Image
Sardinië: kanker, vervuiling en militarisering in het paradijs
Foto: Matteo Plotto on flickr
Sardinië: kanker, vervuiling en militarisering in het paradijs
Artikel
14 minuten

Het geluid van bommen, raketten en andere explosieven; aanvallen op zee en op het strand; een epidemie van kankers en geboorteafwijkingen; bodem-, lucht-, voedsel- en watervervuiling door zware metalen, vliegtuigbrandstof en allerlei andere gifstoffen. Is dit een moderne oorlogszone? Neen, het is het vakantieparadijs Sardinië dat het slachtoffer is van wapenproducenten, vervuilende militaire activiteiten en een politiek systeem dat meer belang hecht aan macht en geld, dan aan de gezondheid van de mens en het milieu.

Militair Sardinië

Sardinië is het tweede grootste eiland in de Middellandse Zee – een populaire vakantiebestemming met een diverse dierenwereld en prachtige stranden. Alice Scanu, een ecologisch ingenieur en activiste die in de Sardiense hoofdstad Cagliari woont, beschrijft haar mede-eilandbewoners als volgt: “we zijn een vreedzaam volk, misschien wel arm, maar zeer gastvrij. Dat is toch hoe ik zou willen dat aan de Sardiniërs gedacht wordt door bezoekers. Zeker niet als een volk dat betrokken is bij oorlogen en machtsspelletjes”. Want al meer dan 50 jaar wordt Sardinië gebruikt door legers en wapenfabrikanten om nieuwe kogels, bommen, raketten en drones uit te testen, om soldaten en piloten op te leiden, om oorlogsscenario's in te oefenen, om oude wapens en gevaarlijk chemicaliën te vernietigen en om echte aanvalsmissies te lanceren (de meest recente tegen Libië). 70% van de Italiaanse militaire basissen liggen in Sardinië. Italiaanse, NAVO en VS-basissen nemen ongeveer een derde van het territorium van het eiland in, zowel op zee, in de lucht als op het land. Gedurende militaire oefeningen bedraagt het gebied dat afgesloten wordt voor de zeevaart en de visserij, bijna tweemaal de oppervlakte van het eiland. Er bevindt zich onontploft geschut op onverwachte plaatsen op het eiland en in de zee.

Salto di Quirra

Het Salto di Quirra Interagency Polygon (PISQ) militair testgebied in het Zuid-oosten van Sardinië is met zijn 377 km², het grootste militaire schietterrein in Europa. De basis wordt gebruikt om raketten, drones en lasergestuurde precisiebommen te testen, en om de effecten van explosies en brand op bepantsering en pijplijnen te onderzoeken. Maar ook om zich te ontdoen van tonnen oude wapens (waaronder chemische) via explosies of door ze te begraven, om grote hoeveelheden afval (dat cadmium, lood, antimoon en napalm bevat) te lozen, om afval afkomstig van de Balkan-oorlog te laten ontploffen, enzovoort. In het water en in sommige delen van het strand dat bij de Quirra-basis hoort, zit een hoog loodgehalte. Stukken van bommen en raketten liggen verspreid op de grond en in de zee. De eilandbewoners (mensen en dieren) en in het bijzonder het personeel op de testsite worden blootgesteld aan toxische stoffen afkomstig van de explosies, die lood, cerium, cadmium en thorium kunnen bevatten. Thorium is een radioactief en hoogst kankerverwekkend zwaar metaal dat al teruggevonden werd in de Sardiense honing en melk en in andere delen van de voedselketen. In Escalaplano, een klein dorpje van 2400 mensen dat grenst aan de Quirra-basis, werden tussen 1988 en 2002, 14 kinderen geboren met ernstige misvormingen. Ook bij de dieren vindt men zware afwijkingen terug: tweehoofdige lammen, kalveren met misvormde benen, een big met één gigantisch grotesk oog en vele andere gruwelijkheden. Een onderzocht staaltje van de huid van een misvormd lam bleek zelfs verarmd uranium te bevatten. In een minuscuul dorpje met 150 inwoners stierven alleen al in 2002, 12 mensen aan leukemie (kanker van de witte bloedcellen). Het afgelopen decennium stierven in hetzelfde dorpje 40 burgers en 23 soldaten aan leukemie. Maar liefst 65% van de werknemers en bewoners van de boerderijen vlakbij de basis hebben te kampen met ernstige kankers. Maar de schapen van deze boerderijen blijven grazen op vervuilde gronden en de lokale boeren verkopen schapenkaas en zelf geteelde druiven om in hun levensonderhoud te voorzien.

Rechtszaak

De problemen rond de Quirra-basis zijn een publiek geheim. Op 12 mei 2011 startte de Italiaanse openbare aanklager Domenico Fiordalisi echter een juridisch onderzoek in een poging om het militair gebruik van de Quirra-basis een halt toe te roepen. Fiordalisi beval 18 lichamen op te graven van op verschillende tijdstippen (sinds 1995) overleden herders die in Quirra leefden en werkten. Hij wilde ze laten testen op de aanwezigheid van verarmd uranium en andere zware metalen. De nucleaire fysicus Evandro Lodi Rizzini van de Universiteit van Brescia en van het CERN ('European Organization for Nuclear Research') voerde deze tests uit. In de weefsels van 15 van de 18 onderzochte lichamen werden verhoogde niveaus radioactief thorium 232 en cerium (wat bewijst dat het thorium door mensen gefabriceerd werd) gevonden. Op 24 maart 2012 stelde Fiordalisi 20 mensen in staat van beschuldiging -waaronder generaals, voormalige bevelhebbers en de  gevarenpreventie-manager van de Quirra-basis- voor het “bewust nalaten van het nemen van voorzorgsmaatregelen tegen verwondingen en rampen." Onderzoekers, technici en professoren aan verschillende technische universiteiten werden eveneens aangeklaagd omdat ze de afwezigheid van vervuiling valselijk certificeerden met als doel “de ecologische ramp te verstoppen”. De documenten van Fiordalisi's onderzoek werden ondertussen overgedragen aan een rechtbank voor vervolging. Hoe deze zaak afloopt, moeten we nog afwachten.

Andere basissen

De problemen veroorzaakt door het militair gebruik van Sardinië beperken zich allerminst tot Quirra. In het zuidwestelijke deel van het eiland zijn er 3 belangrijke militaire gebieden: de Decimomannu-luchtbasis, het oefengebied van de zeemacht aan Capo Teulada en de Capo Frasca schietbaan. Op amper 15 km van Cagliari, herbergt Decimomannu, de grootste NAVO-luchtmachtbasis ter wereld. De basis werd gecreëerd in 1954 in een samenwerking tussen Italië, Duitsland, Canada, de Verenigde Staten en de NAVO. De militaire basis wordt onder meer gebruikt om het luchttransport van de Verenigde Staten naar het Midden-Oosten en Afrika te ondersteunen.

De militaire basis van Decimomannu dumpt al een hele tijd vliegtuigbrandstof in de aquifers van het eiland. Het brandstof bevat xyleen, benzeen en lood, zeer gevaarlijke en kankerverwekkende stoffen die in het menselijk lichaam belanden via water, lucht en voedsel. De aanwezigheid van dit gif werd in het verleden al uitgebreid aangetoond en gedocumenteerd door verschillende studies. Louis Porceddu, de burgemeester van Decimomannu vaardigde in februari 2011, naar aanleiding van deze documentatie, een verbod uit op het gebruik van de lokale waterbronnen. Sindsdien hebben de bewoners geen resultaten meer gekregen van verdere analyses. De autoriteiten zwijgen doorgaans of omzeilen het probleem. Ze ontkennen simpelweg hun verantwoordelijkheid. In tussentijd, wordt er onverminderd verder vervuild, kwijnt de natuur weg en wordt de gezondheid van de mensen die er wonen in groot gevaar gebracht. Een vermeende regeneratie van de grond heeft al eens 900.000 euro gekost, maar heeft de problemen niet opgelost. Monica Pisano van het Decimomannu Burgercomité 'Su Sentidu' zegt daarover: “de regeneratie is absoluut inefficiënt, vermits de vervuiling voortduurt”. Decimomannu kent sinds het einde van Wereldoorlog II ook een lange geschiedenis van luchtvaartaccidenten. 64 vliegtuigen geraakten gedurende die tijd beschadigd of stortten neer (op zee en aan land), op locaties verspreid over heel Zuid-Sardinië. 23 piloten lieten daarbij het leven.

Op 21 maart 2011 kondigde Spanje aan dat het zou participeren aan de door de VN gesanctioneerde operatie in Libië met F-18 gevechtsvliegtuigen. In totaal werden 4 F-18's en een Boeing 707 tankvliegtuig naar de Decimomannu luchtmachtbasis gestuurd om van daaruit missies boven Libië uit te voeren. Op de officiële website van de basis staat ironisch genoeg nochtans te lezen: “Decimomannu, waar de piloten van de vrije wereld getraind worden om de vrede te bewaren”.

Het militaire oefenterrein van Capo Teulada wordt al sinds 1956 gebruikt door Italië, de NAVO en de 6de vloot van de VS, vooral voor oefeningen in de lucht en op het water. Er is ook een trainingscentrum voor gepantserde eenheden. De basis omvat de hele kust van twee volledige grote schiereilanden, van Capo Teulada tot Capo Frasca, in de Golf van Oristano. Men heeft zeer recentelijk ontdekt dat er in maart 2012 raketten getest werden waarvan de munitie asbest en witte fosfor verspreidde. Op de schietbaan van Capo Frasca, in het noorden van Teulada, trainden al Italiaanse, Duitse, Engelse, Amerikaanse en NAVO-militairen. Gedurende luchtmacht- en zeemacht oefeningen of tests, mogen de plaatselijke vissers niet uitvaren. Ze krijgen een kleine werkloosheidsvergoeding als compensatie. In en rond het militair gebied ligt het bezaaid met onontploft oorlogsmateriaal. Er zijn hier ook veel verdachte gevallen van lymfoom en schildklierkankers onder de bewoners nabij de basis en onder de soldaten en de andere arbeiders op de basis.

La Maddalena

La Maddalena is een archipel gelegen op 2 km ten noordoosten van Sardinië, bestaande uit 7 eilanden en vele kleine eilandjes. De populatie van 17.000 mensen groeit in de zomer aan tot 75.000, als de toeristen arriveren om te genieten van de mooie stranden en wandelroutes. In 1972 gaf de Italiaanse regering de toestemming aan de NAVO om een militaire basis te bouwen op het eiland Santo Stefano dat deel uitmaakt van La Maddalena. De NAVO-basis bevatte in het verleden barakken voor de Italiaanse zeemacht en diende als thuishaven voor verschillende Amerikaanse nucleaire duikboten. In januari 2008 verliet de Amerikaanse zeemacht de basis van Santo Stefano voorgoed. Maar de schade die het VS-leger er aanrichtte is tot op heden voelbaar. In 2003 voer de nucleair aangedreven duikboot USS Hartford er tegen een rots. De klap voelde voor de bewoners van Sardinië aan als een aardbeving. Na het accident initieel te hebben ontkend, moest het Amerikaans leger uiteindelijk wel toegeven wat de oorzaak was van 'de aardbeving'. Volgens het officieel verhaal liep de onderzeeër schade op aan zijn roer, het sonarsysteem en zijn elektronica, maar was er verder niets aan de hand. Maar volgens sommigen is er toen veel meer schade aangericht. Massimo Zucchetti, professor op de Vakgroep Energie aan de Hoge School van Torino en zijn team, analyseerden de algen in de archipel. Er werden radioactieve alfadeeltjes en sporen van plutonium gevonden, soms in hoge concentraties. Deze contaminatie kan het gevolg zijn van een nog altijd voortdurende lek aan de duikbotenbasis of van de stoffen die vrijkwamen tijdens het accident met de USS Hartford.

Radarstations

In Sardinië zijn er zo'n 15 radarstations geïnstalleerd op de bergtoppen rond de basissen verspreid over heel het eiland. Sommigen zeggen dat ze nodig zijn om de mathematische punten van de routes van afgevuurde raketten te berekenen. Anderen denken dat ze gebruikt worden om de hele Middellandse Zee tot aan Afrika te kunnen controleren. Vele inwoners van Sardinië vrezen alleszins dat de elektromagnetische straling die de radarstations uitstralen gevaarlijk is en willen dat het gebruik ervan stop gezet wordt. Momenteel vechten de Sardiniërs tegen de mogelijke constructie van radar-installaties op Capo Sandalo, op Capo Sant’Elia (Cagliari), op Capo Caccia en op Capo San Marco. Capo San Marco is een schiereiland in het zuidwestelijk deel van het eiland, waar er al een militaire zone ligt die niet betreden mag worden.

Trieste gevolgen

Als vredesactivisten van de Amerikaanse organisatie 'Veterans for Peace', geïnteresseerd in de relatie tussen oorlog en het milieu, bezochten mijn partner en ik Sardinië van 5 januari tot 18 januari 2012. We hoopten zo meer te weten te komen over het militair gebruik van het eiland en de daaruit volgende ecologische- en gezondheidsproblemen. We reisden doorheen het hele eiland en luisterden naar de verhalen van de vele families die getroffen werden door allerlei kankers. Overal waar we kwamen leek de solidariteit en de aandacht vanuit een ander continent de mensen te verheugen. De meeste eilandbewoners zijn kwaad, bang en gefrustreerd, want hun problemen zijn misschien niet gekend in de buitenwereld, zij weten maar al te best wat er allemaal gaande is op Sardinië. De Sardiense kranten hebben al meermaals artikels gepubliceerd over de misvormingen en het hoge aantal kankers, dus iedereen op het eiland is zich bewust van de situatie. Uiteraard leggen zij zich daar niet zomaar bij neer. In de Sardiense hoofdstad Cagliari organiseren kankerslachtoffers en hun families, samen met andere bewoners die tegen het militair gebruik van hun eiland zijn, elke maand een betoging tegen de basissen. Op 15 januari 2012 namen we zelf ook deel aan zo'n betoging. We ontmoetten er Giancarlo Piras van Decimomannu, vader van Francesco Piras, die in 2007 stierf aan alvleesklierkanker. Hij was toen 27 jaar oud. Hij diende 10 maanden in de basis van Capo Teulada als kok. Francesco moest  regelmatig niet geëxplodeerde munitie oprapen in de besmette gebieden, als straf omdat hij zijn bezorgdheid geuit had over de verschrikkelijke hygiënische omstandigheden in de keuken. Na zijn militaire dienst werd Francesco ziek. De dokters in de ziekenhuizen vroegen hem of hij ooit in contact was gekomen met radioactieve materialen. Antonietta Gatti, dokter in de Experimentele Fysica aan de Universiteit van Bologna, nam biopsieën van Francesco’s weefsels en ontdekte hoge dosissen nanodeeltjes van industriële zware metalen. We leerden ook Paolo Floris kennen, die 20 jaar oud was toen hij in 1998 bij het leger ging. Hij diende in dezelfde eenheid als Francesco Piras in Teulada. Nu is hij 33 jaar oud, is net een jaar uit het leger en heeft hij Hodgkinlymfoom. John Madeddu -die ook kanker heeft- werkte in de Capo Frasca-basis van 1968 tot 1987. Hij herinnert zich een plaats waar zich regelmatig een groot aantal kogels opstapelde. Als het regende vormde zich daar een moeras, waarna het water de grond insijpelde. Artesische bronnen voorzien zowel de militaire basis als de boerderijen uit de buurt van water, vervuild water dus. Dit soort vervuiling is blijven accumuleren, jaren aan een stuk, zonder enige poging om te saneren. Misvormde dieren komen veel voor waar John Madeddu vandaan komt. Vee graast er nog altijd en zelfs als de dieren rechtstreeks geraakt worden door munitie dat zware metalen bevat, worden ze nog geslacht en opgegeten.

De vissers van Sardinië werden al sinds de jaren 1990 gedwongen om hun beroep op te geven door de zeemachtoefeningen van de NAVO. Ze werden activisten voor het recht om de zee te mogen gebruiken. Tegen het eind van de jaren 1990 behaalden zij een overwinning in een rechtszaak en kregen zij een kleine financiële vergoeding voor het verlies van inkomsten tijdens de oorlogsspelletjes. De legers bleven het gebied dat afgesloten werd voor militair gebruik echter uitbreiden en maakten de traditionele vissersactiviteiten nagenoeg onmogelijk. De vissers namen hun protestacties opnieuw op in 2002. Er werden piketten opgezet aan de in- en uitgangen van havens en basissen. Er werden acties georganiseerd om het militair verkeer te vertragen en de oorlogsactiviteiten een halt toe te roepen. Indien de wind het toeliet trotseerden de koppige vissers zelfs de restricties en de bommen, en voeren zij met hun boten naar het hart van het militair gebied om hun netten uit te gooien in een verboden zee.

Oplossingen

De maatregelen die de bewoners van Sardinië eerst en vooral geïmplementeerd willen zien, zijn transparantie en de waarheid. Er moet dringend meegedeeld worden aan de overheden en de bevolking welke chemicaliën en zware metalen precies gebruikt werden en worden bij het testen van oorlogsmateriaal. Er moet ook openheid komen over wat er precies gedaan wordt bij militaire activiteiten en oefeningen. Sommige gegevens zijn waarschijnlijk al verloren gegaan in de meer dan 50 jaar dat het eiland gebruikt wordt voor militaire doeleinden, maar er moet toch zo veel mogelijk informatie ontsloten worden. Giancarlo Piras, de vader van kankerslachtoffer Francesco vertelde ons: “hier in Sardinië worden we geconfronteerd met oorlogsslachtoffers maar dan in vredestijd. We noemen dit gebied de zone waar nieuwe oorlogen voorbereid worden.” Hij wijst erop dat de bestaande wetgeving vereist dat de Italiaanse regering ingelicht wordt over wat soort van wapens en materiaal er in het verleden getest werd in de basissen. De realiteit is dat geen enkel leger informatie vrijgeeft over uitgevoerde testen en oefeningen. Ze verschuilen zich achter de paraplu van 'militaire geheimhouding'. Er kan echter alleen maar efficiënt gesaneerd worden als er ook geweten is wat voor vervuilers er allemaal betrokken zijn bij de zaak.

De demonstranten willen een sluiting van alle militaire basissen op hun eiland, een einde aan het gebruik van Sardinië als testsite en als gebied voor militaire oefeningen en radarfaciliteiten. Een complete demilitarisering van het eiland dus. De basissen moeten volledig opgekuist worden, net zoals het land en de zee rond de basissen, de aquifers en de zeebedden. Dit zal uiteraard duur zijn, maar is rechtvaardig en nodig. Er moet gezondheidszorg aangeboden worden aan alle mensen die getroffen zijn door ziektes ten gevolge van de militaire activiteiten op het eiland. Deze verzorging zou betaald moeten worden door de overheden en de wapenproducenten die het eiland vervuild hebben. Verder moet er financiële assistentie komen voor de vissers en de boeren die tijdelijk moeten verhuizen gedurende de opkuisoperaties of permanent als het land niet saneerbaar blijkt te zijn. De vissers eisen het recht om de gestolen zee opnieuw te mogen gebruiken. Boeren en vissers zouden ook een werkloosheidsuitkering moeten krijgen voor elke periode dat ze niet hebben kunnen werken. De eisen van de Sardiniërs en de realiteit liggen ver uit elkaar, maar de politieke steun groeit gelukkig. De niei onbelangrijke centrum-linkse Italiaanse partij, 'Partito Democratico', roept op tot de sluiting of de reconversie van de basissen op Sardinië. In een bemoedigende nieuwe ontwikkeling bepleitte senator Gian Piero Scanu in maart 2012 in een open brief de sluiting van de basissen in Capo Frasca en Capo Teulada, alsook de ecologische herkwalificatie van de Quirra-basis tot zijn oorspronkelijke bestemming van technisch-wetenschappelijk onderzoekscentrum. Deze brief werd getekend door meer dan 100 senatoren van verschillende politieke partijen. Jammer genoeg is er nu sprake van dat de Quirra-basis gebruikt zal worden voor drone-onderzoek, wat nog meer radarinstallaties zal vereisen en wat geluidsoverlast en andere problemen met zich mee zal brengen.

www.veteransforpeace.org

Carla Goffi, de voorzitter van 'Mouvement Chrétien pour la Paix' en Ria Verjauw, lid van de Raad van Bestuur van 'Coalition for a ban on (depleted) uranium weapons' en 'Friends of the Earth Flanders-Brussels' schreven een uitstekend rapport over Sardinië gebaseerd op hun bezoek aan het eiland in oktober 2011.

Dit artikel verscheen ook in Vrede - n° 415 | mei juni 2012

Kent u Vrede nog niet?

Vraag hier een gratis proefnummer aan, of neem een abonnement en maak dit tijdschrift mee mogelijk.
 


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.