Op dinsdag 23 januari onthulde het ‘Bulletin of the Atomic Scientists’ dat de 'Doomsday Clock' voor 2024 op 90 seconden voor middernacht blijft staan, dezelfde stand als vorig jaar. Middernacht staat op deze metaforische klok symbool voor een door de mens gecreëerde mondiale catastrofe.
Sinds het ontstaan van de Doomsday Clock in 1947 werden de wijzers al 25 keer bijgesteld. Terwijl de klok in 2022 al op een onheilspellende 100 seconden voor middernacht kwam te staan, zorgde de oorlog in Oekraïne (met de oplopende spanningen tussen kernwapenstaat Rusland en de nucleair bewapende NAVO), ervoor dat de wijzers in 2023 op 90 seconden voor middernacht werden gezet. Nooit eerder in de geschiedenis van de Doomsday Clock was het doembeeld van een wereldwijde ramp prangender. Het gevaar van totale vernietiging blijft dit jaar even groot.
Toen de Doomsday Clock in het leven werd geroepen, vormden nucleaire wapens de grootste bedreiging voor de mensheid. De Koude Oorlog werd ingeluid en er kwam een nucleaire wapenwedloop tussen de Verenigde Staten en Sovjet-Unie op gang. Nucleaire wapens vormen vandaag de dag nog steeds een van de grootste bedreigingen voor mens en planeet. Maar ondertussen houdt het internationaal panel van experts verbonden aan het Bulletin of Atomic Scientists ook rekening met nieuwe dreigingen.
Zo wordt sinds 2007 de klimaatverandering opgenomen in de Doomsday Clock-analyses. (In 2023 kende de Aarde het warmste jaar ooit en miljoenen mensen over de hele wereld werden getroffen door enorme overstromingen, bosbranden en andere klimaatgerelateerde rampen.) Sinds enkele jaren wordt ook de impact van gevaarlijke ontwikkelingen in de biologische wetenschappen en zogeheten ‘ontwrichtende technologieën’, zoals artificiële intelligentie, ingecalculeerd.
Multidimensionale nucleaire dreiging
Bij de aanvang van het jaar 2024 zijn verschillende kernwapenstaten verwikkeld in conflicten. De oorlog in Oekraïne woedt al bijna twee jaar en Rusland dreigde gedurende die tijd al meermaals met de inzet van nucleaire wapens. Ook de recente oorlog in Gaza baart zorgen. Het losgeslagen Israël, dat zijn genocidale intenties ten opzichte van de Palestijnen amper verhult, beschikt over een kernwapen. Een escalatie tot een breder conflict in het Midden-Oosten is niet ondenkbaar en zou rampzalige gevolgen kunnen hebben. Daarnaast zijn er ook de grensconflicten tussen de kernwapenstaten India en Pakistan, en tussen de kernwapenstaten India en China, die de laatste jaren opnieuw opflakkeren.
Ondanks het feit dat kernwapens ondertussen drie jaar illegaal zijn volgens het internationaal recht, zetten alle kernmachten momenteel in op de modernisering en/of uitbreiding van hun nucleaire arsenalen. Zo is er een nieuwe kernwapenwedloop in de maak tussen de Verenigde Staten, Rusland en China. Bovendien hebben de moderniserings- en uitbreidingsprogramma’s van de kernwapenstaten ervoor gezorgd dat het aantal gebruiksklare kernkoppen voor het eerst in decennia is gestegen – een zeer gevaarlijke ontwikkeling.
Zolang kernwapenstaten massaal geld blijven pompen in hun nucleaire arsenalen, kan die andere existentiële dreiging, de klimaatverandering, nooit ernstig worden aangepakt. Toch blijft er een centrale rol weggelegd voor nucleaire arsenalen in het veiligheidsbeleid van de kernwapenstaten en dat van hun bondgenoten onder de nucleaire paraplu (NAVO-lidstaten, Zuid-Korea onder nucleaire bescherming van de VS, Wit-Rusland onder nucleaire bescherming van Rusland, ...).
Sinds het begin van de 21e eeuw is het bilateraal nucleair wapenbeheersingsregime tussen de twee grootste kernmachten in de wereld, Rusland en de VS, systematisch afgebrokkeld. In 2002 zegde Washington het ABM-verdrag (‘Anti-Ballistic Missile Treaty’) op en in 2019 trok het zich terug uit het INF-verdrag (‘Intermediate Nuclear Forces Treaty’). Rusland reageerde door hetzelfde te doen. In februari 2023 kondigde president Poetin aan dat zijn land zijn deelname aan het ‘New Strategic Arms Reduction Treaty’ (New-START) opschort. Een maand later besliste Moskou om tactische nucleaire wapens te stationeren in Wit-Rusland, net zoals de VS dat in NAVO-verband al decennialang doet in Europa.
Ten slotte stemde de Staatsdoema – het lagerhuis van het Russisch parlement – vorig jaar voor de intrekking van de Russische ratificatie van het Alomvattend kernstopverdrag (CTBT). Dit verdrag verbiedt alle proeven waarbij sprake is van een kernexplosie. De VS en China hebben dit CTBT overigens nooit geratificeerd. Er zijn ondertussen aanwijzingen dat deze drie nucleaire machten hun nucleaire testsites upgraden. Dit maakt de weg vrij om opnieuw kernproeven uit te voeren.
Elke seconde telt
De experts van het Bulletin of Atomic Scientists benadrukken in een persbericht dat de mensheid nog steeds wordt geconfronteerd met ongekend gevaar. Dat de Doomsday Clock dit jaar op 90 seconden voor middernacht blijft staan mag zeker niet worden opgevat als een teken dat de internationale veiligheidssituatie is verbeterd. Integendeel, het is een ernstige waarschuwing voor iedereen.
De wijzers van de Doomsday Clock blijven onacceptabel dicht bij middernacht staan en dwingen ons om na te denken over hoe het anders kan en moet. Iedereen op aarde heeft er belang bij om de waarschijnlijkheid van een wereldwijde catastrofe als gevolg van kernwapens en/of klimaatverandering af te wenden. Leiders en naties moeten dringend gaan samenwerken om de mondiale dreigingen aan te pakken en oplossingen te zoeken. Gemeenschappelijke dreigingen vereisen immers gemeenschappelijke actie.
Volgens het Bulletin zouden de drie grootmachten – de VS, China en Rusland – ondanks hun diepgaande meningsverschillen, de politieke goodwill en moed aan de dag moeten leggen om een serieuze dialoog aan te gaan over het existentiële gevaar waarmee de wereld wordt geconfronteerd. Maar laat dat nu net zijn waar het de gemiddelde wereldleider aan ontbreekt. Het is daarom aan ons, de burgers, om druk te zetten op de onze regeringen om ze tot actie te bewegen. Zoals de Bulletin of Atomic Scientists bij de voorstelling van de Doomsday Clock 2024 concludeert: “Elke seconde telt!”.
