De bevolking op en rond het Sinjajevina-plateau in Montenegro verzet zich al een aantal jaren tegen de vernietiging van hun omgeving door de geplande komst van een militair oefenterrein van de NAVO.
Het kleine Balkanland aan de Adriatische Zee trad toe tot de NAVO in 2017. Een jaar later werd voor het eerst gesproken over de creatie van een militair oefenterrein op het grasplateau van het Sinjajevina-gebergte. Het is een landschap van grote waarde wat milieu betreft, maar ook qua cultureel erfgoed, want het wordt gebruikt door honderden traditionele veehoudersfamilies. Een groot deel van de weides wordt gemeenschappelijk beheerd door acht verschillende Montenegrijnse stammen.
Van zodra de plannen voor een militaire basis op het Sinjajevina-plateau bekend geraakten, ontstond er lokaal verzet. De plaatselijke bevolking vernam het nieuws in de media en werd op geen enkele manier geconsulteerd over de kwestie. Ondanks een petitie die de handtekeningen van 6000 Montenegrijnse burgers verzamelde, werd de installatie van het militair oefenterrein goedgekeurd door het parlement in 2019. Dit gebeurde zonder het parlementair debat dat een dergelijke petitie had moeten afdwingen, en zonder voorafgaandelijke impactstudies op het vlak van milieu, gezondheid of sociaal-economische effecten.
Een internationaal wetenschappelijk onderzoeksteam presenteerde in november 2019 een rapport aan de Organisatie voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur van de Verenigde Naties (UNESCO), het Europees Parlement en de Europese Commissie waarin de bio-culturele waarde van Sinjajevina uitgelegd wordt, maar dit belette geenszins de komst van het eerste NAVO-personeel dat het militaire oefenterrein moest realiseren.
De actiegroep ‘Save Sinjajevina’ die opgericht werd eind 2019, lanceerde in oktober 2020 een petitie die de militarisering in het gebied moest tegengaan. In dezelfde maand betoogden boze boeren in de hoofdstad Podgorica voor de poorten van het parlement ter gelegenheid van het bezoek van de Europese Commissaris van Nabuurschap en Uitbreiding – de verantwoordelijke voor de gesprekken in het kader van het toetredingsproces van Montenegro tot de Europese Unie.
De dag na de actie van de boeren kondigde de Montenegrijnse minister van Defensie aan dat het oefenterrein nu snel in gebruik zou worden genomen. Daarop zetten ongeveer 150 boeren en hun medestanders protestkampen op in het gebergte. Door menselijke kettingen te vormen en hun lichamen letterlijk in de weg te gooien, beletten ze dat soldaten zich konden verplaatsen, militaire oefeningen konden uitvoeren en wapentuigen konden testen. Van zodra de militairen zich elders in het gebied installeerden, trokken de activisten hen achterna om hun taak als menselijk schild verder op te nemen.
De protestbeweging groeide snel aan en kon op de steun rekenen van academici, wetenschappers, artiesten, NGO’s en politici. De restricties die ingevoerd werden in het kader van de COVID-19 pandemie maakten het moeilijker om actie te voeren op het terrein, maar niet onmogelijk. Het protest werd in stand gehouden door beperkte groepjes van vier personen die zich op strategische plaatsen installeerden, waardoor de militairen geen wapens konden uitproberen. Ook de koude temperaturen van de maand november kon het protest niet fnuiken. Het hield uiteindelijk 50 dagen aan, tot 2 december 2020, toen de Montenegrijnse minister van Defensie aankondigde dat de militaire oefeningen gestaakt zouden worden.
Save Sinjajevina en de lokale gemeenschappen proberen sindsdien hun traditionele manier van leven en het milieu te beschermen via formelere en meer permanente wegen, want de beslissing om van het grasplateau een militair terrein te maken is nog niet officieel ingetrokken en de NAVO is nog lang niet bereid om zijn plannen voor het gebied op te doeken. Zeker niet nu er in Oekraïne een oorlog aan de gang is met Rusland - naast China één van de twee “systemische rivalen” van de NAVO. De Balkan is een uitstekende plek om de NAVO-militarisering niet ver van Rusland verder uit te bouwen en Moskou nog meer op stang te jagen.
De eisen van de burgerbeweging – dat het besluit om een militair oefenterrein te maken van de Sinjajevina-graslanden onmiddellijk opgeschort wordt en dat het plateau uitgeroepen wordt tot beschermd gebied- kunnen ondertussen wel rekenen op de steun van het Europees Parlement en het Ministerie van Ecologie van het land.
Eind juni publiceerde het Europees Parlement zijn ‘Progress Report for Montenegro’, waarin de vooruitgang van de hervormingen in het kader van de Montenegrijnse toetreding tot de Europese Unie geëvalueerd wordt. Daarin staat dat het “betreurt dat de kwestie Sinjajevina nog steeds niet is opgelost, ondanks de aanvankelijke vooruitgang”.
Vlak na de NAVO-top in Madrid begin juli 2022 stelde de nieuwe Montenegrijnse minister van Defensie, Raško Konjević, dat het “niet logisch is om de beslissing over de militaire trainingssite in Sinjajevina” in te trekken en dat er voorbereidingen getroffen werden voor “nieuwe militaire oefeningen”. Maar premier Dritan Abazović sprak dit vervolgens tegen. Save Sinjajevina bezorgde in juli ook zijn petitie met meer dan 20.000 handtekeningen aan de Montenegrijnse premier die duidelijk openstaat voor de bezorgdheden van de activisten.
Op 21 juli verklaarde het Montenegrijnse ministerie van Ecologie dat Sinjajevina een beschermd gebied moet worden en dat het besluit om een militair oefenterrein te creëren moet worden ingetrokken. Het nationaal Agentschap voor Bescherming van de Natuur en het Milieu sloot zich daarbij aan.
Het Verenigd Koninkrijk dat pal achter de NAVO-plannen staat om vele eeuwen van vreedzaam en duurzaam pastoraal leven op Sinjajevina af te stoppen, probeerde de Montenegrijnen onlangs nog te overtuigen van de zogenaamde weldaden van een oefenterrein in hun land. Bij monde van de Britse ambassadeur in Montenegro, Karen Maddox, werd erop gewezen dat het Engelse plateau Salisbury Plain (dat Stonehenge omvat), meer in plaats van minder beschermd is doordat het gebied al meer dan een eeuw een militair terrein is. De bewoners van Sinjajevina zouden hun omgeving met andere woorden net beter kunnen beschermen door oorlogsspelen en wapentesten in het gebied toe te staan. Britse militaire experten zijn deze maand zelfs naar Montenegro gevlogen om deze redenering uiteen te zetten op het ministerie van Defensie. (Dit ministerie is in handen van een politieke minderheidspartij die overtuigd is van de noodzaak van de militaire site.)
Zoals journalist en activist David Swanson terecht opmerkt, is het een volledig kromme redenering. In het zwaar geïndustrialiseerde Verenigd Koninkrijk zou men met goede wil nog kunnen beweren dat het verbieden van burgers om Salisbury Plain te gebruiken en te betreden omdat het leger het zich heeft toegeëigend, inderdaad geleid heeft tot een zeker herstel van de natuur. Maar de bergen van Montenegro zijn quasi onaangetast door urbanisatie en industrialisering. De biodiversiteit en de rijke ecosystemen zijn net het resultaat van de eeuwenlange aanwezigheid en duurzame manier van leven van de lokale gemeenschappen.
In een reactie op de Britse demarche wijst Save Sinjajevina er in een statement op dat de experts naar Montenegro gestuurd werden door een van de belangrijkste leden van de NAVO, waardoor ze moeilijk als onafhankelijk beschouwd kunnen worden. De eisen van de burgerbeweging worden gedreven door de noodzaak om de natuur en de natuurlijke bronnen van het land te beschermen, en “zijn gestoeld op de Grondwet van Montenegro, EU-wetten en internationale conventies”. Het statement stelt duidelijk: “We zullen onze legitieme eisen en democratische rechten niet opgeven en vechten voor de afschaffing van de schadelijke beslissing over het militair oefenterrein en voor de definitieve bescherming van Sinjajevina...”.
De voorstanders van het militair oefenterrein zijn echter machtig en net als elders in Europa (zie onder meer Zweden en Finland) is de houding ten opzichte van de NAVO ook in Montenegro heel wat positiever geworden sinds de Russische invasie van Oekraïne. Het is pijnlijk ironisch dat president Poetin deze militaire organisatie waarvan hij de uitbreiding trachtte tegen te gaan, sterker dan ooit heeft gemaakt met zijn roekeloze acties. Tegen deze achtergrond kan het jammer genoeg gemakkelijker worden om het besluit om een oefenterrein voor oorlogsvoering te installeren in Sinjajevina, effectief te implementeren.
Meer info op www.sinjajevina.org