Voor de negende keer op rij zijn de wereldwijde militaire uitgaven gestegen. Volgens het jaarlijks rapport van het Zweeds vredesonderzoeksinstituut SIPRI besteedden alle landen samen vorig jaar 2.443 miljard dollar aan hun militaire apparaten, wat een stijging is van 6,8 procent ten opzichte van 2022 in reële cijfers. Het is een recordbedrag.
De wereldwijde militaire last voor de economie is gestegen van 2,2 naar 2,3 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP). De sterke stijging van de militaire uitgaven is grotendeels te wijten aan de oorlog in Oekraïne en toenemende spanningen in Azië en het Midden-Oosten.
Voor het eerst sinds 2009 stegen de militaire uitgaven ook in alle vijf geografische regio’s zoals die door SIPRI zijn gedefinieerd. De grootste stijgingen gebeurden in Europa, Azië en Oceanië, en het Midden-Oosten. Ze weerspiegelen de trend om prioriteit te geven aan militaire macht ten koste van diplomatiek optreden en wapenbeheersingsinitiatieven.
De wereld zit onmiskenbaar in een nieuwe wapenwedloop aangestuurd door de onderlinge wedijver van geopolitieke grootmachten. Paradoxaal genoeg zorgt dit streven naar ‘veiligheid’ ervoor dat de wereldwijde onveiligheid vergroot.
Helft van wereldwijde militaire uitgaven afkomstig van VS en China
Traditioneel liggen de militaire uitgaven geconcentreerd bij een kleine groep van landen. De VS en China zijn samen verantwoordelijk voor de helft van de militaire uitgaven. Alle landen in de top tien samen, vertegenwoordigen bijna driekwart van de wereldwijde militaire uitgaven.
De Verenigde Staten alleen is verantwoordelijk voor meer dan een derde (37%) van de wereldwijde militaire uitgaven. De VS-uitgaven stegen tussen 2022 en 2023 met 2,3 procent naar 916 miljard dollar, wat goed driemaal meer is dan China (296 miljard dollar), het tweede land op de ranglijst, dat zijn uitgaven in 2023 met 6 procent liet stijgen ten opzichte van het jaar ervoor. De Chinese militaire uitgaven stijgen al drie decennia lang onafgebroken.
Rusland vervolledigt de top drie van landen met grootste militaire uitgaven, met een budget van 109 miljard. Dat is 24 procent hoger dan in 2022 en 57 procent meer in vergelijking met 2014, het jaar dat Rusland de Krim annexeerde. De Russische militaire uitgaven vormden in 2023 het equivalent van 5,9 procent van het BBP.
India (83,6 miljard dollar) prijkt op plaats vier en heeft zijn militaire uitgaven eveneens sterk doen stijgen ten opzichte van 2014 (met 44 procent). Dat is een gevolg van aanhoudende spanningen met China en Pakistan.
Op plaats vijf staat Saoedi-Arabië, met 75,8 miljard aan militaire uitgaven in 2023 - een stijging met 4,3 procent tegenover 2022. De Arabische grootmacht kon profiteren van de groeiende vraag naar niet-Russische olie en de gestegen olieprijzen om deze meeruitgaven te financieren.
Oekraïne in de top tien van de militaire uitgaven
Opvallend is de achtste plaats van Oekraïne in de ranking. De militaire uitgaven in dat land swingen de pan uit, met een stijging van 51 procent tot 64,8 miljard dollar op een jaar tijd. Maar liefst 58 procent van alle overheidsuitgaven gaan naar het militair apparaat en de oorlogsinspanningen, een situatie die onhoudbaar is. Sinds 2014 gaat het om een toename van 1272 procent! Door de enorme militaire uitgaven is het land erg afhankelijk geworden van internationale financiële steun om het begrotingstekort op te vangen. In 2023 was er een tekort van 40 miljard dollar.
In 2023 kreeg Oekraïne daarnaast ook militaire hulp van meer dan 30 landen -met de VS, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland als belangrijkste donors- ter waarde van 35 miljard dollar. Indien dit bedrag bij de eigen militaire bestedingen wordt geteld, zou Oekraïne met zijn militaire bestedingen net na Rusland op de vierde plaats komen.
55 procent van de militaire uitgaven is op rekening van de NAVO-landen
In de top tien bevinden zich ook drie Europese NAVO-leden die hun militaire uitgaven ook sterk hebben opgedreven. Het Verenigd Koninkrijk -op plaats zes met 74,9 miljard dollar- gaf vorig jaar 7,9 procent meer uit dan het jaar voordien. De militaire last liep in 2023 op tot 2,3 procent van het BBP. De Britse regering kondigde aan dat het militair budget verder moet stijgen naar 2,5 procent.
Duitsland (op plaats zeven) liet zijn militaire uitgaven met 9 procent stijgen naar 66,8 miljard dollar, het equivalent van 1,5 procent van het BBP. Het land wil op korte termijn de NAVO-norm voor militaire uitgaven van 2 procent van het BBP halen, deels gefinancierd door een fonds buiten de begroting waar 100 miljard euro (107 miljard dollar) in zit. Frankrijk (op plaats negen) is het derde Europese NAVO-lid in de top tien.
In 2023 waren de (toen) 31 NAVO-leden samen, goed voor 1.341 miljard dollar, wat overeenkomt met 55 procent van de militaire uitgaven in de wereld. De VS draagt daarvan meer dan twee derde. Een opvallende uitschieter is Polen dat 31,6 miljard dollar besteedde aan zijn militair apparaat, een stijging van 75 procent ten opzichte van 2022, 181 procent meer dan in 2014. Polen zit op 3,8 procent van het BBP, net onder de regeringsdoelstelling van 4 procent. België prijkt met 7,6 miljard dollar aan militaire uitgaven op plaats 34 in de wereldranglijst, Nederland op plaats 20 (16,6 miljard dollar).
In 2023 haalden elf van de 31 NAVO-leden de NAVO-norm van 2 procent. Een andere NAVO-doelstelling -ten minste 20 procent van de militaire uitgaven besteden aan 'uitrusting'- werd in 2023 door 28 NAVO-leden gehaald, tegenover zeven in 2014.
Azië en Oceanië
In de regio Azië & Oceanië zijn de gezamenlijke militaire uitgaven vorig jaar met 4,4 procent gestegen tot 595 miljard. China neemt daarvan de helft voor zijn rekening. Japan heeft het grootste militair opbouwplan (schepen, raketten en vliegtuigen) sinds de Tweede Wereldoorlog goedgekeurd en wil in totaal 310 miljard dollar besteden aan het leger tussen 2023 en 2027. Als gevolg daarvan stegen de Japanse militaire uitgaven in 2023 met 11 procent naar 50,2 miljard dollar (plaats tien op de wereldranglijst).
De Zuid-Koreaanse militaire uitgaven stegen ‘maar’ 1,1 procent naar 47,9 miljard dollar. De regering heeft evenwel net als Japan een investeringsbudget vastgelegd voor de periode 2023-2027 ter waarde van 253 miljard dollar of gemiddeld 50 miljard op jaarbasis. Met hun militaire opbouw willen Japan en Zuid-Korea zich wapenen tegen China en Noord-Korea. Ook Taiwan is druk in de weer om zijn militaire capaciteiten op te bouwen.
Midden-Oosten
Oorlog en spanningen in het Midden-Oosten vertalen zich in grotere militaire uitgaven. De geschatte militaire uitgaven in het Midden-Oosten zijn met 9 procent gestegen tot 200 miljard dollar in 2023, de hoogste jaarlijkse groei in de regio in de afgelopen tien jaar.
De militaire uitgaven van Israël -na Saoedi-Arabië de hoogste in de regio- stegen met 24 procent tot 27,5 miljard dollar in 2023 (plaats 15 op de wereldranglijst). De gestegen uitgaven zijn voornamelijk het gevolg van Israëls grootschalig bloedig optreden in Gaza na de Hamasaanval van 7 oktober. De militaire uitgaven stegen van 1,8 miljard dollar per maand vóór oktober 2023, naar 4,7 miljard in december 2023.
Israël kan net als Oekraïne rekenen op grote militaire steun van de VS (3,8 miljard op jaarbasis). Sinds de oorlog in Gaza is die steun nog toegenomen. President Biden doet al enkele weken verwoede pogingen om een militair steunpakket van 14 miljard dollar door het Huis van Afgevaardigden te laten goedkeuren. Met de groeiende spanningen met Iran erbovenop is het erg waarschijnlijk dat de Israëlische uitgaven in 2024 verder de hoogte zullen inschieten.
De Iraanse militaire uitgaven bedroegen 10,3 miljard dollar in 2023 (een toename van 0,6 procent). Meer dan een derde daarvan gaat naar de Iraanse Revolutionaire Garde. Iran zet sterk in op de productie van drones en heeft daarvoor de middelen sterk doen stijgen.
Midden- en Zuid-Amerika
In Midden- en Zuid-Amerika bleven de militaire uitgaven nagenoeg stabiel -ze tekenden zelfs een lichte daling van 0,4 procent op- maar in de periode 2014-2023 stegen ze wel al met een forse 54 procent. In een aantal landen, zoals Mexico (11,8 miljard dollar, een stijging met 55 procent sinds 2014), is dat een gevolg van het inzetten van militaire troepen tegen criminele bendes. Het gebruik van militairen om bendegeweld te onderdrukken is al jaren een groeiende trend in de regio.
Afrika
Het continent ontsnapt niet aan de wereldwijde militariseringstrend. In 2023 besteedde het continent 51,6 miljard dollar aan zijn militaire apparaten. Een grote helft van de militaire uitgaven was op rekening van Noord-Afrikaanse staten, met Algerije als grote uitschieter (18,3 miljard - een stijging met 76 procent tegenover 2022). Algiers kon daarvoor terugvallen op de sterke stijging van de inkomsten uit de export van gas. In sub-Sahara Afrika heeft de Democratische Republiek Congo zijn militair budget op een jaar tijd meer dan verdubbeld naar 794 miljoen dollar als antwoord op het geweld in Oost-Congo en de rol van Rwanda daarin.
De internationale campagne ‘Global Days against Military Spending’ (GDAMS), waarschuwt dat de jarenlange stijging van de militaire uitgaven en het groeiend militarisme de instabiliteit van de wereldwijde vrede en samenwerking alleen maar hebben vergroot. Het is verontrustend dat leiders in de hele wereld steeds meer vertrouwen op gemilitariseerde oplossingen. Militaire uitgaven wakkeren niet alleen oorlogen en gewapende conflicten over de hele wereld aan, maar nemen ook middelen weg die zouden kunnen worden besteed aan het aanpakken van klimaatverandering, aan het investeren in mondiale rechtvaardigheid en aan het bevorderen van vreedzame conflicttransformatie en ontwapening.
