Zacht gaat het er niet aan toe in de Mexicaanse politiek. De verwijten vliegen heen en weer en een positief woord over de huidige president, Andrés Manuel Lopez Obrador (AMLO), komt er bij de oppositie beslist niet over de lippen. Toen ex-president Vicente Fox de mogelijke opvolgster van AMLO onlangs de ‘Bulgaarse jodin’ noemde, leek het toppunt even bereikt. Er kwam een verontschuldiging.

Maar de klad zit er in en ook in België is het nutteloos zoeken in de media naar enig positief nieuws uit het land of over het huidige beleid. AMLO wordt afgeschilderd als autoritair, een linkse populist, hij ondermijnt de democratische instellingen, hij maakte geen eind aan de corruptie, het geweld houdt aan.

Over precies één jaar, juli 2024, zijn er presidentsverkiezingen en moeten een aantal goeverneurs van deelstaten worden herkozen, onder meer in Mexico Stad. Vandaar de oplopende spanning.

De stem van de president

Er kan over AMLO veel worden gezegd, en ook aan de linkerzijde ontbreekt de kritiek niet. De man heeft wel een visie en probeert die binnen de huidige machtsverhoudingen in het land ook in de praktijk te brengen. Het komt erop neer dat na enkele decennia van neoliberaal beleid nu geprobeerd wordt de soevereiniteit van het land te herstellen, met de ontwikkeling van de oliesector en de bouw van een nieuwe raffinaderij zodat de afhankelijkheid van de VS vermindert, de her-nationalisering van de electriciteitssector, het in overheidshanden nemen van de lithiumvoorraden, de bouw van een industriezone in het Nauw van Tehuantepec met een treinverbinding tussen de Atlantische en de Stille Oceaan en een nieuwe toeristische spoorlijn van 1500 km in het archeologisch rijke schiereiland van Yucatan, inclusief de Riviera Maya. De tegenstand is erg groot omdat er noodgedwongen aan gevestigde economische belangen wordt geraakt en omdat de ecologische prioriteiten vaak naar de achtergrond verdwijnen.

Economisch doet Mexico het echter goed, de Peso staat bijzonder sterk tegenover de Dollar, de handel met de VS bloeit en Mexico is de perfecte locatie voor ‘nearshoring’ (bedrijven die terugkomen uit Azië en zich aan de zuidkant van de VS gaan vestigen). Elon Musk wil er een grote Tesla-fabriek bouwen, in de buurt van het lithium uiteraard.

Mexico blijft een rijk land met een grote arme bevolking. AMLO trok de minimumlonen sterk op, haalde in de overheidssector de hoogste lonen en pensioenen naar omlaag en schakelde in de sociale sector de vele tussenschakels uit, zodat er van de sociale uitkeringen niets meer kan blijven hangen onderweg. Er is een 'Banco del Bienestar' (Bank voor het Welzijn) waar arme mensen terecht kunnen en een ‘Financiera del Bienestar’ waar de overschrijvingen van migranten langs kunnen met lage kosten.

Is dat alles goed gelukt? Beslist niet, maar het is wel beter dan vroeger. Nee, de corruptie is helemaal niet uitgeroeid, maar ze is moeilijker geworden en de ethische principes worden wel voortdurend in herinnering gebracht.

En daar knelt het schoentje voor de oppositie. Er kan de president eigenlijk weinig verweten worden, en daarom wordt gekeken naar wat zijn vrouw doet, en wat zijn kinderen doen en hoeveel zijn schoondochter verdient, hoeveel huishuur er betaald wordt, enzovoort en zo verder.

De president geeft elke ochtend om zeven uur stipt een persconferentie van een paar uur. Hij licht zijn beleid toe, laat medewerkers en deskundigen aan het woord en geeft kritiek op de oppositie. Zijn populariteit gaat er de hoogte mee in. Tijdens de weekends trekt hij het land rond om toe te zien op infrastructuurwerken en om de contacten met de bevolking te onderhouden.

AMLO blijft een populariteitsscore van boven de 60% houden!

Democratie: een doorn in het oog

Het spreekt voor zich dat een politieke klasse die een eeuw lang aan de macht was -hoofdzakelijk via één partij, de Institutionele Revolutionaire Partij (PRI), maar ook twee mandaten lang via de conservatieve katholieke Nationale Actie Partij (PAN)- het moeilijk heeft met zoveel daden- en hervormingsdrang.

Voor AMLO moet Mexico werken aan een ‘Vierde Transformatie’, na de onafhankelijkheid, de reformatie van 1848 en de Revolutie van begin de 20ste eeuw. Het spreekt voor zich dat één mandaat van zes jaar niet kan volstaan om dat gedaan te krijgen.

AMLO wil daarvoor ook de democratie versterken en heeft daar zo zijn eigen ideeën over. Voor belangrijke beslissingen, zoals de bouw van een nieuwe luchthaven of van de nieuwe treinlijn in Yucatan, worden referenda georganiseerd. Bijzonder onvolmaakt, dat moet gezegd. Maar ‘het volk’ beslist mee.

Ook het traditionele Mexicaanse systeem van de ‘dedazo’ –de president die 'met de vinger' zijn opvolger aanduidt die dan de verkiezingskandidaat wordt– wil AMLO doorbreken. De kandidaat voor de presidentsverkiezingen van regeringspartij MORENA zal diegene zijn die het best uit een opiniepeiling komt. Daarom zijn nu vier partijleden aangeduid, en daarnaast een kandidaat van de Groene partij en één van de Partij van de Arbeid –in totaal zes dus– die zich op die opiniepeiling moeten voorbereiden.

En hier begint het volgende hoofdstuk in de oorlog tussen regering en oppositie.

AMLO wilde –zeer terecht– het Electoraal Instituut (INE) hervormen en werd daarom prompt beschuldigd van (wat ook in het buitenland te lezen valt): "het ondermijnen van de democratische instellingen". Nu was AMLO’s hervorming beslist niet de best denkbare, maar de leiding van het Electoraal Instituut bakte het wel erg bruin en gaf nooit gevolg aan de richtlijnen om de lonen naar beneden te halen. De begroting werd daarom verlaagd en er brak een kleine revolutie uit. ‘Al INE no se toca’ was de slogan van een betoging met honderdduizenden mensen in Mexico City. ‘Je raakt niet aan het Electorale Instituut’. Het was voor AMLO een koud kunstje om één week later een miljoen mensen op de been te brengen, maar in het parlement werd zijn hervorming wel geblokkeerd.

Kroonkurken en verkiezingen

Dit is de context waarin Mexico de verkiezingen ingaat. Er is wetgeving die precies bepaalt wat mag en niet mag, wanneer de verkiezingscampagnes mogen beginnen, hoeveel geld er mag uitgegeven worden, en zo meer.

De zes kandidaten die door de president en MORENA werden aangeuid om aan de opiniepeiling deel te nemen heten ‘corcholatas’, oftewel ‘kroonkurken’, die met een plofje van de fles worden gehaald. Ze zijn er inmiddels, maar campagne voeren mogen ze niet. Officieel mogen ze ook geen kandidaat voor het presidentskandidaatschap zijn, dus beginnen ze nu aan een wedloop om ‘coördinator van het Comité voor de Verdediging van de Vierde Transformatie’ te worden.

Het INE bepaalde ook dat ze geen grote openbare meetings mogen houden, maar bijeenkomsten moeten beperken tot de partijlokalen en dat ze vooral geen propaganda (‘elementos proselitistas’) mogen maken omdat dat een "mogelijke strategie kan zijn om MORENA te positioneren" voor de presidentsverkiezingen binnen een jaar.

Aan de president werd gezegd dat hij zich in zijn ochtendlijke persconferenties ver weg moet houden van enige electorale overwegingen, evenmin aan proselitisme mag doen, en ook geen commentaar mag geven op kandidaten van andere partijen. Hoeft het gezegd dat de oppositie het INE in handen heeft?

Het is een erg bizarre situatie want het leidt ertoe dat er vanuit de regering geen commentaar mag komen op anderen, maar die anderen wel de volledige vrijheid hebben om de president en zijn corchalatas af te maken. Wat ook gebeurt. Ex-president Vicente Fox snauwde Claudia Sheinbaum, de geliefkoosde corcholata van AMLO en de huidige ‘regeringsleider’ van Mexico Stad, zelfs toe een ‘Bulgaarse jodin’ te zijn. AMLO daarentegen moet zijn kritiek op Xóchitl Galvez inslikken - de vrouw die misschien oppositiekandidaat wordt, zich voorstelt als van arme, inheemse afkomst, maar de afgelopen jaren wel miljoenencontracten van de overheid heeft binnengerijfd. Het is ‘vrijheid van meningsuiting voor de enen, maar niet voor de anderen’, zo wordt nu gesteld.

Voor zijn persconferenties heeft AMLO al een oplossing bedacht, er komt elke dag een stukje ‘no lo digo yo’, oftewel ‘dat zeg ik niet’, om verder kritiek op de oppositie te kunnen geven. De corcholatas moeten noodgedwongen hun campagnes voor MORENA-kandidaat voor het presidentschap wat bescheidener voeren, maar de muren in het hele land staan al vol met ‘Es Claudia’, ‘Marcelo si’ en nog veel meer. Claudia Sheinbaum en Marcelo Ebrard, minister van Buitenlandse Zaken, zijn dan ook de twee meest waarschijnlijke kandidaten. De anderen zijn de minister van Binnenlandse Zaken, Adan Augusto Lopez en het hoofd van het Politiek Bureau van de Senaat, Ricardo Morena. Alle vier hebben ze hun functies inmiddels neergelegd. Gerardo Fernan Noroña is de corcholata van de Partij van de Arbeid, Manuel Velasco die van de Groene Partij.

De oppositie heeft met drie partijen -de PRI, de PAN en de Partij van de Democratische Revolutie (PRD)- een coalitie, Frente Amplio, gevormd die over enkele maanden een kandidaat zal aanduiden. De onderlinge concurrentie is bijzonder bitter maar ontsnapt door het geruzie met de regeringspartij wat aan de aandacht. Een eerste selectie kwam tot dertien kandidaten.

De verkiezingen zijn pas over één jaar. Het wordt nog bijzonder spannend. En hard.

Dit artikel verscheen eerder op Uitpers.