Image
Taliban met voorsprong op Trump
Sean K. Harp
Taliban met voorsprong op Trump
Artikel
13 minuten

Een fait divers uit Afghanistan: in de noordelijke provincie Sar-i-Pul zijn bij een aanval minstens 50 mensen, overwegend burgers, omgekomen. De aanval was volgens politiebronnen het werk van Taliban én  Daesh (IS), de  derde keer dat die twee groepen samen een aanval uitvoeren.

Na bijna 16 jaar oorlog hebben de opstandelingen het initiatief in handen, week na week wordt het gebied onder regeringscontrole kleiner. “We zijn in Afghanistan niet aan het winnen”, zei VS-minister van Defensie James Mattis in juni. De VS (wan)hopen die opmars te kunnen stoppen met meer troepen. De corrupte regeerders brengen hun roofbuit intussen alvast in veiligheid in veiliger plaatsen, zoals Dubai.

Wishful thinking

De Navo staat of valt met haar operatie in Afghanistan, zei de gewezen secretaris-generaal van de Navo, Anders Fogh Rasmussen. Het was onze taak om de Afghanen te helpen voor hun eigen veiligheid in te staan, en dat lukt, zei hij drie jaar geleden nog. De feiten spreken dat echter fors tegen. Zodat VS-president Donald Trump tegen zijn beloften in, verse troepen stuurt in plaats van ze weg te halen.

Volgens Amerikaanse militaire gegevens controleren de Taliban momenteel 40 % van het grondgebied, vooral gebieden met een Pathaanse bevolking – de meeste Taliban zijn Pathanen die verspreid over Afghanistan en Pakistan leven. Pathanen beschouwen de staatsgrens tussen die twee landen als een door Britten en Russen eertijds opgedrongen scheiding. Vandaar ook dat sommige Taliban open staan voor de propaganda van Daesh (IS) voor een kalifaat Chorasan uitgestrekt over Centraal-Azië.

Controle over 40 %, terwijl ze volop aanwezig zijn in een ander kwart van het grondgebied. Volgens Navo-bronnen controleert de regering min of meer 57 %. De VN hebben het over 40 % van het grondgebied en 35 % v an de bevolking onder volledige controle van de Taliban.

Schemerzones

Maar er zijn veel schemerzones. Twee jaar geleden werd zwaar gevochten om de stad Kunduz, 300.000 inwoners. De Taliban werden verdreven, het leger controleert sindsdien het centrum en de luchthaven, de Taliban alle volkswijken. Er is dagelijks contact tussen beide kampen om praktische zaken te regelen zodat het leven draaglijk is.

Hetzelfde gebeurt in veel andere regio’s waar commandanten van de Taliban afspraken maken met de vertegenwoordigers van Kaboel. Dat zijn afspraken over bevoorrading, betalen van weddes, militaire afspraken. Die commandanten hebben blijkbaar veel ruimte om zelf te oordelen wat kan en mag. De centrale leiding van de Taliban lijkt verdeeld, met onder meer aan de ene kant de ‘shoeria’ van Quetta, aan de andere die van Peshawar, beide in Pakistan.

Concurrentie

Voor de Taliban is er de druk van IS, een zware concurrent. Maar de Taliban zijn geen echt centraal geleide beweging, er lopen nogal wat commandanten in die elk hun weg gaan en geen graten in zien lokaal met IS samen te werken. De Amerikanen dachten dat ze IS  een genadeslag hadden toegebracht met de megabom die ze op 13 april dropten en  met de dood in juli van de IS-chef. Maar op het terrein is IS even springlevend als de Taliban.

IS heeft het wel vooral gemunt op de interne islamvijanden, de sjiieten. De recente aanslagen op de Iraakse ambassade in Kaboel, op een sjiïtische moskee in Herat, op dorpen van de (sjiïtische) Hazara’s, het was stuk voor stuk tegen sjiïtische doelwitten waarmee het ook Iran wil raken. Iran werpt zich al lang op als verdediger van zowel de sjiieten als van de Perzischtalige Afghanen, met daaronder de Tadzjieken, numeriek de tweede grootste groep van het land.

Inmengingen

Teheran zoekt al een tijd samenwerking met de Afghaanse veiligheidsdiensten, in de eerste plaats tegen IS. Er is pas een spoorverbinding tussen Herat en het Iraanse Khaf waarmee Iran onder meer cement levert. Iran is vooral beducht voor IS, minder voor de Taliban waarmee Teheran hoopt zaken te doen, ook al ziet het in die Taliban volgelingen van rivaal Saoedi-Arabië.

Moskou zit op dezelfde golflengte als Teheran. Sinds begin dit jaar zoekt de Russische diplomatie naar een politieke regeling in Kaboel, en gesprekken met de Taliban maken daar deel van uit. Niet alleen gesprekken, in het noorden kunnen Talibanchefs rekenen op praktische steun van de Russen, zoals leveringen van materiaal

Moskou vindt vooral IS een bedreiging voor zijn belangen in de regio. De Afghaanse buurlanden Tadzjikistan en Oezbekistan maken samen met China en Rusland deel uit van de ‘groep van Shanghai’ voor een gemeenschappelijke defensie. Die twee landen, maar ook China, voelen zich bedreigd door islamistische groepen waarvan veel militanten meevechten met IS. ‘Onze belangen en die van de Taliban vallen samen’, zei Zamir Kaboelov, de speciale Russische gezant voor Afghanistan, in 2015 toen de Taliban IS op hun dak kregen.

Afpak

Voor India ligt het anders. De Taliban, dat is voor New Delhi een verlengstuk van de Pakistaanse diplomatie. Ook Trump onderstreepte de verantwoordelijkheid van Pakistan in de Afghaanse situatie. Voor Pakistan, en vooral dan voor de Pakistaanse legerleiding, is Afghanistan een pion in de rivaliteit met grote vijand India. Pakistan is als de dood dat het zou worden ingesloten door India en een vijandig Afghanistan. Pakistan hielp de Taliban in 1996 met wapens en logistieke steun om Afghanistan in handen te krijgen. Die Taliban waren gevormd in Pakistaanse medrassa’s (“Koranscholen”) gefinancierd door de Saoedische wahhabieten.

Gewezen VS-president Barack Obama had de Afghaanse kwestie al betiteld als ‘Afpak’ omdat er in Kaboel niets definitief kan worden geregeld zolang Pakistan het achterland is van de Afghaanse Taliban. Maar het probleem herleiden tot de rol van de Pakistaanse militairen in de Afghaanse kwesties, is ook te simpel. De Taliban hebben hun controle over het land kunnen  uitbreiden omdat de machthebbers in Kaboel door en door corrupt zijn en elkaar onderling bestrijden in een gevecht om de buit. Onderlinge verdeeldheid die zeer sterk in de hand wordt gewerkt door etnische tegenstellingen, met aan de ene kant Pathaanse clans, aan  de andere Tadzjiekse, Oezbeekse, Hazara’s…

Verdeeld

Die spanningen leiden tot onderling geweld. Na de zware aanslagen van mei in Kaboel – bij een ervan vielen meer dan 150 doden – kwamen begin juni betogers op straat om meer veiligheid en het ontslag van president Ashraf Ghani te eisen. De zwaarste aanslag werd toegeschreven aan het netwerk van  Haqqani, verbonden met de Taliban maar bevriend met  de Pakistaanse militaire geheime dienst ISI. De politie schoot op de betogers, er vielen minstens vijf doden. Bij de begrafenis van een slachtoffer kwam een nieuwe aanslag. “Werk van binnenuit”, zei minister van Buitenlandse Zaken Rabbani. Die minister is een Tadzjiek, Ghani een Pathaan.

Die scherpe onderlinge verdeeldheid verlamt het regime in Kaboel en tast ook strijdkrachten  en politie aan. Ontmoediging is troef onder de manschappen die de regering moeten verdedigen, vooral omdat ze merken hoe hun officieren zich verrijken, vaak met medewerking van buitenlandse militairen. Zo zijn de leveringen van brandstoffen met diefstal, overfacturering enz. een rijke bron van “bijverdiensten”, ook voor VS-militairen. Promoties in het Afghaanse leger worden gekocht, zodat analfabeten hoge officier kunnen worden. Gevolg, er lopen bijna duizend generaals rond in het Afghaanse leger.

Rijk in Dubai

Die corruptie is klein bier vergeleken bij de corruptie van diverse machthebbers. Alleen al de VS hebben de voorbije 15 jaar 714 miljard dollar bijgedragen aan de “wederopbouw” van Afghanistan. Het Amerikaanse SIGAR (Special Inspector General for Afghanistan Reconstruction) vindt de resultaten niet in verhouding. De oorzaak: zeer omvangrijke corruptie. Volgens Sigar leverde de opiumoogst in 2016 meer dan 3 miljard dollar op, een verdubbeling  tegen het jaar ervoor. Een deel van die opbrengst gaat naar familie van regeerders.

Er is niet alleen het Amerikaanse geld. De Wereldbank en andere instanties hebben ook honderden miljarden in Afghanistan gepompt. Vanwaar veel van dat geld werd overgepompt naar privé-rekeningen. Jarenlang passeerde veel van dat geld via de Kabul Bank die enorme “leningen”, voor miljarden dollar, toestond aan haar bestuurders en vrienden. Oude en nieuwe rijken nemen geen risico, ze trekken met geld en familie naar o.m. Dubai.

Zie maar: Ahmad Zia Massoed, de broer van de Tadzjiekse chef Ahmed Massoed, vermoord door “Belgische journalisten” op 9 september 2001 (twee dagen voor 9/11), moest wel  uitleg verschaffen toen hij in Dubai arriveerde met 52 miljoen dollar op zak. De Afghaanse Kamer van koophandel schat zelf dat er sinds 2005 minstens 20 miljard dollar Afghaans geld in Dubai is geplaatst. De firma Rainbow Construction raakte op de zwarte lijst toen bleek dat ze Amerikaanse militairen 630.000 dollar smeergeld had gegeven  om bouwcontracten te krijgen. Twee van de drie door haar gebouwde bruggen zijn intussen ingestort.

Huurlingen

Dat is niet met verse troepen op te lossen. Trump en zijn minister Mattis beseffen dat misschien, want ze hadden eerst gedacht aan een grootscheepse privatisering van de oorlog. Geen militairen, maar goedbetaalde huurlingen. Jarenlang stond de firma Blackwater onder meer in Irak en Afghanistan in voor een deel van de oorlog, en er zijn nog altijd privébedrijven op dat vlak bedrijvig. Begin juli nog nodigde Trumps ex-strateeg Steve Bannon twee zakenmannen uit om een plan voor huurlingen uit te werken. Een van hen, Erik Prince, is de stichter van Blackwater. Hun voorstel: stuur privé-milities en stel een soort onderkoning aan om de zaken in Kaboel onder controle te houden. De VS-generaals stuurden Bannon en zijn plan echter wandelen.

Waarom bijten Navo en VS zich zo vast in Afghanistan? In 1996 hielpen ze de Taliban mee aan de macht en hadden er nadien jaren geen moeite mee. Hebben de enorme minerale rijkdommen van het land, ruwweg geschat op 1.000 miljard dollar, er iets mee te maken? Op zeer lange termijn is dat niet onbelangrijk, maar intussen zijn Chinese ondernemingen er al actief mee bezig. De houding van Washington heeft veeleer met China zelf te maken, Afghanistan is een onderdeel van de politiek van ‘containment’, indijken, van China’s invloed. Nu ook Moskou weer meer en meer belangsthelling heeft voor Afghanistan en op eigen houtje contact neemt met de Taliban, is dat een reden te meer om zich aan Kaboel vast te klampen.

Hopeloos

Het zal echter weinig uithalen. En dat komt plan B weer boven, een feitelijke opdeling van Afghanistan met Pathaanse gebieden waar de Taliban het sterkst zijn ingeplant en gebieden met overwegend Tadzjieken, Oezbeken, Hazara’s, Noeristani en andere. In de feiten gebeurt dat nu al.

Maar wie heeft het dan voor het zeggen in Kaboel? Daar denken ze terug aan de verschrikkelijke jaren tussen 1992 en 1996, toen de “eerste minister” Gulbuddin Hekmatyar, vanuit de buurt de hoofdstad jaren lang bestookte. Krijgsheer Hekmatyar is in mei teruggekeerd naar Kaboel waar hij andere krijgsheren kan ontmoeten, onder wie de (Oezbeekse) vice-president Rashid Dostom, een van de grootste oorlogsmisdadigers van het land. Onder de hoge bescherming van Navo en VS.

Twee bomaanslagen in Kaboel met meer dan 50 doden. Aanslagen in kleinere steden met tientallen doden. Het krijgt in westerse media geringe aandacht, het is Istanboel niet, laat staan een stad in West-Europa. Alleen omdat er ook vijf diplomaten uit de Verenigde Arabische Emiraten bij een aanslag omkwamen, was er even iets meer aandacht. Vijftien jaar nadat de Taliban van de macht werden verdreven, zijn ze alom aanwezig. Met in hun nek de hete adem van Daesh, Islamitische staat. Zonder buitenlandse militairen zou de Afghaanse staat vermoedelijk snel instorten.

Taliban

De Taliban sloegen in 24 uur toe op diverse plaatsen in Kaboel, in Kandahar – een van de grotere steden – en in Lashkar Gah, de hoofdstad van de provincie Helmand vanwaar wereldwijd de meeste opiumproducten komen. De aanslag in Lashkar Gah was gericht tegen een commandant van de Taliban die onlangs was overgelopen. Die stad wordt al maanden omsingeld door de Taliban, alleen de aanwezigheid van 300 Amerikaanse militairen belet dat ze wordt ingenomen.

Omdat de Taliban hun gebied uitbreiden – en ook omdat IS zich inplant – heeft Barack Obama eind 2016, op het einde van zijn ambtsperiode, nog 2300 bijkomende manschappen gestuurd. Vorig jaar zijn 40 % meer bombardementen uitgevoerd dan het jaar voordien. Bij sommige bombardementen zijn  nogal wat burgers omgekomen. Washington gaf onlangs toe dat er bij Amerikaanse operaties op 3 november nabij de stad Kunduz 33 burgers, onder wie kinderen, zijn omgekomen. Collaterale schade.

Meer dan ooit

In Kandahar was er een aanslag in de woning van de gouverneur – waarbij die vijf diplomaten uit de Emiraten omkwamen. De aanslagen in Kaboel waren vlakbij het parlementsgebouw, in volle stadscentrum. Alhoewel de aanslag in Kandahar mogelijk een interne afrekening was, zijn er nog andere signalen, zoals de omsingeling van de stad Kunduz en andere provinciehoofdsteden, die bevestigen dat de Taliban steeds meer greep op grote delen van het land krijgen.

Volgens Amerikaanse waarnemers controleren ze tien procent van het land volledig en hebben ze voet aan de grond in nog eens dertig procent. Ondanks de winter hebben ze geen terrein prijsgegeven, integendeel. De Taliban controleren nu meer gebieden dan ze ooit sinds 2001 deden. Alle pogingen om de Taliban, of een deel ervan, aan een publieke onderhandelingstafel te krijgen, zijn mislukt. Een Talibanchef die dat zou aandurven, wordt allicht stante pede als verrader gebrandmerkt – zoals de commandant in Lashkar Gah.

Troeven

De Taliban hebben veel te danken aan de zwakheden van de tegenstrever. Het regeringsleger heeft veel manschappen, maar weinig gemotiveerde. Dat leger leed vorig jaar zware verliezen. In de eerste acht maanden van 2106 sneuvelden 5500 militairen, nog veel meer werden gewond. De politie maakt zich vaak gehaat door machtsvertoon en corruptie. De helft van de mensen die met de politie in aanraking komen, zegt dat er smeergeld aan te pas kwam. De politieagenten zijn zelf slachtoffer van corruptie. Toen ze vorig jaar digitaal hun loon kregen, dachten ze een forse opslag te hebben gekregen. Het deel dat hun oversten anders achterover drukten, was nu wel inbegrepen in hun loon. President Ashraf Ghani zegt een echte rechtstaat te willen uitbouwen, maar justitie wordt ook aangevreten door corruptie en is een geliefkoosd mikpunt van de Taliban en van IS.

De regering bestaat nu voor een  deel uit meer competente ministers en medewerkers. Maar in de omgeving van Ghani blijft het vol krijgsheren zitten van wie er enkele een miljardenfortuin hebben  vergaard met regelrechtse misdaad. Vice-president Abdul Rashid Dostom is een van de beruchtste krijgsheren, een oorlogsmisdadiger en een van de grote fortuinen van het land. Hij is zeker geen geschikte figuur op een dergelijke post om een rechtstaat te vestigen. Vooral in de Pathaanse gebieden – nagenoeg alle Taliban zijn Pathanen – aanvaarden bewoners de Taliban om geschillen via traditionele rechtspraak te regelen, om corruptie tegen te gaan, om voor orde in te staan . Ze houden meteen de vrouwen van straat en uit de scholen.

Pakistan

De etnische factor, de Pathaanse, en de corruptie aan regeringszijde, zijn grote troeven voor de Taliban. Volgens president Ghani is hun grootste troef echter de omvangrijke steun die ze vanuit Pakistan blijven krijgen. Dat is niet nieuw, toen ze meer dan 20 jaar geleden de macht grepen, gebeurde dat met openlijke militaire en logistieke steun van het Pakistaanse leger. Wat toen volop werd gedoogd door Washington.

Ghani was aanvankelijk voorzichtiger. Maar vorig jaar beschuldigde hij Pakistan van openlijke vijandschap tegenover Kaboel. De Taliban hebben ongehinderd basissen in de Pakistaanse grensgebieden, Pakistaanse speciale eenheden helpen hen en bezorgen hen materiaal voor oorlog en aanslagen, aldus Ghani. Pakistaanse legerleiders zien alleszins veel liever de Taliban aan de macht in Kaboel, dan een regime dat volgens hen op te goede voet staat met hun aartsvijand India.

Chorasan

Maar de komst van Daesh (IS) op het Afghaanse toneel, verstoort ook Pakistan. IS beschouwt de Taliban als verraders omdat zij binnen het Afghaanse kader opereren, terwijl zij net als in Syrië en Irak de grenzen willen opblazen, in dit geval onder meer tussen Afghanistan en Pakistan. Die grens is net als deze tussen Syrië en Irak een creatie van koloniale mogendheden. Deze Brits-Russische schepping verdeelde het gebied van de Pathanen in twee, waardoor er nu Pathaanse regio’s zijn in Pakistan en Afghanistan. De Taliban zijn bijna uitsluitend Pathanen, maar IS spreekt van Chorasan, een historische regio in Centraal-Azië, gaande van de Kaspische Zee tot het Hindoekoesj gebergte – met delen van Turkmenistan, Iran, Oezbekistan, Tadzjikistan, Afghanistan en Pakistan.

Chorasan is een mythisch begrip geworden dat heel wat islamistische militanten aanspreekt, ook binnen de rangen van Al Qaida en de Taliban. Het verwijst naar de periode dat vanuit dat gebied moslims met zwarte vlaggen naar Jeruzalem optrokken. Er is ook een tak van Al Qaida met de naam ‘Chorasan’ . De zwarte vlaggen van IS zijn ontleend aan de vlag van vroegere heersers van Chorasan.

Trio

In Moskou had onlangs de derde bijeenkomst plaats van een trio dat bezorgd is over IS en ‘Chorasan’: Rusland, China en Pakistan. Dit is een andere club dan de ‘Vierlandengroep’ (China, de VS, Pakistan en Afghanistan) die eerder probeerde de Taliban tot onderhandelingen te bewegen. Kaboel is niet opgezet met het trio omdat het zelf niet uitgenodigd is, maar volgende keer mag het er bij – de VS worden niet uitgenodigd. Moskou tracht dus ook in Afghanistan de VS buitenspel te zetten, al hebben de Amerikanen daar meer dan 10.000 manschappen. Washington verdenkt Rusland ervan rechtstreeks met de Taliban te onderhandelen om front te vormen tegen IS en om ze tot vredesgesprekken te brengen.

Iran volgt dat van heel nabij, want het voelt zich, onder meer omwille van de eigen veiligheid, ook nauw betrokken. IS wordt als een bedreiging gezien voor Irans binnenlandse veiligheid. Dat die groep ook aan de oostelijke kant van het land bedrijvig is en met de mythe Chorasan speelt, baart Teheran zorgen. In Afghanistan en Pakistan heeft IS het trouwens erg gemunt op de sjiïtische Hazara’s, een etnische groep waarover Iran zich graag wil ontfermen.


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Thema

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.