Op 15 en 16 mei trokken de Chilenen naar de stembus voor 4 verkiezingen. Er werden nieuwe burgemeesters, gemeenteraadsleden en voor het eerst in de geschiedenis gouverneurs voor de 16 Chileense regio’s gekozen. Veruit het belangrijkste was echter de verkiezing van 155 afgevaardigden voor een Constitutionele Conventie die de komende 12 maanden een nieuwe Grondwet moet samenstellen.

De algemene conclusie van deze verkiezingen is dat de gevestigde politieke elite een zware nederlaag moest incasseren. Linkse, centrumlinkse en onafhankelijke kandidaten deden het opvallend goed, ten koste van de traditionele politieke elite -zowel de rechtse partijen als de centrumpartijen die gelinkt zijn aan de overgang van de dictatuur naar de democratie eind de jaren 1980.

Sociale ongelijkheid en protest

De Grondwet die onder de brutale dictatuur van Augusto Pinochet (1973-1990) vastgelegd werd, is vandaag nog steeds van kracht. Het is de taak van de 155 vertegenwoordigers van het volk die vorig weekend verkozen werden om die nu te gaan herschrijven. Het is een volgende stap in een proces van verandering waar de Chilenen hard voor gestreden hebben.

Het vuur werd in oktober 2019 aan de lont gestoken toen protest over de verhoging van de metroprijzen in de Chileense hoofdstad Santiago oversloeg in een ware nationale opstand. De toename van de prijzen van het openbaar vervoer bleken de spreekwoordelijke druppel voor een volk dat extreem misnoegd was over de lage pensioenen, de privatisering van het water, de stijging van de energieprijzen en de enorme sociale ongelijkheid in het rijkste land van Zuid-Amerika.

Op 25 oktober 2019 verzamelden zich alleen al in de straten van Santiago meer dan 1,3 miljoen mensen om te protesteren. De demonstranten viseerden de wereldvreemde gevestigde politieke elite en wezen de Grondwet van 1980 aan als dé bron van de sociale ongelijkheid en de duurte van het leven.

De neoliberale marktgedreven economie zit inderdaad verankerd in deze Grondwet uit 1980. Naar het recept van de Chicago Boys -een groep Chileense economisten opgeleid door de Amerikaanse voorvechter van het vrijemarktkapitalisme, Milton Friedman- faciliteerde ze de deregulering van de economie en de privatisering van alle publieke sectoren, onder meer de pensioenen, de gezondheidszorg en het onderwijs. De middenklasse groeide aan maar zit opgescheept met grote schulden en leeft op krediet.

De neoliberale marktgedreven economie zit verankerd in de Grondwet uit 1980.

Na aanhoudend massaal protest, waar zeer repressief op gereageerd werd door de staat, keurde het parlement in november 2019 de organisatie van een nationaal referendum goed waarin de bevolking gevraagd werd naar de noodzaak van een nieuwe Grondwet.

Het referendum was gepland in april 2020, maar werd uitgesteld omwille van de COVID-19 pandemie. Op de nieuwe datum, 25 oktober 2020, stemde 78,28% van de Chilenen voor de creatie van een nieuwe Grondwet en voor verandering. Daarbij moet wel opgemerkt worden dat iets minder dan de helft van de bevolking niet deelnam aan dit referendum. Toch lag de participatiegraad met 51% uitzonderlijk hoog naar Chileense normen. Voor de verkiezingen van afgelopen weekend trok slechts 43% van de bevolking naar de stembus.

Constitutionele Conventie

De 155 afgevaardigden van het volk die op 15 en 16 mei uit 1191 kandidaten verkozen werden, moeten de verwachte verandering nu concreet gaan invullen. De Constitutionele Conventie is een mengeling geworden van politici en onafhankelijken (meer dan 60%). De traditioneel rechtse kandidaten geraakten maar aan 37 zetels, wat wil zeggen dat ze de tweederdemeerderheid die nodig is om voorstellen goed te keuren, niet zomaar zullen kunnen doorbreken. Ze hadden nochtans gerekend op een derde van de zetels om progressieve Grondwetsvoorstellen rechtstreeks naar de prullenmand te kunnen verwijzen.

Zeventien van de 155 zetels in de Constitutionele Conventie waren voorbehouden voor leden van de 10 inheemse bevolkingsgroepen in het land en er werd een mechanisme ingebouwd om de gendergelijkheid te verzekeren, met als resultaat 78 mannelijke en 77 vrouwelijke verkozenen. Vrouwelijke kandidaten deden het echter zo goed dat het aanpassingsmechanisme uiteindelijk in het voordeel van de mannen gespeeld heeft.

De slechte score van de traditioneel rechtse kandidaten zien we ook terugkeren in de andere verkiezingen van 15 en 16 mei. Kandidaten die de geest van de protestbeweging belichaamden deden het heel goed, net zoals heel wat onafhankelijke kandidaten zonder enig politieke affiliatie. De 'Chile Vamos'-coalitie van de zittende rechts-conservatieve president Sebastián Piñera, deed het ronduit pover. De coalitie verloor het burgemeesterschap in verschillende belangrijke gemeenten, zoals Santiago, Viña del Mar en Ñuoa (dat al 24 jaar bestuurd werd door conservatief rechts).

De 'Chile Vamos'-coalitie van de zittende rechts-conservatieve president Sebastián Piñera deed het ronduit pover.

Het zou een voorbode kunnen zijn voor de parlements- en presidentsverkiezingen die binnen 6 maanden gepland staan (21 november 2021).

De vraag is nu of de Constitutionele Conventie er zal in slagen om binnen de 12 maanden een volledig nieuw politiek-economisch systeem te creëren dat beantwoordt aan de eisen van de vele burgers en sociale bewegingen (waaronder inheemse organisaties, vrouwenrechtenorganisaties en milieugroepen) die de afgelopen jaren actie hebben gevoerd. Indien wel, zal de nieuwe Grondwet ter goedkeuring voorgelegd worden aan het volk in een referendum.

Er zal onvermijdelijk een kloof ontstaan tussen wat mensen geloven dat een nieuwe Grondwet kan veranderen en de realiteit, maar de sociale bewegingen kijken nauwgezet toe. Los van het concrete resultaat is de vervanging van een Grondwet die onlosmakelijk verbonden is met een dictatuur schuldig aan politieke moord, foltering en massale opsluiting, een dringende en grote stap in de Chileense democratische overgang.