Image
De Middellandse Bloedzee
De Middellandse Bloedzee
Artikel
7 minuten

Sinds 1 juni heeft Italië een nieuwe extreemrechtse populistische regering. De kersverse minister van Binnenlandse Zaken, Matteo Salvini, stelde zich direct in de schijnwerpers door te weigeren toestemming te geven aan een humanitair reddingsschip vol vluchtelingen om aan te meren aan de Italiaanse kust.

De MV Aquarius had 629 -vaak letterlijk opgeviste- migranten aan boord, waaronder 100 kinderen, maar de extreemrechtse Salvini hield voet bij stuk en ook Malta weigerde de reddingsboot toegang te verlenen tot een haven. Het tjokvolle schip zag zich verplicht voor de Mediterrane kust te blijven dobberen tot de politieke impasse gebroken werd door Spanje. Op 17 juni kon het uiteindelijk aanmeren in Valencia. Salvini reageerde triomfantelijk en suggereerde dat hij in de toekomst nog meer schepen zou tegenhouden die bootvluchtelingen proberen te redden. De harde aanpak van de nieuwe Italiaanse regeringscoalitie, bestaande uit de extreemrechtse Liga en de populistische Vijfesterrenbeweging, ligt volledig in de lijn van de electorale campagne waarin Salvini zwoer de illegale migratie eens stevig onder handen te nemen. De hele episode met de Aquarius is simpelweg de vertaling van dit discours in concrete daden.

Criminelen

Terwijl er in Europa terecht geschokt gereageerd werd op het nieuws en de beelden van de Latijns-Amerikaanse kinderen die in de VS gescheiden worden van hun ouders en opgesloten worden in grenskampen omdat hun gezinnen het land illegaal probeerden te betreden, was de verontwaardiging over het lot van de mensen op de Aquarius maar onbeduidend. Dat is uiteraard niet verwonderlijk als de logica ook in België al zover gevorderd is dat de schuld van de moord op een tweejarige peuter door een politieagent, schouderophalend bij de ouders gelegd wordt omdat zij zich 'illegaal' toegang verschaften tot het land. Het gemak waarmee deze redenering overgenomen wordt door jan met de pet is ronduit angstaanjagend. Verontwaardiging en empathie zijn doorgaans weggelegd voor vluchtelingen die ver van Europa verwijderd zijn en die vooral geen aanstalten maken om de EU-lidstaten binnen te geraken. “Die muur van Trump is toch schandalig”, maar op wat voor manier is de gemilitariseerde en hoogtechnologische onzichtbare muur rond fort Europa minder schandalig? Hebben ze niet allebei tot doel de vluchtelingen -door sommige politieke partijen bijna voorgesteld als een rattenplaag die ons voortbestaan bedreigd- tegen te houden? Zelfs als we vluchtelingen zien voor wat ze zijn, als onfortuinelijke mensen op zoek naar een beter leven, vinden we ze toch wel een behoorlijke last en kunnen we ze buiten ons gezichtsveld eigenlijk zonder veel wroeging als criminelen behandelen (detentiecentra, vingerafdrukken,...). Tenslotte overtreden deze mensen de wet door Europa 'illegaal' binnen te dringen. (Laten we daarbij niet vergeten dat o.a. de jodenvervolging van Nazi-Duitsland en de apartheid in de VS eveneens vastgelegd waren bij wet. Wetten staan dus zeker niet altijd gelijk aan gerechtvaardigde en billijke maatregelen.) Voor zover een bestaan al als illegaal bestempeld kan worden, getuigt de dooddoener: “We kunnen ze toch niet allemaal opvangen”, van het gemak waarmee de hachelijke situatie van vluchtelingen van de tafel geveegd en genegeerd wordt

Maar als de bevolking afgestompt is voor het lot van migranten -die bovendien vaak op de vlucht zijn voor de gevolgen van het beleid dat gevoerd wordt door de rijke westerse landen (oneerlijke handelsvoorwaarden, klimaatverandering door de fossiele brandstoffenindustrie, bombardementen, ...)- is dat ook een gevolg van de gangbare anti-migrantenretoriek die systematisch gespuid wordt door politici (en niet alleen door de 'usual suspects') en in de reguliere media. Ze worden daarbij volop geruggensteund door het vluchtelingenbeleid van de Europese Unie, dat er eigenlijk op neerkomt de legale migratieroutes zoveel mogelijk gesloten te houden.

Het relaas van de Aquarius en de reacties erop weerspiegelen perfect Europa's hypocriete, onmenselijke en tussen de lidstaten onderling onsolidaire asiel- en migratiebeleid. De Aquarius is een van de weinige reddingsschepen beheerd door mensenrechtenorganisaties die nog actief zijn in de Middellandse Zee, ondanks de voortdurende intimidatie van de door de EU-gesteunde Libische kustwacht. Terwijl het schip wachtte op de toestemming om ergens aan te leggen, wrongen de afzonderlijke EU-lidstaten zich in alle bochten om te voorkomen dat zij de migranten aan boord, zouden moeten opvangen. Sommigen zwegen (zo was het opvallend stil vanuit Duitsland), anderen probeerden de hete aardappel door te schuiven en nog anderen probeerden hun weigering zo resoluut mogelijk te doen klinken. De VN-Vluchtelingenorganisatie verzocht de politici van Europa op een veel te makke toon of ze de mensen in nood eerst zouden willen ontschepen en daarna hun meningsverschillen uitvechten.

EU-beleid

Het asiel- en migratiebeleid van de EU is, in het bijzonder sinds het uitbreken van de zogenaamde 'vluchtelingencrisis' van 2015, volledig gebaseerd op de idee dat mensenrechten en het internationaal recht ondergeschikt gemaakt kunnen worden aan de politieke behoeften.

Het gevoerde anti-migratie en veiligheidsdiscours justifieert het coöpteren van Libische milities, het omkopen van smokkelaars en het betalen van corrupte en/of dictatoriale regimes in ruil voor het fysiek tegenhouden van de migratiestromen richting Europa. Mensenrechtenschendingen ergens ver weg en verwijderd uit het zicht, worden blijkbaar aanvaard als een noodzakelijk kwaad. Wie kritiek heeft op het harde Europese migratie-en asielbeleid wordt systematisch afgedaan als naïef.

Los van de vele vragen die het incident met de Aquarius oproept over dit beleid en het heersende anti-solidaire klimaat in Europa, bracht het de migratieroute over de Middellandse Zee opnieuw onder de aandacht. Na de 'crisis' van 2015-2016, leek het wel alsof die niet meer in gebruik was omdat de verhalen over bootvluchtelingen in het nieuws plots drastisch afnamen. De grensmaatregelen en migratiedeals van de EU leken een einde gemaakt te hebben aan de tragedie van de verdrinkende migranten, maar dat is maar schijn. Het dodental voor 2018 overschrijdt nu al de 1000. En met het warme zomerweer dat nog meer vluchtelingen zal aanzetten de gevaarlijke overtocht te wagen, zal dit cijfer ongetwijfeld nog stijgen. Alleen al tijdens de eerste drie dagen van juli stierven 200 migranten op de Middellandse Zee.

NGO's die ronddobberende vluchtelingen oppikken of ze opvangen eenmaal ze aan land geraakt zijn, vrezen dat de vele doden ook het resultaat zijn van de grotere risico's die smokkelaars nemen ten gevolge van de hardere aanpak van de Italiaanse regering en de Libische kustwacht. Hoewel de nieuwe Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Salvini zichzelf nu op de borst klopt, werd het strengere migratiebeleid al geïntroduceerd door de vorige sociaaldemocratische regering. Premier Paolo Gentiloni, en specifiek zijn minister van Binnenlandse Zaken, Marco Minniti (beiden lid van de Democratische Partij), bewerkstelligden een aanzienlijke reductie van het aantal vluchtelingen over zee o.a. via een serie ongure deals in Libië die van smokkelaars en mensenhandelaars, de poortwachter van Europa maakte. Ze introduceerden ook een soort van gedragscode, bijgenaamd de Minitti-code, voor NGO's die asielzoekers redden uit de Middellandse Zee. Zo moesten de NGO's o.a. beloven dat hun schepen de Libische territoriale wateren niet meer zouden binnenvaren. NGO's die de code niet ondertekenden, zetten zichzelf buiten het systeem van georganiseerde reddingen op zee. Minniti's beleid kon op heel wat bewondering rekenen van de regeringen van de EU-lidstaten en van de Europese Commissie. Wat (boot)vluchtelingen betreft werd het respect voor mensenrechten en het internationaal recht binnen de EU dus al opgegeven lang voor de stemmen in de recente Italiaanse verkiezingen geteld waren.

Naar aanleiding van de crisis met de Aquarius bekritiseerde Marco Minniti openlijk zijn opvolger omdat die weigerde een veilige haven te voorzien voor het schip. Hij pochte dat zijn beleid een “balans gevonden had tussen veiligheid en opvang”. In werkelijkheid bestond zijn beleid eruit om illegale migranten met alle mogelijke middelen tegen te houden -daarbij niet gehinderd door enig respect voor de mensenrechten. Degenen die toch door de mazen van het beveiligingsnet glipten, zouden binnen de mate van het mogelijke humaan opgevangen,worden in afwachting van een ingewikkelde bureaucratische procedure die erop gericht is om zoveel mogelijk mensen weer terug te sturen naar waar ze vandaan komen. Door mee te gaan in het angst- en veiligheidsdiscours rond vluchtelingen rollen de Minniti's van de centrumpartijen als het ware de rode loper uit voor de Salvini's van Europa.

Besluit

Het aantal migranten dat Italië over zee bereikt, is sinds de introductie van de hardere aanpak zeker gedaald, maar het aandeel van mannen, vrouwen en kinderen dat verdrinkt op weg naar het beloofde continent Europa, neemt toe. De kaap van 1000 doden werd dit jaar al bereikt op 1 juli. Het is het vierde jaar op rij dat er meer dan 1000 migranten sterven op zee. Volgens Matteo Villa, een onderzoeker voor de Italiaanse denktank ISPI, tonen de voorlopige cijfers van 2018, dat slechts de helft van de vluchtelingen die vanuit Libië naar Europa vertrekken, ook effectief op hun bestemming aankomen. Vorig jaar was dat nog 86%. (Het gaat voor alle duidelijkheid gewoon om het percentage vluchtelingen dat de kusten bereikt, niet het percentage dat uiteindelijk effectief in Europa mag blijven). In de eerste helft van 2018 werd 44% van de bootvluchtelingen onderschept en teruggebracht door de Libische kustwacht, in vergelijking met 12% vorig jaar. Maar liefst 4,5% van het totaal aantal bootvluchtelingen verdronk of geraakte vermist op zee, in vergelijking met 2,3% vorig jaar. Deze negatieve trend zal zich hoogstwaarschijnlijk verder doorzetten. Europa steekt collectief de kop in het zand.


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Land

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.