Zondag 6 juni kiezen de Peruanen een nieuwe president. De twee kandidaten in de tweede ronde zijn tegenpolen.
Zonder enige twijfel de bekendste van de twee presidentskandidaten is de uiterst rechtse Keiko Fujimori, dochter en politieke erfgename van Alberto Fujimori, de neoliberale en populistische ex-dictator van Peru.
Het is al de derde poging van Keiko Fujimori om het hoogste ambt van het land te veroveren. Zowel in 2011 en 2016 moest ze in de tweede ronde nipt de duimen leggen voor haar tegenkandidaten. Momenteel staat ze in de peilingen nek aan nek met haar huidige tegenkandidaat, de linkse leraar en vakbondsleider met een rurale achtergrond, Pedro Castillo. (De lerarenvakbond is met bijna 400.000 leden de grootste in Peru.)
Politieke crisis
Amper een paar maanden na de grootste straatprotesten in twee decennia, trokken de Peruvianen op 11 april 2021 naar de stembus voor de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. Daar sleepte de kandidaat voor de linkse ‘Perú Libre’-partij, Pedro Castillo, totaal onverwacht en met slechts 4 punten verschil, de overwinning uit de brand.
Er waren 18 presidentskandidaten, maar Castillo was toch een absolute verrassing, zowel voor binnenlandse als buitenlandse observatoren. In maart stond de onbekende Castillo in de verkiezingspeilingen nog op slechts 2%. Zijn overwinning werd zo onwaarschijnlijk geacht dat het Latijns-Amerikaanse kanaal van CNN er niet in slaagde om op tijd een foto van de man op te snorren om zijn overwinning aan te kondigen.
Een maand voor zijn overwinning stond de onbekende Castillo in de verkiezingspeilingen op slechts 2%.
Peru bevindt zich te midden van een politieke crisis. De parlementaire staatsgreep tegen president Martín Vizcarra op 9 november 2020 en de daaropvolgende toe-eigening van het presidentschap door de parlementsvoorzitter en oppositieleider Manuel Merino, ontketenden massale straatprotesten.
Grassroots-organisaties en sociale bewegingen stuurden de demonstraties aan. Ze waren gericht tegen de uiterst rechtse regering van Merino, wijdverspreide politieke corruptie en het neoliberale beleid van de jaren 1990 dat geleid heeft tot grote sociale ongelijkheid.
De staat reageerde zeer brutaal. Twee demonstranten werden doodgeschoten door de politie, honderden geraakten gewond en 40 mensen verdwenen. Na 5 dagen als president trad Merino af. De maatschappij was in de aanloop naar de presidentsverkiezingen zeer gepolitiseerd en gepolariseerd.
Fujimorisme
Volgens de peilingen hebben Castillo, noch Fujimori momenteel de electorale overhand. In het licht van de plotse opkomst van Castillo in april vorig jaar is er echter niemand die de uitkomst van zondag durft te voorspellen. Eén ding staat vast, naargelang het resultaat zal de nabije toekomst van Peru er totaal anders uitzien.
Keiko Fujimori kondigde al aan dat een “democratie niet zwak kan zijn” en ondersteund moet worden door “een solide principe van autoriteit”. Ze lanceerde de afgelopen maanden een ware afschrikcampagne tegen het rode gevaar van de linkse Castillo, die op zijn beurt bewierookt werd door de inheemse Boliviaanse ex-president Evo Morales – een extra reden voor Fujimori om van leer te trekken tegen de socialistische Castillo.
Ze probeert de partij waarvoor hij als onafhankelijke kandidaat opkomt ook voortdurend gelijk te trekken met het Lichtend Pad, de gewapende maoïstische guerrillabeweging die vooral actief was in Peru in de jaren 1980 en begin de jaren 1990. Het was haar vader Alberto Fujimori die op agressieve wijze korte metten wilde maken met het Lichtend Pad.
Hij trainde en bewapende paramilitaire organisaties, en het leger en militaire inlichtingendiensten werd massaal uitgestuurd naar de zones waar de guerrilla’s actief waren. Er werd buitensporig en dodelijk geweld ingezet, onder meer tegen campesino’s (boeren) waarvan vermoed werd dat ze sympathiseerden met de guerrilla’s. Regeringstroepen vernietigden volledige dorpen en richtten verschillende bloedbaden aan. De hele episode veroorzaakte vele burgerdoden en betekent een blijvend trauma voor Peru.
Keiko Fujimori is een vurige verdediger van haar vaders acties en beleid. Fujimori senior was aan de macht vanaf 1990 tot hij in 2000 naar Japan vluchtte te midden van een resem gerechtelijke aanklachten wegens corruptie en mensenrechtenschendingen.
De uiterst rechtse Keiko Fujimori is een vurige verdediger van haar vaders acties en beleid.
Terwijl het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens Fujimori veroordeelde voor misdaden tegen de menselijkheid, werd de man vanuit Chili (waar hij in 2005 naartoe gereisd was) uitgeleverd aan Peru. Ondertussen werd Fujimori in eigen land in vier verschillende processen veroordeeld tot lange gevangenisstraffen voor mensenrechtenschendingen (o.a. het geven van de opdracht aan doodseskaders om slachtingen aan te richten in 1991 en 1992) en corruptie.
Zijn dochter profileert zich expliciet als de voortzetter van het ‘Fujimorisme’, dat staat voor een rechts-populistisch, autoritair en neoliberaal regime ten voordele van een politiek-economische elite en grote transnationale bedrijven (met name in de mijnbouwsector en de agro-industrie).
Radicaal links?
Perú Libre, dat zichzelf als Marxistisch-Leninistisch omschrijft, presenteerde een verkiezingsplatform genaamd 'Ideario y Programa', waarin onder meer landbouwhervormingen gericht tegen de agro-industrie en de nationalisering van strategische sectoren van de economie naar voren geschoven worden.
Deze en andere programmapunten uit Ideario y Programa kunnen uiteraard als radicaal links beschouwd worden, maar de vraag is in hoeverre Pedro Castillo precies onder deze politieke noemer valt. Castillo zelf is immers geen lid van de partij en bovendien is hij een evangelische christen – evangelische gemeenschappen in Latijns-Amerika staan bekend om hun conservatieve ideeën, vooral op moreel vlak.
Castillo heeft het bijvoorbeeld nooit over de onteigening van private bedrijven, maar stelt dat ze onderworpen moeten worden aan staatsregulering. Dat zou de heronderhandeling inhouden van de contracten met grote mijnbouwbedrijven. Wat de landbouw betreft is hij evenmin voorstander van onteigeningen, maar wil hij de binnenlandse productie van gemeenschappen en families stimuleren, o.a. door speciale kredietlijnen te voorzien.
De economische standpunten van Castillo zijn misschien niet zo uitgesproken radicaal als die van Perú Libre, maar ze zijn meer dan radicaal genoeg om de heersende politiek-economische elite de stuipen op het lijf te jagen.
De economische standpunten van Castillo jagen de heersende politiek-economische elite de stuipen op het lijf.
Een 12 pagina’s tellend document dat nog niet zo lang geleden vrijgegeven werd door Castillo, moet zijn plannen als president toelichten. Hoewel deze plannen dus een pak gematigder zijn dan de programmapunten van Perú Libre zijn ze voor een traditioneel conservatief land als Peru zeer ingrijpend te noemen. Het valt uiteraard af te wachten in hoeverre Castillo zijn ideeën ook zal (kunnen) uitvoeren. Hij kan alvast niet rekenen op een meerderheid in het parlement.
Verwacht wordt dat Castillo de massale steun zal krijgen van politiek links, en het inheems en verarmd ruraal electoraat. Hoewel Castillo zelf een inheemse achtergrond heeft, werd etnische identiteit nooit uitgespeeld als een manier om politieke steun te verwerven in de campagne. Dat is een groot verschil met Alejandro Toledo. Hij was van 2001 en 2006 de eerste Peruviaanse president met een inheemse achtergrond en deed expliciet een beroep op zijn identiteit als een electoraal rekruteringsmiddel. In tegenstelling tot Castillo stond Toledo ook een neoliberaal economisch beleid voor.
De keuze van een hele politieke waaier aan liberale, rechtse en centrumpartijen die tegen het Fujimorisme is, maar ook niet bepaald staat te springen om een radicaal linkse kandidaat te steunen, zal doorslaggevend zijn in deze verkiezingen.
Castillo nam ondertussen openlijk afstand van Vladimir Cerrón, de secretaris-generaal van Perú Libre en wil zich met een eigen gematigdere planning onderscheiden van deze partij, maar hij kan de vijandigheid en de paniek van de gevestigde elite en buitenlandse investeerders niet dempen.
De evangelische kerken (ondanks Castillo’s geloof), het leger, de bedrijfsverenigingen en de meeste media hebben zich alvast achter Keiko Fujimori geschaard. De grootste mediagroep van het land, ‘El Comercio’, dat onder meer heel wat kranten en het meest bekeken televisiekanaal bezit, steunt haar openlijk. Zondag valt het verdict.