Deze ongeziene (en enigszins kluchtige) situatie is er gekomen doordat het Brits parlement, premier Theresa May’s voorstel ter terugtrekking uit de Europese Unie (Brexit) afwees, evenals een alternatief dat het VK in staat had kunnen stellen om de Europese Unie (EU) te verlaten voor de verkiezingen (in het VK vallen die op 23 mei). De EU kende uitstel toe om tot een deal te komen tot 31 oktober 2019, op voorwaarde dat het VK deelneemt aan de Europese verkiezingen.

Ondanks de specifieke omstandigheden zullen de verkiezingen toch belangrijk zijn. Ze zullen echter meer een symbolische dan een praktische waarde hebben, aangezien het onwaarschijnlijk is dat de verkozen Britse functionarissen hun rol als parlementsleden lang zullen vervullen. Met het op til zijnde verlaten van de EU door het VK in het achterhoofd, zullen veel kiezers waarschijnlijk in de verleiding komen om hun traditionele partijloyaliteiten te negeren. Belangrijker is dat de Europese verkiezingen zullen fungeren als een graadmeter van de Britse publieke opinie over Brexit -potentieel zelfs als een imitatie van een tweede referendum. Op die manier zou de verkiezing wel eens de houding kunnen beïnvloeden die de Britse regering achteraf aanneemt.

Vermits de regering er niet in geslaagd is om de Brexit te realiseren, zijn de aankomende EU-verkiezingen enorm in het voordeel van radicaal rechts, hoewel moet opgemerkt worden dat radicaal rechts het altijd overdreven goed doet tijdens de Europese parlementsverkiezingen. De 'UK Independence Party' (UKIP), die op nationaal niveau nooit meer dan 14% behaalde in parlementsverkiezingen, verzamelde net geen 27% van de stemmen in de EU-verkiezingen van 2014 en was in 2009 al de tweede grootste Britse partij op Europees vlak.

Zelfs de extreemrechtse 'British National Party' (BNP), die nooit meer dan 1,9% van de stemmen in de wacht sleepte tijdens algemene verkiezingen, behaalde haar beste resultaten tijdens Europese verkiezingen. In 2009 kon het net onder de 1 miljoen kiezers overtuigen (6%). De Europese parlementsverkiezingen worden in het Verenigd Koninkrijk doorgaans ingevuld als een 'protest'-verkiezing, waarin kiezers hun ongenoegen uiten over de regering en de EU. De Britse traditie van populair Euroscepticisme (geïllustreerd door de nipte meerderheid voor het verlaten van de EU in het Brexit-referendum van juni 2016) heeft zich al altijd vertaald in talrijke stemmen voor populaire Eurosceptische partijen. Deze verkiezingen beloven niet anders te worden.

Farage & democratie

Brits radicaal rechts trekt verdeeld naar de verkiezingen. Er is de 'Brexit Party' die recent werd opgericht door Nigel Farage en er is UKIP, de partij die door dezelfde man naar de overwinning geleid werd tijdens de vorige Europese verkiezingen. Farage trad af als voorzitter van UKIP na het Brexit-referendum in 2016 en verliet de partij in december 2018. Als reden voor zijn vertrek gaf hij de ruk van UKIP naar xenofoob, radicaal rechts onder haar anti-moslim voorzitter Gerard Batten. UKIP nam onder Nigel Farage ook al haar toevlucht tot opruiende retoriek over kwesties als immigratie en multiculturalisme, en de partij heeft altijd rechtse extremisten geherbergd, maar het is duidelijk dat ze onder Batten aanzienlijk is opgeschoven naar rechts. De leden van zijn ex-partij worden door Farage omschreven als “schoften en extremisten”.

UKIP dient nu als een verbazend handig excuus voor Farage om zijn eigen linken met radicaal rechts te ontkennen en stelt hem in staat om zichzelf af te schilderen als een 'gematigde' figuur (wat hij allesbehalve is). De Brexit-partij, die op zoek is naar een zo breed mogelijk publiek, focuste tijdens de vroege fase van haar campagne op een populistische boodschap die de elites en 'de gevestigde orde’ bekritiseert voor het niet realiseren van Brexit. Ze argumenteert dat een stem voor Farage gelijkstaat aan een stem voor democratie, omdat hij Brexit wel zal bewerkstelligen. Gezien Farage’s mediabehendigheid, zijn geschiedenis van succes in de Europese parlementsverkiezingen en het grote aantal misnoegde kiezers -in het bijzonder de miljoenen die gestemd hebben voor het verlaten van de EU- is het bijna zeker dat de Brexit-partij de meeste stemmen zal behalen van alle Britse pro-Brexit-partijen. Ze zal waarschijnlijk ook de grootste partij in het algemeen worden, gezien de versplinterde aard van het 'Remain'-kamp.

De UKIP-campagne

UKIP's campagne kende een wankele start en wordt geplaagd door beschuldigingen van extremisme. Van de 24 Europese parlementsleden die in 2014 verkozen werden voor de partij, blijven er vandaag nog maar 3 over. De meesten liepen over naar Farage’s Brexit-partij. Het opschuiven van UKIP naar een samenzweerderige, islamofobe en ronduit racistische omgeving werd in de vroege fase van de campagne al geïllustreerd door de selectie van verkiezingskandidaten als 'Youtubers' Carl Benjamin (aka 'Sargon of Akkad') en Mark Meechan (aka 'Count Dankula'). Beiden hebben linken met de Amerikaanse supremacistische ‘alt-right’-beweging en staan bekend om hun extremisme, vooral Benjamin die al heel wat kritiek kreeg voor zijn opgenomen tirades waarin hij zwarten beledigt en de Joodse gemeenschap met de vinger wijst. Naar Labour-parlementslid Jess Philips tweette hij: “Ik zou je zelfs niet willen verkrachten... feminisme is kanker”.

UKIP heeft geen duidelijke boodschap en niets om zich te onderscheiden van Farage’s Brexit-partij, behalve dan de kritiek op Farage als een carrièrist. Batten spendeerde de meeste media-interviews tot nu toe aan het ontkennen dat zijn partij racistisch is en aan het verdedigen van zijn eerdere uitspraken over de islam en van zijn beslissing om EDL-oprichter Tommy Robinson aan te stellen als een 'adviseur' over moslimbendes die meisjes klaarstomen voor misbruik en prostitutie. Terwijl het haar kern-electoraat van 5 à7% zou kunnen behouden, zal UKIP waarschijnlijk als verre tweede eindigen in de race om de kroon van dé pro-Brexitpartij - tenzij ze nog een welbepaalde boodschap uitvindt die een publiek aanspreekt dat niet verleid wordt door de Brexit-partij. Bij een slecht resultaat voor UKIP, zullen existentiële debatten over de toekomst van de partij zeker onvermijdelijk zijn.

Robinson

Tenslotte een woordje over Tommy Robinson, die op 25 april aankondigde dat hij zou participeren aan de Europese verkiezingen als onafhankelijke kandidaat in Noord-West Engeland. In een recente video op zijn Youtube-kanaal klaagde Robinson over zijn gefrustreerd verlangen om op te komen als kandidaat voor UKIP. Robinson is echter geen partijlid en het Nationaal Uitvoerend Comité van de UKIP verbood een stemming over een eventuele toelating van Robinson, omwille van zijn vroegere connecties met de 'English Defence League' (een extreemrechtse en islamofobe beweging met straatdemonstraties als belangrijkste tactiek) en lidmaatschap van de British National Party. Ondanks zijn vermaardheid, vooral online, is het hoogst onwaarschijnlijk dat hij genoeg stemmen zal behalen om verkozen te worden, zeker gezien de competitie van de Brexit-partij en UKIP. Hij zal zijn kandidatuur echter gebruiken als een platform om racisme en islamofobie te promoten. Dit zou heel wat van zijn aanhangers tot potentieel gewelddadige straatdemonstraties kunnen aanzetten. Gezien zijn pariah-status, heeft zijn kandidatuur meer implicaties voor de openbare orde dan voor de bredere politiek.

Dr. Paul Stocker is een historicus gespecialiseerd in de geschiedenis van extreemrechts in het VK. Hij is onderzoeker voor het 'Centre for Fascist, Anti-Fascist and Post-Fascist Studies' aan de Teesside Universiteit en auteur van 'English Uprising: Brexit and the Mainstreaming of the Far Right' (uitgegeven door Meville House UK).

Dit artikel werd vertaald door SVM en verscheen eerder op www.opendemocracy.net