Analyse van satellietbeelden van het voorbije jaar bracht aan het licht dat er in China grote constructiewerkzaamheden bezig zijn, gelinkt aan het Chinese kernwapenprogramma. Hoe significant is het Chinese nucleaire moderniseringsprogramma? Wat zijn de gevolgen voor de internationale strategische stabiliteit en het streefdoel van een kernwapenvrije wereld?
Wat kwam er deze zomer aan het licht?
Het voorbije jaar blijkt een enorme dynamiek aan de gang wat betreft de bouw van raketsilo’s voor intercontinentale ballistische raketten (ICBM’s) in het noorden van centraal China, aan de grens met Mongolië.
Eind 2019 werd voor het eerst door medewerkers van de 'Federation of American Scientists' (FAS) opgemerkt dat er in het nog vrij nieuwe (2014) oefengebied voor raketten nabij de stad Jilantai in het noorden van China, een totaal nieuw type raketsilo in aanbouw was. Men vermoedde dat de silo zou dienen voor de opslag en lancering van een van de nieuwe ICBM's die China recentelijk in gebruik nam.
De DF-41 is een van die nieuwste generatie ICBM’s. Hij wordt voortgestuwd door vaste brandstof. Tegenover raketten met vloeibare brandstof (zoals het verouderde Chinese ICBM-type DF-5) heeft dit als voordeel dat er geen tijdrovende en gevaarlijke vuloperaties aan te pas komen. Een gevolg hiervan is dat de nieuwe raketten sneller kunnen afgevuurd worden en dus eventueel op een high-alert status kunnen gezet worden.
De DF-41 heeft een reikwijdte van 12 à 13.000 km en kan geladen worden met meerdere kernkoppen per raket. De ontwikkeling en ingebruikname van de DF-41 betekent een grote stap voorwaarts in het moderniseringsproces van het Chinese nucleaire arsenaal.
De intercontinentale DF-41 kan geladen worden met meerdere kernkoppen per raket.
De DF-41 is sinds 2018 operationeel en wordt gelanceerd vanaf een mobiel lanceerplatform, zoals gedemonstreerd werd op de grote militaire parade in 2019 naar aanleiding van de viering van 70 jaar Volksrepubliek China. Een voordeel van mobiele lanceerplatforms is dat raketten beter verborgen kunnen gehouden worden voor de vijand. En nu het lijkt erop dat de DF-41 ook in vaste silo’s zal opgesteld worden, en dat op grote schaal…
Na de eerste vaststelling in 2019, blijken er begin 2020 niet één maar zeker een dozijn nieuwe silo’s en bijhorende infrastructuur in aanbouw in Jilantai. Tussen juni en augustus 2021 onthulden telkens nieuwe satellietbeelden gelijkaardige bouwwerken op niet minder dan 3 nieuwe, omvangrijke raketsilo-sites in de woestijn nabij de steden Yumen, Hami en Ordos in het noorden van China.
In totaal zouden er een slordige 300 raketsilo’s in aanbouw zijn. In Jilantai gaat het over een twaalftal raketsilo’s, nabij Yumen over een 120-tal, bij Hami zou het kunnen gaan over 110-tal silo’s en in Ordos over een 80-tal. De layout van de sites in Yumen en Hami kent een gelijkaardig patroon, de silo’s in aanbouw liggen verspreid over een raster met mazen van ongeveer 3 vierkante kilometer. De reden daarvoor is dat een (nucleaire) aanval op 1 raketsilo, de andere silo’s niet kan beschadigen. Al deze sites liggen buiten het bereik van Amerikaanse kruisraketten.
Volgens FAS bestaat er een onmiskenbare link tussen al deze constructieactiviteiten en het Chinese rakettenprogramma van het 'Peoples Liberation Army Rocket Force' (PLARF), de tak van het Chinees leger dat verantwoordelijk is voor zowel de conventionele als de nucleaire landgebaseerde ballistische raketten.
Zeer significante uitbreiding
Hoewel FAS vrij zeker van is van zijn analyse, blijft het evenwel omzichtig met het trekken van overhaaste conclusies. De Chinese overheid heeft immers tot nog toe niet formeel erkend of ontkend dat er daadwerkelijk raketsilo’s in aanbouw zijn, hoewel het Amerikaanse leger daar niet aan twijfelt.
FAS wijst erop dat de bouw van silo’s niet per se wil zeggen dat er in elke silo daadwerkelijk ook (kern)raketten zullen geladen worden en dat het evenmin duidelijk is welk type ballistische raket (regionaal of internationaal bereik) er zal geladen worden.
Maar de bouw van zoveel raketsilo’s betekent in ieder geval een Chinese militaire nucleaire opbouw zonder voorgaande - van een grootteorde die de wereld niet meer heeft gezien sinds de VS en de Sovjet-Unie hun kernwapenwedloop uitvochten tijdens het hoogtepunt van de Koude Oorlog.
Tot voor kort beschikte China over slechts een 20-tal raketsilo’s voor ICBM’s terwijl er nu naar schatting 300 silo’s in aanbouw zijn, dat is dus een enorme opschaling. Tel daarbij de meer dan 100 mobiele lanceerinstallaties voor ballistische raketten, dan resulteert dit in een aantal intercontinentale raketten dat potentieel groter is dan het aantal land-gebaseerde ICBM’s dat Rusland (310) of de VS (400) operationeel heeft.
Tot voor kort beschikte China over slechts een 20-tal raketsilo’s voor ICBM’s terwijl er nu naar schatting 300 silo’s in aanbouw zijn.
Dat ontlokte bij de vicecommandant van het VS Strategisch Commando de uitspraak dat in de nabije toekomst het aantal Chinese bedreigingen wel eens groter zou kunnen worden dan de Russische. FAS berekende dat indien al die nieuwe silo’s met een raket geladen worden, het Chinese arsenaal kernkoppen op ICBM’s zal stijgen van de huidige 185 tot 450 (aan 1 kernkop per raket) of tot 1000 kernkoppen (aan 3 kernkoppen per raket).
Waarom zoveel nieuwe silo’s?
Misschien maakt dit deel uit van het klassieke spelletje waarbij iets -in dit geval een raket- verborgen wordt onder een van drie kopjes en het, na wat geschuif, raden geblazen is onder welk kopje het zich bevindt - een spel dat de VS decennialang speelden. Zo weet de vijand niet waar de raketten zich bevinden. Dat vermindert de aanvalscapaciteit van de vijand, want die moet veel meer doelwitten in het oog houden, en maakt de eigen aanvalscapaciteit minder kwetsbaar. Maar als dat de reden is, vraagt Hans Kristensen van FAS zich af, zou 1 grote site dan niet ruim volstaan?
Dus opnieuw de vraag, waarom zoveel nieuwe raketsilo’s? Het is een feit dat de Chinese nucleaire capaciteit ondergraven wordt door de activiteiten van andere nucleaire machten. Denk daarbij aan de huidige modernisering van de kernwapenarsenalen van de VS, Rusland én India, de nadrukkelijke aanwezigheid van de Amerikaanse vloot met o.a. nucleaire duikboten met kernwapens langs de Chinese kustlijn en het uitgebreide rakettenschild van de VS met AEGIS-oorlogsschepen, radar- en rakettensystemen in o.a. Zuid-Korea, Japan en Australië.
De zeer nadrukkelijke focus van de VS op strategische en militaire bondgenootschappen in Azië sinds Obama’s ‘Pivot to Asia’ wekken wellicht ook niet veel vertrouwen op in China, denken we maar aan het recente AUKUS-partnerschap tussen Australië, het Verenigd Koninkrijk en de VS met de levering van nucleaire duikboten en langeafstandsraketten aan Australië, de recente deal over wapenleveringen aan Taiwan, enzovoort. China voelt zich geviseerd.
Zou het kunnen zijn dat de Chinese nucleaire moderniseringen een antwoord vormen op deze veiligheidsuitdagingen? Mobiele raketsystemen verminderen de kwetsbaarheid voor een verrassingsaanval, nieuwe raketten met vaste brandstoffen kunnen sneller afgevuurd worden en de ontwikkeling van meerdere kernkoppen op 1 raket maakt het mogelijk om een vijandig rakettenschild te verschalken. Of is China op zoek naar een groter kernwapenarsenaal om zijn positie als nieuwe politieke, economische en militaire grootmacht meer kracht bij te zetten?
Het huidige Chinese kernwapenarsenaal- en beleid
China hanteerde vanaf haar eerste kernwapentest in 1964 tot nu een ‘minimaal nucleair afschrikkingsbeleid’. Dat werd bevestigd in het Chinese Defensie Witboek van 2019 en betekent een minimale Chinese nucleaire capaciteit voor een verzekerde tegenaanval in het geval van een vijandige nucleaire aanval.
Chinese kernwapens staan niet permanent vuurklaar (lage alertheid), de kernkoppen zouden in vredestijd -anders dan de Amerikaanse of Russische- niet geladen zijn op de dragers, waardoor er aanzienlijk wat tijd zit tussen aanval en tegenaanval. China hanteert een No-First-Use principe: het zal niet als eerste kernwapens inzetten. Bovendien belooft het land ook dat het niet zal dreigen met het gebruik van kernwapens of kernwapens zal inzetten tegen niet-kernwapenstaten.
Nog volgens het witboek staat China achter een wereldwijd verbod op en de afschaffing van kernwapens. Bovendien zou China niet deelnemen aan een kernwapenwedloop. China heeft zijn officieel kernwapenbeleid nog steeds niet gewijzigd, maar zijn kernwapencapaciteiten zijn dat in ieder geval wel.
Er werden recentelijk verschillende nieuwe intercontinentale kernraketten in gebruik genomen zoals de DF-41 en de DF31-AG, die zowel grote delen van de VS als Europa kunnen bereiken, evenals nieuwe middellange afstandsraketten DF-26 die zowel een conventionele als nucleaire lading kunnen dragen, en hypersonische wapens die eventueel een kernwapen kunnen dragen gemonteerd op middellangeafstandsraketten (DF-17).
Een nieuwe generatie Chinese nucleaire duikboten is in aanbouw waarvoor een nieuw type van zee-gelanceerde ballistische raketten ontwikkeld (JL-3 SLBM) wordt. De Chinese bommenwerpers krijgen een nucleaire taak en er wordt een lucht-gelanceerde raket ontwikkeld die wellicht ook een nucleaire capaciteit kan hebben. De modernisering van het Chinese kernwapenarsenaal is dus zonder enige twijfel in volle gang.
Niet alleen de dragers worden gemoderniseerd, ook het aantal kernkoppen groeit gestaag.
Niet alleen de dragers worden gemoderniseerd, maar ook het aantal kernkoppen groeit gestaag. Dat aantal zou verdubbeld zijn de voorbije 15 jaar tot naar schatting 350 stuks, waarvan 185 ICBM’s. China heeft Frankrijk van de troon gestoten als derde grootste kernwapenmacht in de wereld. Het blijft nog ver uit de buurt van de kernwapenarsenalen van de VS of Rusland (elk zeker een slordige 4000 kernwapens, waarvan maximaal 1550 strategische kernwapens ontplooid), maar China kan zich ook niet langer verbergen achter andere kernwapenstaten, doen alsof het slechts een ‘kleine kernwapenstaat’ is en zich buiten onderhandelingen over noodzakelijke nieuwe afspraken en limieten op (kern)wapensystemen houden.
Kernwapens in hoge paraatheid?
China moet duidelijkheid scheppen omtrent haar intenties. Momenteel is het land helemaal niet transparant over hoe groot zijn nucleair arsenaal is of zal worden, of welke technologieën het verder nog zal ontwikkelen.
Volgens het Amerikaanse leger is China ook begonnen met de ontwikkeling en ontplooiing van een early-warning-systeem van radars en satellieten om vroegtijdig aanvallen te detecteren, inclusief een satellietsysteem in de ruimte. Dat zou een groot effect kunnen hebben op het Chinese kernwapenbeleid, want dan zou er logischerwijs overgestapt kunnen worden op permanent afvuurbare kernwapens, in tegenstelling tot de huidige lage alertheid.
De VS of Rusland hanteren al decennialang een dergelijk 'Launch On Warning' (LOW)-beleid: van zodra er een kernwapenlancering gedetecteerd wordt, kan direct een tegenaanval ingezet worden. Als China dit voorbeeld volgt, dan vergroot dit aanzienlijk de kans op foute beslissingen. In het verleden heeft dit al een paar keer bijna geleid tot een kernwapenoorlog (zoals het vals alarm in Moskou over een Amerikaanse kernwapenaanval op de Sovjet-Unie op 26 september 1983, verfilmd in ‘The man who saved the world’). Het lijkt erop dat China al in beperkte mate kernwapens op een hogere alertheid aan het plaatsen is, en het voert veel militaire oefeningen uit met zijn verschillende (nucleaire) rakettenbrigades.
Een early-waring-systeem kan ook onderdeel uitmaken van een rakettenschild om vijandige raketten te onderscheppen tijdens hun vlucht. China zou nu al bezig zijn met de ontwikkeling van dergelijke raketten, opnieuw naar het voorbeeld van de VS.
Groei van het aantal kernkoppen?
Dit alles zou kunnen leiden tot fundamentele wijzigingen van het Chinese kernwapenbeleid, maar het is belangrijk om bij de feiten te blijven. Kan China op korte termijn het aantal kernkoppen verdubbelen, of zelfs verdriedubbelen tegen 2030 zoals het Amerikaans Ministerie van Defensie beweert in een rapport van 2021? Veel hangt af van de beschikbare voorraden hoogverrijkt uranium of plutonium.
China zou in de jaren 1980 gestopt zijn met de aanmaak van plutonium voor kernwapens en genoeg materiaal hebben om het huidige kernwapenarsenaal te verdubbelen. Het beschikt nu naar schatting over 3000 kg militair plutonium, terwijl 8 kg plutonium genoeg is voor 1 kernwapen.
In de nabije toekomst zal China extra plutonium produceren als restproduct van twee CFR 600 kernreactoren in aanbouw, waarvan de eerste in 2023 klaar zou zijn. De CFR is een zogenaamde kweekreactor die met een mengsel van kernafval en verarmd uranium (MOX) als brandstof, warmte (die omgezet wordt in elektriciteit) en ook opnieuw plutonium produceert.
'China National Nuclear Corperation' (CNNC), het staatsbedrijf dat de reactor bouwt, is een belangrijke speler binnen het Chinese kernwapenprogramma. In combinatie met de huidige moderniseringsplannen van China roept dit de vraag op wat er met het geproduceerde plutonium zal gebeuren? Communicatie is in deze belangrijk, maar helaas communiceert China hier niet (meer) over met het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA).
Om dit plaatje enigszins in perspectief te plaatsen: er is wereldwijd 540.000 kg (!) aan gescheiden plutonium, het merendeel daarvan bevindt zich in de kernwapenstaten, maar ook onder meer in Japan, Italië, Spanje en Nederland. De totale hoeveelheid plutonium gebonden in kernafval is nog vele malen hoger. Het bezit van splijtbare stoffen zoals plutonium wordt nauwlettend in de gaten gehouden door het IAEA.
Op naar een nieuwe Chinese kernwapenstrategie?
Alles samengenomen lijkt het mij sterk dat de Chinese kernwapenstrategie niet zal veranderen, gezien de grote technologische veranderingen en uitbreidingen op het terrein. Stel dat China effectief zijn kernwapenarsenaal verder uitbreidt en afstapt van een kernwapenbeleid van minimale afschrikking, dan evolueren we langzaamaan richting een wereld die gedomineerd wordt door drie in plaats van twee grote kernwapenmachten, of toch op z’n minst naar een situatie waarbij één kernwapenstaat zich losmaakt van haar status als kleine speler.
Als china zich losmaakt van zijn status als kleine nucleaire speler, dan wijzigt het wereldwijd strategisch evenwicht grondig.
Dit zou het wereldwijd en regionaal strategisch evenwicht grondig wijzigen. Het valt te verwachten dat niet alleen de VS maar ook India of Rusland zich niet zonder meer bij een nieuwe status quo zullen neerleggen. Dit betekent dus meer onzekerheid in de internationale relaties, meer militaire uitgaven en een verdere (kern)wapenwedloop met alle mogelijke veiligheidsrisico’s van dien.
Hoe zal de VS en de internationale wereld reageren? De VS is onder president Biden bezig met een herziening van haar kernwapenbeleid ('Nuclear Posture Review'), dat tegen het voorjaar van 2022 moet afgerond zijn. President Biden beweerde in zijn verkiezingscampagne van mening te zijn dat de VS geen nieuwe kernwapens nodig heeft, dat de rol van kernwapens moet verminderen, en dat de financiële last van het moderniseringsprogramma (geschat op 634 miljard dollar het komende decennium) naar beneden moet.
Daartegenover staat een toenemende druk vanuit het Republikeinse kamp en het militaire establishment, die de grootschalige silobouw in China als een smoking gun presenteren. Het hoofd van het VS Strategisch Commando noemt de snelle ontwikkelingen van het Chinese kernwapenprogramma "meer dan adembenemend". De VS moet volgens hem over voldoende militaire middelen beschikken om voor de eerste keer in de geschiedenis twee nucleaire machten in balans te houden: Rusland en China.
Volgens Generaal Marc Milley, voorzitter van de 'Joint Chiefs of Staff', moet de VS "dringend zijn militaire capaciteiten ontwikkelen in alle domeinen… ook de strategische troepen". Hoe kan de lont nog uit dit kruitvat gehaald worden? Als de VS straffe tegenmaatregelen zal nemen, zal dit China enkel bevestigen in zijn eigen gelijk om het nucleair arsenaal verder te moderniseren en uit te breiden.
Het enige alternatief is het vertrouwen herstellen, overleggen, nieuwe limieten onderhandelen en de bestaande verdragen respecteren, zoals het Non-Proliferatieverdrag (NPV). In januari 2022 vindt de door COVID-19 uitgestelde 5-jaarlijkse herzieningsconferentie van het NPV 2020 plaats.
China moet geconfronteerd worden met zijn eigen beloftes om niet deel te nemen aan een kernwapenwedloop en om te streven naar een kernwapenvrije wereld. Het land handelt volledig in strijd met artikel 6 van het NPV, dat bepaalt “dat de verdragstaten te goeder trouw moeten onderhandelen om effectieve maatregelen uit te werken met het oog op het stopzetten van een kernwapenwedloop en nucleaire ontwapening.” De VS en Rusland zijn uiteraard ziek in hetzelfde bedje.
Helaas bezit het NPV geen stok achter de deur: er zijn geen middelen voorzien in het verdrag om de verdragspartijen in de pas te laten lopen. Het nieuwe VN-kernwapenverbod (TPNW) vormt een noodzakelijke uitbreiding op het NPV, het wordt tijd dat het eindelijk naar waarde geschat wordt door de kernwapenstaten en hun vazallen zoals België.
Wat is het alternatief? De macht van de sterkste? Het schrappen van het ABM-verdrag -over de beperking van Amerikaanse en Russische antiballistische raketten- onder VS-president Bush in 2002 was alleszins geen goed idee. Het zorgde de voorbije 2 decennia voor de agressieve uitrol van het Amerikaanse rakettenschild, tot groot ongenoegen van China én Rusland.
Het opblazen van het INF-verdrag in 2019, onder VS-president Trump, was ook een rampzalige beslissing. Ondertussen zijn zowel Rusland als de VS bezig met de ontwikkeling van de nucleaire middellangeafstandsraketten die door dit verdrag verboden werden.
Zowel Rusland als de VS ontwikkelen nu de nucleaire middellangeafstands-raketten die door het geschrapte INF-verdrag verboden werden.
Het militaire establishment in de VS voelt de noodzaak om ongebonden te zijn door verdragen en akkoorden, en wil ongelimiteerd alle wapensystemen ontwikkelen die het wenst, maar zorgde de voorbije decennia voor minder stabiliteit en veiligheid. Er moet dringend samen rond de tafel gezeten worden -samen mét China- over de limitering van hypersonische wapens, middellangeafstandsraketten, rakettenschilden, de militarisering van de ruimte en de afschaffing van kernwapens. Er is geen enkel alternatief dat op lange termijn de wereldvrede ten goede komt.