Het niveau van de Tigris en de Eufraat, de twee mythische rivieren die door Turkije, Syrië en Irak vloeien, is drastisch gedaald.
De klimaatverandering zit daar uiteraard voor iets tussen, maar Ankara speelt met zijn vele dammen die het waperpeil beïnvloeden, ook een belangrijke rol.
De daling van het waterdebiet van de Eufraat vormt een nieuwe bedreiging voor de Syrische bevolking die al het slachtoffer is van meer dan 10 jaar oorlog op haar grondgebied. 5 miljoen Syriërs riskeren verstoken te blijven van water en elektriciteit.
De VN-coördinator voor Syrië, Imran Riza, bevestigt in een rapport gepubliceerd in juni 2021 dat hij “diep bezorgd is over de impact van de daling van het waterpeil op het leven van miljoenen mensen die in Syrië leven, vooral wat de toegang tot water en elektriciteit betreft”.
De daling van het debiet van de Eufraat vormt een nieuwe bedreiging voor de Syrische bevolking die al het slachtoffer is van meer dan 10 jaar oorlog op haar grondgebied.
Volgens cijfers geciteerd door de VN is de volumesnelheid (debiet) van het rivierwater de afgelopen maanden sterk gedaald: 200 m³ per seconde in plaats van de gewoonlijke 500 m³. Het waterpeil van de Eufraat is nu zo laag dat de pompinstallaties en kanaliseringssystemen niet meer operationeel zijn.
Het Rojava Informatiecentrum beschrijft een alarmerende situatie: “De laatste maanden heeft Turkije de stroom van de rivier enorm ingeperkt. Het niveau van de Eufraat is nog nooit zo laag geweest. De hydro-elektrische dammen van Tabqa, Tishrine en Firat in het noorden en oosten van Syrië, die elektriciteit produceren voor de hele regio, functioneren slechts beurtelings, met maar één enkele turbine. De landbouwproductie wordt ernstig bedreigd”.
In Syrie voedt de Eufraat drie waterkrachtcentrales en pompinstallaties voor drinkwater. Aan de grote stuwdam van Tishrine, ten oosten van Aleppo -dat heroverd is door de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) op de Islamitische Staat (IS) die de stad op hun beurt in handen kreeg in 2015- bevindt het waterpeil zich slechts enkele tientallen centimeters boven het “dode” niveau. Eenmaal daaronder kunnen de turbines geen elektriciteit meer opwekken.
Ernstige bedreiging voor de landbouw
Omdat het water van de Eufraat niet systematische meer gefilterd wordt, vergroten het rioolwater en het stilstaand water het aantal ziektes en de verspreiding ervan. “Het water afkomstig van de Eufraat is niet meer drinkbaar en de mensen krijgen ziektes van het stilstaand water”, vertelt Muslim Nebo, een leraar in de noord-Syrische stad Kobani.
Volgens Selman Barudo, medevoorzitter van de Commissie voor Landbouw en Economie in de regering van de Autonome regio van Noord- en Oost-Syrië (Rojava) heeft “het gebrek aan water, in het bijzonder in een seizoen van het jaar dat zo cruciaal is voor tarwe- en katoengewassen, een verwoestend effect op de landbouw en de economie. De Landbouwregio’s Tabqa, Rakka en Deir-ez-Zor zijn het zwaarst getroffen door het gebrek aan water. Het niveau van de Eufraat is zodanig laag dat de pompinstallaties van de boeren niet meer onder water staan en de gewassen dus niet van water kunnen worden voorzien. We zijn bang dat deze droogte de grond op termijn onvruchtbaar zal maken”.
De autonome regio van Noord- en Oost-Syrië wordt bestuurd door een coalitie van Koerden, Arabieren en Syrisch orthodoxe christenen. Reeds geconfronteerd met een oneindige oorlog, meerdere Turkse invasies in het noorden en een embargo vrezen ze een vernietigende impact op de economie. “We hebben inderdaad schrik voor de volgende oogsten, aangezien 80% van het water dat gebruikt wordt om de gewassen te besproeien uit de Eufraat komt”, voegt Barudo toe.
De autoriteiten in Turkije houden vol dat de daling van het niveau van de rivieren in Syrië het gevolg is van de klimaatverandering, maar hun Koerdische en Arabische tegenhangers in het noorden en oosten van Syrië beschuldigen Turkije ervan water als een politiek wapen te gebruiken.
De autoriteiten in het noorden en oosten van Syrië beschuldigt Turkije ervan water als een politiek wapen te gebruiken.
“Zelfs als de klimaatverandering de belangrijkste oorzaak is van de droogte, dan heeft Turkije met zijn dammen op de Tigris en de Eufraat de technische mogelijkheid om meer water richting Syrië te laten stromen”, vertelt Asya Abdullah, leider en oprichtster van de Democratische Uniepartij (PYD), die we in september ontmoetten op het ‘fête de l’Humanité’ [jaarlijks evenement georganiseerd door het Franse dagblad l’Humanité).
“Turkije lapt alle internationale waterconventies aan zijn laars. Tot 2019 waren er geen ernstige problemen, maar sinds de invasie van de Turken in het noorden van Syrië en sinds ze de zone tussen Tal Abyad en Serekeniye (Ras Al-Ain in het Arabisch) bezetten, zijn de problemen met wateronderbrekingen begonnen en zijn de gevolgen van de droogtes verergerd. De instroom van water in de Hasake-regio wordt vandaag gecontroleerd door pro-Turkse milities die de afgelopen 18 maanden 24 keer het water hebben afgesneden. Turkije controleert het waterpeil van de Eufraat rechtstreeks via zijn dammen”, aldus Abdullah.
Veel dammen
In 1923 verdeelde het Verdrag van Lausanne het stroomgebied van de Tigris en de Eufraat tussen vier staten: Turkije controleert het waterbekken van de twee rivieren stroomopwaarts; Iran controleert het Zagros-gebergte en de Diyala-vallei; de Eufraat irrigeert het noorden en oosten van Syrië over 675 km; en tenslotte doorkruisen de twee rivieren Irak over 1200km.
Turkije bevindt zich in een machtspositie omdat het controle heeft over de bron van de twee rivieren. Met de constructie van dammen benadrukt Turkije zijn wurggreep. Wie het water controleert, beheerst de bewoners. Deze hele regio (het zuidoosten van Turkije, het noordoosten van Syrië en het noorden van Irak) wordt voornamelijk bevolkt door Koerden.
In 1938 werd de eerste dam ingehuldigd vlakbij Ankara. In 1975 werd de Keban-dam in Dersim (Tunceli) voltooid aan de bron van de Eufraat. In 1977, in het kader van het fameuze ‘Project Zuidoost Anatolië’ (GAP), werd de aanleg van 22 dammen op de Eufraat en de Tigris gelanceerd. Syrië construeerde zijn eigen dam. Het gecombineerde effect was onmiddellijk voelbaar: een droogte in Irak.
Een oorlog om water werd maar net vermeden. In 1984 tekende Turkije een waterprotocol met Irak en in 1987 deed het hetzelfde met Syrië. Daarin werd een jaarlijks minimaal waterdebiet van de Eufraat gegarandeerd: een gemiddelde van 500 m³ water per seconde. In ruil daarvoor beloofde Syrië een halt toe te roepen aan de activiteiten van de Koerdische Arbeiderspartij (PKK) op zijn grondgebied.
In het begin van de jaren 1990 voltooide Turkije de Atatürk-dam, de vierde grootste ter wereld, gesitueerd op 80 km van de Syrische grens ten noorden van de stad Kobani. Van daaruit kan het debiet van de Eufraat zeer gemakkelijk gecontroleerd worden. De situatie verslechterde in 2019, toen Turkije de zone tussen Tal Abyad en Serekeniye binnenviel en bezette (wat tot op vandaag het geval is).
“Sinds Turkije het gebied in 2019 bezette wordt het water van het Allouk-pompstation naast Serekeniye systematisch omgeleid en afgesloten door pro-Turkse milities”, aldus het Rojava Informatiecentrum.
Laatste episode: in 2020 startte Turkije met de bouw -dit keer op de Tigris die van Turkije naar Irak stroomt- van de Ilisu-dam, waarbij Hasankeyf, een dorpje van 12.000 jaar oud, onder water werd gezet. Ondanks de forse kritiek en de terugtrekking van Europese investeerders omwille van de ecologische en humanitaire schade van dit project, zette Turkije toch door. Bagdad betreurt op zijn beurt de negatieve gevolgen van de dam op het waterpeil van de rivier.
Bij de bouw van de Ilisu-dam werd Hasankeyf, een dorpje van 12.000 jaar oud, onder water werd gezet.
De dammen worden niet alleen gebruikt om landbouwgewassen te irrigeren en elektriciteit op te wekken. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan erkent het zelf: “We zien geen enkel verschil tussen het beschermen van ons water en het beschermen van ons vaderland”.
Turkije gebruikt het wapen van het water om volksverplaatsingen en een demografische verandering teweeg te brengen waarvan de Koerden de grootste slachtoffers zijn, zowel in Turkije als in Syrië.
Volgens Asya Abdullah heeft "elke inval van Turkije in Syrië (2016, 2018, 2019) geleid tot een ontheemding van de bevolking en dus tot een etnische zuivering. Vandaag gebruikt Turkije het wapen van het water om mensenlevens te verwoesten en ze aan te zetten om te vertrekken”.
De afgelopen weken is het waterpeil van de Eufraat ondanks de hevige regenval in Turkije niet gestegen.