Het wordt spannend en kleurrijk, dacht ik een klein jaar geleden. Het is saai en vuil, moest ik enkele weken geleden vaststellen. Woensdagavond 29 mei werd de verkiezingscampagne in Mexico afgesloten. Zondag 2 juni wordt er gestemd in de grootste verkiezingen ooit in dit land.

Er staan niet minder dan 19.000 ambten open! De belangrijkste functie die wordt verkozen is uiteraard de president, maar ook de ‘regeringsleider’ (burgemeester) van grootstad Mexico City. Daarnaast moeten Kamer en Senaat worden vernieuwd, en dat is uitzonderlijk belangrijk omdat zonder een twee derde meerderheid de nieuwe president weinig kans heeft om de noodzakelijke hervormingen voor de ‘Vierde Transformatie’ door te voeren. In 8 van de 31 deelstaten moet een gouverneur worden gekozen, evenals deelstaatparlementen en nog een paar duizend burgemeesters en gemeenteraden.

Het wordt een vrouw

De nieuwe president wordt een vrouw. Voorop in de peilingen staat Claudia Sheinbaum Pardo, Dr in de fysica met een academische carrière op de achtergrond, ex-burgemeester van deelstad Tlalpan en van Mexico City, en loyale volgelinge van huidig president Andrès Manuel Lopez Obrador (AMLO). Ze is de kandidaat van een driepartijencoalitie: Morena, Partij van de Arbeid en de Groene Partij. Slogan: We maken verder geschiedenis ('Sigamos haciendo Historia').

Op nummer twee in de peilingen staat Xóchitl Galvez Ruiz, deels inheemse van bescheiden afkomst, ingenieur en ondernemer, en ex-senator. Ze is de kandidaat van de verenigde oppositie, bestaande uit de PRI -de partij die bijna een eeuw aan de macht was-, de PAN -een katholieke en conservatieve partij-, en de PRD -wat nog rest van de progressieven die zich in de jaren 1980 afscheidden van de PRI. Hun slogan: Kracht en Hart voor Mexico ('Fuerza y Corazón por Mexico').

Op nummer drie tenslotte, nieuwkomer Jorge Alvarez Maynez van de Movimiento Ciudadano (Burgerbeweging). Hij kwam in de plaats van wie eigenlijk kandidaat wilde zijn, de gouverneur van deelstaat Nuevo León, Samuel García. Die trok zijn kandidatuur echter in toen duidelijk werd dat iemand van de oppositie zijn plaats als gouverneur zou innemen.

De verkiezingscampagne ging officieel van start op 1 maart en de toon werd meteen gezet. Bagger, heel veel bagger. Alle beschuldigingen waren aanvankelijk gericht op de huidige president, AMLO, wiens belangrijkste wapen zijn druk beluisterde persconferenties in de vroege ochtend zijn. De president is tot vandaag immens populair, maakt voor de oppositie ergerlijke grapjes en aarzelt niet om met bewijzen voor de dag te komen als iets hem al te gortig wordt, zoals de overheidscontracten die de oppositiekandidaat destijds gekregen heeft. 

Er werden tientallen klachten tegen AMLO ingediend. Men probeerde zijn persconferenties te verbieden, zijn nieuwste boek uit de handel te nemen, hem te beschuldigen van banden met de drugskartels, enz. Zijn vrouw en zijn kinderen ontsnapten niet aan de laster. Niets kon worden bewezen. Washington moest zelfs tussenbeide komen om de roddel over een onderzoek naar banden met de narco’s tegen te spreken. Wel werd hem verboden om te verwijzen naar de oppositiekandidaat in zijn persconferenties, en uiteraard mocht er geen woord over de verkiezingen zelf vallen.

Er werden drie grote debatten georganiseerd, erg gemillimeterd. Het werd drie keer een litanie van verwijten en beschuldigingen. Xóchitl Galvez verwees tot vervelens toe naar Sheinbaum als ‘de kandidaat van de leugens’, de corruptie, de onveiligheid, en had geen enkel ander inhoudelijk argument. Claudia Sheinbaum kon enkel antwoorden met voorstellen, met een ‘project voor de natie’, maar werd gedwongen om toch af en toe in te gaan op de loze verwijten. Op die manier kon outsider Jorge Maynez de debatten ‘winnen’, hij stond naast de twee kemphanen en kon elke keer opnieuw zijn voorstellen uitvoerig toelichten.

Het leek er op dat de voorstellen van de oppositie telkens ter plekke werden uitgevonden. De oppositiepartijen stemden in het Parlement tégen de sociale programma’s van AMLO, maar beloofden die programma’s vooral niet te zullen afschaffen. Zei Claudia Sheinbaum iets over veiligheid, Xóchitl Galvez antwoordde meteen met hoog beveiligde gevangenissen.

Volgens de peilingen haalt Claudia Sheinbaum meer dan 50% van de stemmen, gevolgd door Xóchitl Galvez met 15 tot 20% minder stemmen. Jorge Maynez behaalt zo'n 10%. Ook over die peilingen werd voortdurend ruzie gemaakt. Maynez beweerde op nummer twee te staan en Galvez deed de waarheid soms grof geweld aan met valse peilingen die haar deden winnen. Afwachten wat het zondag wordt.

Mexico City

Mexico City is vandaag wat Buenos Aires vroeger was, niet alleen het hart van het hele land maar bovendien een kosmopolitische miljoenenstad die 24 uur op 24 leeft. De stad is al enkele decennia in handen van links, het valt af te wachten of dat nog even zo blijft.

Favoriet in de peilingen, met een kleine voorsprong, staat alvast de linkse kandidaat, Clara Brugada, ex-burgemeester van het grootste stadsdistrict, Iztapalapa. Ze maakt deel uit van de feministische clan rond Claudia Sheinbaum en zal goed met haar kunnen samenwerken. De oppositiekandidaat is Santiago Taboada, ex-burgemeester van het stadsdistrict Benito Juarez. Hij zou betrokken zijn bij een grootschalige vastgoedfraude in de stad, maar daar mocht in de campagne niet naar verwezen worden. Op nummer drie tenslotte, Salomon Chertorivski van Movimiento Ciudadano, die ook hier met vrij veel goede voorstellen uitpakte.

Mocht Clara Brugada  niet winnen, dan wordt het werk van Claudia Sheinbaum beslist een pak moeilijker, zeker wat veiligheid betreft.

De grote uitdagingen

De grote uitdagingen voor alle kandidaten zijn overduidelijk. Veiligheid staat op nummer één. AMLO en Sheinbaum pakken uit met licht gedaalde moordcijfers, maar het maakt niet echt een verschil. De bijna dagelijkse schietpartijen, verdwijningen en femicides, het houdt niet op. Heel vaak zijn het lokale afrekeningen en indien ze zo moeilijk op te lossen zijn, is het omdat de georganiseerde criminaliteit op werkelijk alle niveaus van het maatschappelijk leven aanwezig is en dus ook in de politiek, bij de politie en in het leger. 

Tijdens het mandaat van president Felipe Calderón (2006-2012) werd een ‘war on drugs’ begonnen die het geweld tot ongekende hoogtes heeft gebracht. Wapens komen illegaal uit de VS - jaarlijks zo’n half miljoen. AMLO heeft getracht dit tegen te gaan met een ‘abrazos no balazos’ -knuffels en geen kogels- maar is daar niet echt in gelukt. Claudia Sheinbaum is deels geslaagd in het terugdringen van het geweld in Mexico City, dankzij een beleid van samenwerking en coördinatie tussen verschillende diensten.

Een tweede belangrijk dossier is de hervorming van Justitie, maar hiervoor is een gekwalificeerde meerderheid nodig in het parlement. Het is hemeltergend te zien hoe misdadigers die voor ernstige feiten worden opgepakt, binnen de kortste keren hun vrijheid herwinnen door een uitspraak van een omgekochte rechter. Dat was o.m. het geval voor een aantal militairen die betrokken zouden zijn bij de verdwijning van 43 studenten in Ayotzinapa, nu bijna tien jaar geleden. Het was ook het geval voor de ex-directeur-generaal van het staatsoliebedrijf Pemex, Emilio Lozoya, die pas in de gevangenis kwam nadat hij ondanks zijn huisarrest schaamteloos in een sjiek restaurant zat te lunchen. Hij is inmiddels ook alweer vrij.

Er worden grote vragen gesteld bij de voorzitter en een aantal leden van het Hooggerechtshof die in de aanloop naar de verkiezingen in het geheim vergaderden met de partijvoorzitters van de oppositie. Tenslotte zijn er ook twijfels over de integriteit van enkele leden van het Electoraal Instituut (INE), dat opvallend veel klachten van de oppositie aanvaardde en bijzonder weinig van de regerende partij.

Zonder gekwalificeerde meerderheid in het parlement wordt de opdracht van de nieuwe president bijzonder moeilijk. Enkele bescheiden hervormingen van de huidige regering werden door het Hooggerechtshof "ongrondwettelijk" verklaard… Er wordt nu gevreesd voor de pensioenhervorming.

Economisch en sociaal

De balans na zes jaar AMLO mag gezien worden. De economie doet het goed. Mexico profiteert van de ‘nearshoring’, Chinese bedrijven die naar Mexico komen om van daaruit makkelijker naar de VS te kunnen exporteren. De peso staat heel erg sterk en de inflatie blijft onder de 5%. Mexico ontvangt ook jaarlijks tientallen miljarden dollars van zijn miljoenen onderdanen die in de VS werken en geld naar huis sturen. Toerisme is een andere sterkhouder van de economie. De schuldenlast is lichtjes gestegen, net zoals het Bruto Binnenlands Product. De economische vooruitgang is voor al wie waarschuwde voor het 'castrochavisme’, een moeilijk te verteren feit. Toch wordt nu opnieuw gedreigd met de ‘dictatuur’ en ‘het communisme’ van links. 

Bedrijfsleiders in het algemeen en de bankwereld in het bijzonder zijn echter best tevreden met het gevoerde beleid dat hen heeft gegeven wat ze wilden: stabiliteit. Pragmatische mensen zoals Carlos Slim, ooit de rijkste man ter wereld, passen zich aan en doen verder gouden zaken. Slechts enkele heethoofden die meer ideologisch dan economisch gemotiveerd zijn, blijven steen en been klagen, én weigeren belastingen te betalen. Dat de beurs en de munt het goed blijven doen aan de vooravond van een verkiezing waarin een linkse kandidate kan winnen, zegt alles.

Interessant is vooral dat AMLO een ‘ouderwets’ ontwikkelingsbeleid heeft gevoerd met enkele grote infrastructuurprojecten, zoals de ‘tren maya’, 1500 km spoor door het toeristische Yucatan, de bouw van een olieraffinaderij zodat Mexico zijn (eigen) olie niet langer in de VS moet kopen, en een spoorweg met een industriezone die de twee oceanen met elkaar verbindt. Die kan een schitterende toekomst kennen als de havens aan de twee kanten ook af zijn en er zo een alternatief voor het gesatureerde Panamakanaal ontstaat.

Sociaal is de balans ook rooskleurig. Armoede en ongelijkheid gingen flink achteruit, o.m. dank zij een verdubbeling van het minimumloon, sociale pensioenen, beurzen voor scholieren, enzovoort. De weg is nog lang, de armoede zit nu onder de 40%, maar het gaat in de goede richting. Er is een breuk met het neoliberale beleid van het verleden. De gezondheidssector wordt grondig hervormd. Alles onder het lemma ‘bienestar’, ofte welvaart.

Het migratiebeleid is niet makkelijk, omdat tienduizenden Latijns-Amerikaanse migranten Mexico binnenkomen en dan worden tegengehouden aan de grens met de VS of door de VS gewoon weer over de grens worden gezet. Er zijn economische programma’s opgezet om deze mensen te helpen een nieuw leven op te bouwen.

Militarisering en buitenlandse zaken

Bedenkelijk is wel het beleid van militarisering dat AMLO heeft opgezet. Onlangs gaf hij toe dat er bij zijn ambtsaanvaarding zes jaar geleden weinig andere keuzes waren. De chaos en de desorganisatie waren zo immens groot, dat hij het anders niet had aangekund, aldus de president. Dit kwam door het maffieuze en criminele beleid van de Veiligheidsminister onder Felipe Calderon, Garcia Luna, die inmiddels achter de tralies zit in de VS. 

De luchthaven was in handen van de georganiseerde misdaad, idem voor enkele grote havens. Vandaag zijn enkele grote luchthavens en havens, evenals de ‘tren maya’ in handen van het leger. De federale politie werd vervangen door een ‘Guardia Nacional’ die echter ook grotendeels uit militairen bestaat.

Op vlak van buitenlandse zaken heeft AMLO gestreefd naar een goede verstandhouding met de VS, de noorderbuur. Met een goede ambassadeur in Mexico City is dat aardig gelukt. De klemtoon lag wel voortdurend op de soevereiniteit en het feit dat Mexico nooit of te nimmer een ‘protectoraat’ zou worden. Met de DEA -het drugsagentschap van de VS- waren er wel problemen. Deze mensen konden vroeger gewoon ongecontroleerd hun gang gaan in Mexico en maakten zich schuldig aan samenwerking met de narco’s. AMLO legde meteen een beperking op voor het aantal toegelaten DEA-ambtenaren. Men vermoedt dat veel van de ‘narco-bagger’ tijdens de verkiezingscampagne door de DEA werd geïnspireerd.

Een erg vuile campagne

Enkele voorbeelden om aan te tonen hoe ver de oppositie is gegaan in haar lastercampagne. Er werden honderden miljoenen ‘bots’ (digitale reclame) gemaakt en verstuurd over de zogenaamde ‘narcopresidente’ en de ‘narcocandidata’ Sheinbaum, vanuit vijftig verschillende landen. De uiterst rechtse Spaanse partij VOX werkte er actief aan mee, samen met de inmiddels gekende netwerken van Blackrock en Atlas. Men schat dat dit zo’n miljoen VS-dollar per week heeft gekost. Er werden zelfs vervalste kranten uitgegeven die als twee druppels water op de echte kranten leken. Daarin werd zelfs beweerd dat er in de periferie van Mexico-Stad een massagraf werd ‘ontdekt’ met bijhorende verbrandingsovens… Niets was vuil genoeg.

Toen het AMLO te veel werd, wijdde hij enkele ochtendlijke persconferenties aan de reëel bestaande corruptie van zijn voorgangers. Over hoe kaders binnen Pemex, samen met corrupte functionarissen, bijvoorbeeld de ‘huachicoleo’ organiseerden - het klandestien aftappen van de oliepijpleidingen. Dat heeft het bedrijf meer dan één miljard VS-dollar gekost. Of over een mevrouw wiens man na zo'n vier maanden werken bij Pemex zelfmoord pleegde, wat als een ‘ongeval’ werd geregistreerd zodat mevrouw niet enkel de levensverzekering kon innen maar inmiddels al twintig jaar lang een pensioen krijgt van zo’n zesduizend VS-dollar per maand. Daarnaast heeft zij een inkomen van zo’n 13.000 VS-dollar per maand als voorzitter van ‘Mexicanen tegen corruptie’, gefinancierd door de VS! Het pensioen werd nu meteen geblokkeerd, maar een rechter besliste dat dit niet mocht, omdat mevrouw anders geen inkomen meer had!

Niemand zal beweren dat de corruptie in Mexico is uitgeroeid. Wat wel grotendeels is gestopt, is het grenzeloze en openlijke stelen uit de staatskas. AMLO heeft geprobeerd orde op zaken te stellen en is daar slechts deels in gelukt. Sheinbaum wordt altijd voorgesteld als ‘doodeerlijk’ en komt ook zo over. Of ze de etter van de corruptie verder zal kunnen uitroeien is wel de vraag.

Verkiezingen

Het is nu wachten op 2 juni, op het resultaat en hoe op dit resultaat zal worden gereageerd. Op een aantal plekken zal wellicht niet kunnen worden gestemd, wegens een té groot risico op geweld, bijvoorbeeld in Chiapas. Tijdens de campagne werden al een goede dertig lokale kandidaten vermoord, van alle partijen.

Dat de vuile bagger al bij al weinig resultaat heeft gehad, in de zin dat ze de peilingen althans niet echt heeft beïnvloedt, zegt wel iets over de relatieve sterkte en de zwakte van de kandidaten.

Waar nog voor gevreesd wordt is een eventuele ‘technische staatsgreep’, zoals dat nu wordt genoemd. Dat het INE of het Hooggerechtshof gaan zoeken naar technische fouten tijdens de verkiezingen om het resultaat af te wijzen. Het zou een bijzonder jammerlijke evolutie zijn, vooral gelet op de grote puinhoop die de voorgaande rechtse regimes al hadden achtergelaten. Zoals tijdens de verkiezingscampagne al is gebleken, is schaamte echter geen kwaliteit van hen.

Tijdens de afsluiting van de campagne woensdagavond, op het grote plein in het centrum van Mexico City, zei Sheinbaum te willen verder werken aan de ‘Vierde Transformatie’, na de eerste: de onafhankelijkheid; de tweede: de hervorming van president Benito Juarez in de 19de eeuw en de derde: de revolutie van 1910. Het is de erfenis van AMLO. Ze belooft ‘Eerlijkheid en bescheidenheid’, een strijd tegen discriminatie en privileges, een leven in vrijheid en zonder geweld voor alle vrouwen, en een minimumloon dat gelijke tred houdt met de inflatie.

Een makkelijke opdracht wordt het niet, maar zoals AMLO zei, het is kiezen tussen "een Mexico voor het volk, of een Mexico voor de rijken".

Dit artikel verscheen eerder in Uitpers.