Wereldwijd zijn de militaire uitgaven in 2022 met 3,7 procent gestegen in vergelijking met 2021 tot het recordbedrag van 2.240 miljard dollar. Dat blijkt uit een nieuw rapport van SIPRI, het Zweeds Vredesonderzoeksinstituut in Stockholm. De belangrijkste reden voor de sterke stijging van de militaire uitgaven is de Russische invasie van Oekraïne en spanningen in Zuidoost-Azië.

De wereldwijde top 15 vertegenwoordigt 82 procent van de militaire uitgaven of 1842 miljard dollar. De Verenigde Staten staat als vanouds op eenzame hoogte met 877 miljard dollar aan militaire uitgaven of 39 procent van het wereldtotaal. Hoewel het VS-budget in 2022 nominaal steeg met 8,8 procent in vergelijking met 2021, zorgde de grote inflatie ervoor dat de stijging in reële termen slechts 0,7 procent bedroeg. China volgt op de tweede plaats in met 292 miljard dollar, een stijging met 4,2 procent in vergelijking met 2021. 

De oorlogsinspanningen in Oekraïne zorgden ervoor dat Rusland van plaats vijf naar plaats drie sprong op de wereldranglijst van landen met de grootste militaire uitgaven (86,4 miljard dollar), een stijging met 9,2 procent in vergelijking met 2021. Het gaat om een schatting omdat Rusland niet helemaal transparant is over zijn militair budget. Het Kremlin heeft zijn budgettaire plannen sinds de invasie van Oekraïne wel grondig naar boven moeten bijsturen. Dat blijkt uit de budgetlijn voor ‘Nationale Defensie’, de belangrijkste post binnen de Russische militaire uitgaven, die met 34 procent toenam. Er ging ook meer dan dubbel dan voorzien naar de mobilisatie en training van Russische troepen. 

Helemaal nieuw in de top 15 is Oekraïne (plaats 11). Het land besteedde in 2022, 44 miljard dollar aan zijn militair apparaat, een stijging met 640 procent. Sinds 1949 tekende SIPRI nooit eerder een dergelijke stijging op bij een individueel land. Oekraïne besteedt maar liefst 34 procent van zijn bruto binnenlands product (BBP) aan militaire uitgaven. Dat is enerzijds het gevolg van de meer dan verzesvoudiging van het militair budget, anderzijds van de slechte economische prestaties veroorzaakt door de oorlog.

Het budget van de Oekraïense oorlogsinspanningen ligt in werkelijkheid nog een pak hoger, omdat SIPRI de militaire hulp bij de uitgaven telt van de donoren en niet bij het militair budget van Oekraïne. Vanuit de VS stroomde er volgens SIPRI 19,9 miljard dollar aan militaire hulp naar Kiev. Dat is de grootste militaire donatie van een individueel land aan een ander land sinds het einde van de Koude Oorlog. Het Verenigd Koninkrijk (2,5 miljard dollar) en Duitsland (2 miljard dollar) waren andere grote donoren. Volgens SIPRI ontving Oekraïne in 2022 minstens 30 miljard dollar aan militaire steun. Indien deze steun bij het militair budget zou worden gerekend, dan zou Oekraïne de zesde plaats bezetten op de wereldranglijst van grootste militaire uitgaven per land, na India (81,4 miljard dollar) en vlak na Saoedi-Arabië (75 miljard dollar).

Europa

West- en Centraal-Europa gaven in 2022 345 miljard dollar uit aan hun militaire apparaten. Dat is 3,7 procent hoger dan in 2021 en - in reële cijfers - het hoogste niveau sinds het einde van de Koude Oorlog. De oorlog in Oekraïne en de NAVO-norm (in 2014 ingevoerd) om 2 procent van het BBP te besteden aan het militair apparaat, hebben een grote impact op de Europese militaire uitgaven. De meeste Europese NAVO-lidstaten stelden meerjarenplannen op. De uitvoering daarvan zal ervoor zorgen dat de militaire uitgaven in Europa de komende jaren sterk zullen blijven stijgen.

Polen bijvoorbeeld, dat nu al een militaire last torst van 2,4 procent van het BBP, heeft beslist om de uitgaven op te trekken naar 4 procent van het BBP in 2023. Scherpe stijgingen zijn reeds opgetekend in Finland (+36 procent), Litouwen (+27 procent) en Zweden (+12 procent). België prijkt op plaats 33 van de wereldranglijst met -volgens de SIPRI-data- 6,9 miljard dollar aan militaire uitgaven. Dat zou een stijging zijn van 13 procent ten opzichte van 2021 en van 34 procent sinds 2013! Nederland zag zijn militaire uitgaven stijgen met 12 procent naar 15,6 miljard dollar in 2022. 

Regionale trends

De gecombineerde militaire uitgaven van Azië en Oceanië bedroegen in 2022, 575 miljard dollar - een stijging met 2,7 procent in vergelijking met 2021 of van 45 procent in het afgelopen decennium. Net als in Europa is er in deze regio een wapenwedloop aan de gang. China’s militaire uitgaven stijgen al drie decennia lang onafgebroken. De huidige stijging is gebaseerd op het 14de vijfjarenplan zoals in oktober 2021 goedgekeurd op het partijcongres van de Chinese Communistische partij. China wil werk maken van een eigen hoogtechnologische wapenindustrie.

Japan gaf in 2022, 46,4 miljard dollar uit (een stijging van 5,9 procent). Volgens de Japanse Nationale Veiligheidsstrategie moeten de militaire uitgaven van 1,1 procent van het BBP naar 2 procent tegen 2027. Vanuit de Japanse perceptie komt de veiligheidsdreiging zowel van Rusland, China als Noord-Korea.

In het Midden-Oosten stegen de militaire uitgaven tussen 2021 en 2022 met 3,2 procent (184 miljard dollar) als gevolg van de 16 procent groei opgetekend door Saoedi-Arabië - de vijfde op de wereldranglijst qua militaire uitgaven. In Afrika (een daling van 5,3 procent), Midden-Amerika (een daling van 6,2 procent) en Latijns-Amerika (een daling van 6,1 procent) namen de militaire uitgaven af.

Meer militaire uitgaven zorgen voor meer onveiligheid

De stijging van de wereldwijde militaire uitgaven is al een decennium aan de gang, maar de huidige cijfers weerspiegelen de toename van de mondiale wapenwedloop. En hierin ligt de paradox: landen bewapenen zich om zich veiliger te voelen, maar in werkelijkheid vergroot dit de onveiligheid. Volgens rapporten van SIPRI is het aantal conflicten wereldwijd toegenomen. De bewapening zorgt dus niet voor meer vrede, noch heeft ze het uitbreken van nieuwe gewapende conflicten verhinderd. Bovendien zijn stijgende militaire uitgaven niet in staat om de echte veiligheidsuitdagingen (klimaatverandering, groeiende ongelijkheid, honger, ...) aan te pakken. Wel integendeel. De groeiende militaire budgetten souperen de budgetten op die nodig zijn om de menselijke veiligheid te vergroten, bijvoorbeeld via de verwezenlijking van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) van de Verenigde Naties.

In de context van de groeiende geopolitieke spanningen brengen de nucleaire bewapening, de dreigingen met de inzet van kernwapens en de opstelling van deze wapens in Wit-Rusland, de planeet tot slot ernstig in gevaar en dat op een nooit eerder gezien niveau.

De VS en de andere NAVO-lidstaten zijn samen verantwoordelijk voor veruit meer dan de helft van de wereldwijde militaire uitgaven. Het Noord-Atlantisch militair bondgenootschap is een belangrijke bron van de toegenomen geopolitieke spanningen, o.a. als gevolg van interventies, de uitbreidingsdrang naar het oosten, de zoektocht naar grondstoffen, het veiligstellen van de economische belangen, enz. In de huidige context is er vooral dringend nood aan meer middelen en energie voor diplomatieke initiatieven en vredesopbouw in plaats van bewapening.

Vrede vzw steunt de Global Days of Action on Military Spending, omdat er een eind moet komen aan de absurde en eindeloze militaire opbouw. Daar hoort ook de strijd tegen de nefaste rol van het militair industrieel complex bij.