter dat de norm een “fait accompli” was, ook al moest er nog formeel beslist worden, niet in het parlement, maar op de top zelf. Ook andere lidstaten gingen schoorvoetend akkoord. Niemand bleek bereid de toorn van het Witte Huis op te willen wekken. Hoezeer de landen aan de leiband lopen van de VS bleek vervolgens uit het feit dat president Trump enkele dagen voor de top op zijn kenmerkende arrogante wijze liet verstaan dat de norm niet zou gelden voor zijn eigen land. (De VS spendeerde in 2024 het equivalent van 3,4% van zijn BBP aan zijn militair apparaat.) En Europa ondergaat het… opnieuw.
NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte heeft de afgelopen weken ook laten zien dat zijn belangrijkste taak eruit bestaat om ervoor te zorgen dat de orders uit Washington worden uitgevoerd. Deze opperlakei stuurde vlak voor het begin van de NAVO-top een vleiend berichtje naar Trump: “U zult iets bereiken wat geen enkele Amerikaanse president in decennia voor elkaar heeft gekregen. Europa zal hiervoor flink moeten betalen, zoals het hoort, en dat is uw overwinning.” Trump stuurde dit bericht met plezier de wereld in op zijn kanaal Truth Social -zoals het een keizer betaamt en wellicht met het schaamrood op Ruttes wangen.
Als het traject naar de 5%-norm de komende tien jaar door de lidstaten wordt gevolgd, komen we met een sociaaleconomisch model te zitten dat veel verwantschap zal tonen met dat van de VS: een vet federaal budget voor militaire uitgaven en de overblijvende restjes voor een minimaal sociaal beleid. Hoewel de budgettaire impact immens is, ziet het ernaar uit dat geen enkel nationaal parlement in de Europese NAVO-landen van plan is om over deze nieuwe norm te stemmen. De NAVO verdraagt traditioneel geen democratie. Zo verging het ook de vorige norm van 2% die op de NAVO-top in Wales in 2014 zonder parlementaire inspraak werd goedgekeurd - in België door de ontslagnemende regering Di Rupo.
Gezien de NAVO in consensus beslist, is het voldoende dat één lidstaat tegenstemt om de 5% naar de vuilnismand te verwijzen, maar daarvoor is leiderschap en durf nodig en daar blijkt het in Europa totaal aan te ontbreken. Niet vreemd daaraan is ook dat Europa zelf naar rechts opschuift en het militaire uniform heeft aangetrokken onder impuls van EU-Commissievoorzitter Von der Leyen, de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlands- en Veiligheidsbeleid Kallas, de Europese wapenindustrie en enkele (voornamelijk) Centraal-Europese EU-lidstaten.
De afgelopen maanden regende het nochtans Europese ergernissen over het optreden van ‘keizer’ Trump die als een bullebak beslissingen de wereld instuurt over het optrekken van handelstarieven, claims legt op grondgebied van bondgenoten of wiens regeringsleden extreemrechts in Europa ophemelen met verwijten aan het adres van de Europese collega’s over het gebrek aan vrije meningsuiting. Trump stelt zich in eigen land wetteloos op en heeft het ook niet begrepen op het internationaal rechtssysteem - Gaza is zijn Riviera als hij dat zo wil. Europa heeft daar weinig tegen in te brengen en neigt er zelf steeds meer naar om het voorbeeld van Washington te volgen in het verwerpen van het internationaal rechtssysteem, zoals blijkt uit de tolerantie voor Israëls genocidaal optreden tegen de Palestijnen.
NAVO als instrument van geostrategische belangen van de VS
In 1992 lekte de Wolfowitz-doctrine uit die de doelstellingen van de buitenlandstrategie van de VS na de Koude Oorlog uittekende. Volgens deze doctrine moest de VS ernaar streven om de dominante mondiale militaire macht te blijven, de komst van nieuwe rivalen tegengaan en de toegang tot essentiële grondstoffen verzekeren. President Trump heeft een eigen lompe stijl, maar hij zet wel de essentie van het geostrategisch beleid in deze doctrine voort, met de NAVO als instrument en de VS-bondgenoten in de rol van vazallen die het mee moeten helpen uitvoeren.
Dat plaatst de 5%-norm in een ander kader. Met militaire uitgaven die 10% bedragen van wat de NAVO vandaag besteedt, is Rusland een militaire dwerg, wiens wapens op het vlak van kwantiteit en kwaliteit inferieur zijn aan die van de NAVO. Een bijna verdubbeling van die wanverhouding kan dus onmogelijk alleen voor defensie tegen een mogelijke Russische aanval bedoeld zijn. (Een dergelijk aanval valt trouwens zo goed als uit te sluiten aangezien Rusland al zijn militaire inspanningen moet concentreren op Oekraïne, waar het front bevroren is.) China daarentegen is een sterk opkomende economische en militaire macht.
President Obama kondigde al in 2011 zijn ‘pivot’ -of strategische heroriëntatie- naar Azië aan, vanuit de bezorgdheid dat een opkomend China de VS-hegemonie in de wereld zou aantasten. Tijdens zijn eerste ambtstermijn maakte president Trump vervolgens zijn Nationale Veiligheidsstrategie bekend (december 2017), waarin stond dat China ernaar streefde om de Verenigde Staten te verdringen in de Indo-Pacifische regio. In de aanloop naar de NAVO-top in Madrid (2022) verscheen een rapport ter voorbereiding van het nieuw Strategisch Concept van de NAVO, waarin er plots sprake was van twee “strategische rivalen”, Rusland en China. Het begrip 'rivalen' staat niet meteen voor samenwerking, wel voor confrontatie.
Het Witte Huis heeft zijn Aziatische bondgenoten inmiddels ook duidelijk gemaakt dat het verwacht dat ze het Europees voorbeeld van 5% van het BBP voor militaire uitgaven zullen volgen. Alles wordt in gereedheid gebracht om de strategische confrontatie met China aan te gaan. De vraag is alleen onder welke vorm.
Niettegenstaande deze geostrategische prioriteiten van opeenvolgende VS-regeringen kunnen de stijgende militaire budgetten niet worden losgezien van de belangen van het militair-industrieel complex, een term afkomstig van voormalig president Eisenhower die er in 1961 al voor waarschuwde. Twee derde van de wapenimport van de Europese NAVO-lidstaten is vandaag afkomstig uit de VS. De VS-wapenindustrie slaagde er in om zijn aandeel in de wereldwijde wapenexport de afgelopen tien jaar uit te breiden van 35 naar 43%. Met de groeiende militaire budgetten in Europa en Azië gaat de VS-wapenindustrie dus een rooskleurige toekomst tegemoet.
Terug naar België. Als er een akkoord komt over de meerwaardebelasting dan zouden er bovenop de zopas vastgelegde enveloppe van 34 miljard euro voor militaire investeringen tussen 2026 en 2034, nog eens 10 tot 15 nieuwe F35's worden bijgekocht. Daarmee is een bedrag van rond de 1,5 miljard euro gemoeid.
Deze toestellen staan symbool voor de holheid van de zogenaamd dringend noodzakelijke Europese ‘strategische autonomie’, waar verschillende Europese regeringsleiders en militaristen zo graag mee uitpakken om de stijgende militaire uitgaven te verantwoorden. Als Washington deze vliegende computers ‘afschakelt’ staan ze evenwel gewoon aan de grond.
