In Nayarit, Mexico vond op 13 en 14 februari een tweede Internationale Conferentie over de Humanitaire Consequencies van Kernwapens plaats. Deze conferentie zou een keerpunt kunnen betekenen in de wereldwijde pogingen om de meest destructieve wapens ooit te verbieden en te vernietigen.

Er wordt verder gewerkt op het feitenmateriaal dat gepresenteerd werd tijdens van de Oslo Conferentie over de Humanitaire Consequenties van Kernwapens (maart 2013). Daaruit mogen we besluiten dat wij totaal niet in staat zijn om doeltreffend te reageren (hulp te bieden) op de humanitaire gevolgen van een kernwapenexplosie. Zolang kernwapens bestaan vormen zij dus een onaanvaardbaar risico voor de mensheid, of het nu gaat om een doelbewuste of accidentele explosie van een kernwapen.

In 2010 werden 'de catastrofale humanitaire consequenties van kernwapens' erkend door alle staten en opgenomen in het slotdocument van de Herzieningsconferentie van het Non-Proliferatieverdrag. De conferentie in Mexico timmert verder aan de weg om de manier waarop over kernwapens gediscussieerd word op internationaal niveau te veranderen. De humanitaire consequencies moeten centraal komen te staan.

Deze nieuwe insteek wordt onderschreven door het Rode Kruis, de hulporganisaties van de Verenigde Naties, middenveldorganisaties en het merdendeel van de landen. In oktober onderschreven 125 landen een verklaring van Nieuw-Zeeland bij de jaarlijkse opening van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties die stelt dat 'de catastrofale consequencies van kernwapens de basis moet vormen van verdere kernontwapeningsinitiatieven'.

Volgens Beatrice Fin van ICAN vormen kernwapens een bedreiging voor de veiligheid en de overleving van iedereen. Deze conferentie moet een mijlpaal worden. Het is nu aan de regeringen om de volgende stap te zetten en te beslissen wat ze gaan ondernemen. Het volstaat niet dat de regeringen akte nemen van het overvloedige bewijsmateriaal om er dan niets mee te doen. Het starten van onderhandelingen over een verdrag dat kernwapens verbiedt zou de volgende stap moeten zijn, ook al willen de kernwapenstaten dat niet. Kernwapens blijven de enige massavernietigingswapens die nog niet verboden zijn.

Belgische houding

Wat doet onze Belgische regering intussen? Het huidige regeerakkoord stelt dat "De regering pleit voor het revitaliseren en het eerbiedigen van het non- proliferatieverdrag. Zij zal op een besliste manier ijveren voor internationale initiatieven met het oog op een verdere ontwapening - inbegrepen nucleaire - en voor een verbod op wapensystemen met een willekeurig bereik en/of die disproportioneel veel burgerslachtoffers maken."

Ondanks deze passage lijkt onze regering zeer weinig energie te investeren in deze conferentie. België is formeel aanwezig, maar het feit dat de speciaal gezant voor ontwapening en non-proliferatie bij het Belgisch Ministerie van Buitenlandse Zaken niet aanwezig is op de Conferentie in Mexico, noch in Noorwegen vorig jaar, toont hoeveel belang onze regering hecht aan dit internationale initiatief. Het kan ook anders, er zijn landen die zelfs hun minister van Buitenlandse Zaken sturen.

Over de Belgische steun voor de start van onderhandelingen over een verbod op kernwapens moeten we ons ook niet veel illusies maken. De Minster van Buitenlandse Zaken antwoordde in december 2013 op een parlementaire vraag van Eva Brems dat 'respect voor het Non-proliferatieverdrag (NPT) een sleutelelement blijft van ons beleid. De creatie van een parallel proces rond een kernwapenverdrag zou niet bevorderlijk zijn voor vooruitgang. Integendeel, het riskeert de politieke betrokkenheid bij de uitvoering van het Non-proliferatieverdrag te ondermijnen... onze aandacht moet uitgaan naar concrete, verifieerbare en juridisch bindende ontwapeningsakkoorden tussen de kernwapenstaten."

De redenering van het Ministerie van Buitenlandse Zaken dat een parallel proces rond een kernwapenverdrag het NPT-verdrag ondermijnt is ons inziens in tegenspraak met Artikel VI van datzelfde NPT-verdrag. Dat stelt dat "Alle verdragspartijen zich ertoe verbinden ter goeder trouw onderhandelingen na te streven ... over een algemene en volledige [kern]ontwapening onder strikte en doeltreffende internationale controle."

Over de houding van onze regering inzake de aanwezigheid van (de te moderniseren) B-61 kernbommen in ons land en de mogelijke aankoop van een nieuw peperduur gevechtsvliegtuig om deze te vervoeren leest u hier meer.

Oostenrijk

Een regering die alvast niet bij de pakken blijft zitten en zich effectief wil inzetten voor een kernwapenvrije wereld is die van Oostenrijk. De Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken Sebastian Kurtz kondigde op de conferentie aan dat Oostenrijk gastland wil zijn voor de opvolgconferentie later dit jaar. "Nucelaire ontwapening is een wereldwijde taak en een collectieve verantwoordelijkheid. Als een lidstaat toegewijd aan het Non-Proliferatieverdrag wil Oostenrijk zijn deel bijdragen aan de doelstellingen van dit verdrag... De mogelijkheid van een kernexplosie door een ongeluk, verkeerde inschatting of terrorisme houdt een groot risico in waar we ons bewust van moeten zijn. Steunen op kernwapens is een verouderde veiligheidsaanpak. Een concept dat gebaseerd is op de totale vernietiging van de planeet past niet in de 21e eeuw."

Kernwapenstaten vs niet-kernwapenstaten

Het schisma tussen de staten met kernwapens en de staten zonder kernwapens lijkt ondertussen altijd maar groter te worden. Net zoals op de Conferentie in Noorwegen zijn de vijf officiële kernwapenstaten (en permanente leden van de VN-Veiligheidsraad) niet aanwezig op de Conferentie. Er bestond vooraf blijkbaar nog wat twijfel over wat nu de beste strategie is om de uitkomst van de conferentie mee te bepalen. Afwezig blijven? Of toch gaan en proberen te wegen op het proces. De officiële kernwapenstaten blijven dus afwezig, samen met Israël en Noord-Korea, terwijl 146 landen zich wel registreerden voor de conferentie. De rest van de wereld mag zich dus wel engageren om af te zien van kernwapens door het NPT-verdrag te onderschrijven, de kernwapenstaten blijven intussen lustig hun kernwapenarsenaal moderniseren en proberen elke echte poging om tot een kernwapenvrije wereld te fnuiken.

Als dit een indicator wordt voor de slaagkansen voor de NPT Herzieningsconferentie van 2015, dan ziet het er niet zo hoopgevend uit. Enkel de niet-kernwapenstaten hoeven zich blijkbaar te houden aan het verdrag.

Resultaat van de conferentie

Juan Manuel Gómez Robledo, Mexico's vice-minister voor Multilaterale Zaken en Mensenrechten en voorzitter van de conferentie, verklaarde tijdens de slotzitting dat "Nayrit een point of no return is". Volgens de voorzitter heeft de conferentie aangetoond dat de tijd aangebroken is om een diplomatiek proces op te starten dat moet leiden tot een juridisch bindend instrument dat kernwapens verbiedt. Hij is ervan overtuigd dit diplomatiek proces een specifiek tijdskader moet omvatten, de omschrijving van de meest geschikte fora en een duidelijk kader. 

Het is volgens hem niet zo dat de huidige initiatieven het NPT proces zullen ondermijnen. De voorzitter stelt dat de verschillende acties een elkaar versterkend proces vormen zoals ook het van kracht worden van het Allesomvattend Teststop Verdrag (*) en het bereiken van een goed resultaat van de volgende NPT herzieningsconferentie (2015).

De kernwapenstaten en de landen die niet toegetreden zijn tot het NPT-verdrag worden allen opnieuw uitgenodigd om dit maal effectief deel te nemen aan de opvolgvergadering in Wenen eind dit jaar. De stad heeft geen onbelangrijke symbolische betekenis want verschillende belangrijke internationale organisaties hebben er hun zetel zoals het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) en de organisatie die het Allesomvattend Teststop verdrag voorbereid. 

De voorzitter concludeert dat de tijd aangebroken is voor actie, de 70e verjaardag in 2015 van de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki vormt in ieder geval een geschikte mijlpaal.

(*) Het Allesomvattend Teststop Verdrag verbied elke kernwapenexplosie door gelijk wie en op gelijk welke plaats. Het werd door 183 landen getekend en is dus bijna universeel, maar het blijft wachten op de ratificatie van acht staten zoals China, Indian, de VS en Israël voor het verdrag echt van kracht wordt

Vrede vzw is partner van de Internationale Campagne voor de Afschaffing van Kernwapens (ICAN)