In het Britse tijdschrift ‘The Economist’ beschrijven zeven artikelen hoe zowel het mondiale handelssysteem als de financiële wereld uit elkaar aan het vallen zijn. Het is boeiende lectuur, vooral om te zien hoe vanuit een liberaal kapitalistische hoek naar dat systeem gekeken wordt en wat als ‘erg’ of ‘niet erg’ wordt beschouwd.
Het is duidelijk dat de Europese Unie, als één van de grote wereldspelers, een belangrijke rol heeft in dit systeem. Aan de vooravond van de Europese verkiezingen is het goed daar even bij stil te staan en te kijken naar wat er voor kiezers in een kleine lidstaat als België op het spel staat.
Op de eerste plaats uiteraard het resultaat van deze verkiezingen. Alle peilingen duiden op flinke winst voor uiterst rechts. Ook het rechtse centrumblok van de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP) gaat er op vooruit. Daar houdt het op, al kan mogelijk de kleinste fractie, die van radicaal links, ook iets winnen. Maar zowel sociaaldemocraten, liberalen en groenen verliezen volgens de peilingen. Diezelfde peilingen zeggen wel dat EVP, sociaaldemocraten en liberalen hun bestuurssamenwerking kunnen voortzetten. Maar de druk van rechts zal heel groot zijn. En de EVP kan in de verleiding komen om rond enkele thema’s samen te werken met partijen van uiterst rechts.
Uiterst recht bepaalt nu al de grote thema’s die tijdens de campagne overal aan bod komen. Al blijven die 'Europese verkiezingen' in veel gevallen beheerst door nationale thema’s en zijn ze op die manier een peiling op ware grootte over de nationale politiek.
Met stip het eerste thema is migratie. Met het principeakkoord over het pact voor migratie en asiel definitief goedgekeurd (februari 2024), gaan de grenzen van de Europese Unie dicht. Dat is een zeer bittere vaststelling die betekent dat de mensenrechten van duizenden vluchtelingen en migranten worden geschonden. Voor een Unie die zichzelf in haar Verdrag een "waarden-unie" noemt, beslist geen stap vooruit.
Het tweede thema is het leefmilieu en de klimaatverandering. Hoe dreigender een grote klimaatcrisis wordt, hoe meer de huidige EU zich verschanst achter economische argumenten om zo weinig mogelijk beschermende maatregelen te nemen. Rechtse partijen staan op de eerste rij om de Green Deal opnieuw onder handen te nemen en een aantal afgesproken termijnen te verschuiven. Hoeveel tijd hebben we nog?
Op drie staan opnieuw die 'waarden’ van de Europese Unie. Met twee oorlogen waarin de EU duidelijke maar tegenstrijdige standpunten heeft ingenomen, komt de vrijheid van meningsuiting en van vereniging in gevaar. Volgens ‘Reporters zonder grenzen’ is de situatie van de media in negen EU-landen – dat is één derde van de lidstaten – al "problematisch". In de overige landen gaan de scores over het algemeen achteruit.
Op vier ten slotte -het allerbelangrijkste- die oorlogen zelf. Begin mei lijkt het bijna vast te staan dat ‘het Westen’ ze allebei aan het verliezen is. "Rusland mag onder geen beding deze oorlog winnen", aldus diverse politici. "We moeten ons voorbereiden op oorlog", aldus Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad. Wat dit betekent weten we niet, wat het gevaar is, weten we wel.
De Franse president Emmanuel Macron zei onlangs in een plechtige redevoering aan de Sorbonne dat "ons Europa" zou kunnen "uitsterven". Het is niet zijn eerste dramatische uitspraak. Gelet op al het voorafgaande moeten we ons wel afvragen wat dit alles betekent voor de verkiezingen.
Er is veel veranderd de afgelopen jaren, zeker voor de Europese Unie. Met de oorlog in Oekraïne had de EU een radicaal andere weg kunnen inslaan, die van de autonomie en de soevereiniteit. In de plaats daarvan heeft ze zich bijzonder kwetsbaar opgesteld en volledig afhankelijk gemaakt van de VS. De sancties tegen Rusland werken niet, de EU heeft in haar eigen vlees gesneden. Met daarnaast de oorlog in Gaza heeft ze bovendien duidelijk bewezen dubbele standaarden te hanteren. Op internationaal vlak is het gepretendeerde morele gezag daarmee volledig verdwenen.
Het kunnen redenen zijn om de EU de rug toe te keren en de woorden van Macron niet als een dreiging, maar als een welgekomen verandering te zien. Hiermee wordt echter niet alleen uiterst rechts in de kaart gespeeld, maar gaan bovendien veel kansen verloren. Een sterke samenwerking in een wereld die nog niet weet welke kant op te gaan, is meer dan wenselijk. Zeker voor een land als België zijn sterke partners en een sterke Unie een pluspunt.
Stemadvies geven is onze taak niet. Wel moeten we uitleg geven bij wat we zien gebeuren. De Europese Unie staat op de drempel van een nieuwe soberheids/besparingsronde, een nieuwe bewapeningsronde, ecologische achteruitgang en oorlog. Een beleid van vrede, sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid, en de vrijwaring van democratische rechten en vrijheden moeten op de voorgrond komen. Dat kan niet met rechts en uiterst rechts, zoveel is duidelijk. Elk moet zijn/haar steentje bijdragen om daartegen een dam op te werpen.
Dit artikel verscheen eerder op Uitpers.be.