Davutoglu gaat zoals hij is gekomen. Zijn steile klim naar de politieke top heeft hij te danken aan diezelfde Erdogan die hem nu weer aan de kant schuift. Davutoglu start zijn politieke carrière als adviseur van Erdogan op het moment dat die aantreedt als premier in maart 2003. Zes jaar later wordt hij minister van Buitenlandse Zaken. Vanaf midden 2014 schopt hij het tot premier en vervolgens ook tot leider van de AKP. Hij wordt gezien als de belangrijkste architect van het neo-Ottomanisme, waardoor Turkije zijn buitenlandse beleid niet langer voornamelijk afstemt op het Westen, maar ook op de hele omliggende regio waar het een eeuw geleden nog over heerste. Davutoglu's aanstelling als minister van Buitenlandse Zaken komt op het ogenblik dat Erdogan besluit om zijn macht ook buiten de Turkse grenzen te laten uitstrekken. Dat beleid is niet meteen een succesverhaal geworden. In plaats van de Turkse invloed te vergroten, verzandt het Turkse buitenlands beleid in de complexiteit van de regio. Ankara vervreemdt van Europa door het eigengereid autoritair optreden van zijn president, geraakt verwikkeld in de sektarische oorlogen van Syrië en Irak, en zit op ramkoers met Moskou na het neerhalen van een gevechtsvliegtuig. Dat alleen met Saudi-Arabië de relaties opperbest lijken, zegt genoeg.

Oorlog tegen de PKK

Tijdens zijn premierschap zal Davutoglu in de schaduw van president Erdogan opereren. In de aanloop naar de verkiezingen van juni 2015 voert Erdogan openlijk campagne voor de AKP hoewel de Grondwet (artikel 101) voorschrijft dat de president de banden met zijn partij verbreekt. Rond de jaarwisseling komen de meningsverschillen tussen beiden aan de oppervlakte. Terwijl Davutoglu onder bepaalde voorwaarden bereid is om opnieuw te onderhandelen met de Koerdische Arbeiderspartij (PKK), laat Erdogan geen enkele opening en kiest hij voor de volledige 'vernietiging' van de PKK. Die harde taal is een gevolg van zijn ambities om dit jaar nog de grondwet te veranderen in de richting van een presidentieel systeem om de uitvoerende macht in de handen van de president (hemzelf) te concentreren. In maart 2015 maakt hij een einde aan de onderhandelingen met de PKK als blijkt dat de linkse en bij Koerden populaire HDP (Democratische Volkspartij) goed scoort in de peilingen en de kiesdrempel van 10% dreigt te halen. De komst van de HDP in het parlement is een streep door de rekening. HDP verovert een pak zetels die anders grotendeels bij de AKP zouden komen en maakt duidelijk dat zij niet bereid is om de nodige stemmen te leveren voor de grondwettelijke machtsuitbreiding van de president. Erdogan speelt het hard. Hij start een bloedige oorlog tegen de PKK om zo de nationalistische stemmen aan zijn zijde te krijgen.

Davutoglu heeft het daar moeilijk mee. Wanneer deze onderhandelingen met de Europese Unie over de vluchtelingencrisis succesvol afrondt - Europa stuurt vluchtelingen terug naar Turkije in ruil voor 6 miljard euro en het afschaffen van de visumplicht voor Turkse reizigers naar de Schengenzone - ziet Erdogan dat als een bedreiging van zijn eigen positie als belangrijkste besluitvormer. De premier staat te veel in de schijnwerpers. Als Davutoglu in april een uitnodiging ontvangt van het Witte Huis maakt Erdogan een einde aan zijn rijzende ster. Dezelfde maand nog beslist het uitvoerende comité van de AKP om Davutoglu zijn bevoegdheid om provinciale partijleiders aan te stellen af te nemen. Vervolgens beslist de AKP-top om de geplande reis van Davutoglu naar Washington af te gelasten. Davotuglu heeft het begrepen en kondigt zijn ontslag aan.

Presidentiële machtsuitbreiding prioriteit

De nieuwe premier is een trouwe partijsoldaat en technocraat die - aldus de website al-Monitor - 'hard werkt maar niet al te veel zijn mond opendoet'. De ideale man die van het premierschap een soort van presidentieel secretariaat maakt. Informeel heeft Erdogan nu alle macht in handen. Het komt er nu op aan om die macht te formaliseren. Yildirim heeft in zijn inaugurale rede uitdrukkelijk gesteld dat hij werk wil maken van een grondwetsherziening die het politieke systeem moet veranderen. Met de woorden van Yildirim zelf om een 'defacto situatie legaal' te maken. Het vertrek van Davutoglu moet dus duidelijk het pad effenen voor de door Erdogan zo begeerde presidentiële machtsuitbreiding, hetzij via een parlementaire twee derde meerderheid, ofwel via een publiek referendum.