Is het probleem Fukushima van de baan?

11 maart 2016 zal het vijf jaar geleden zijn dat de nucleaire ramp plaatsvond in Fukushima, ten gevolge van een tsunami die de kust overspoelde. Het probleem is nog altijd niet opgelost, er wordt nogal altijd dagelijks 400 ton water radioactief besmet waarvan een deel in zee vloeit. Meer dan 100.000 mensen zijn nog steeds geëvacueerd uit de Fukushima regio, waarvan sommigen al meer dan vier jaar leven in tijdelijke onderkomens die veel te warm zijn in de zomer en veel te koud in de winter. Het proces om de regio te decontamineren verloopt heel traag, er zijn geen significante stappen gezet.

Veel plaatsen waar de regering de mensen aanmoedigt om naar terug te keren zijn nog steeds radioactief besmet. De lokale overheden worden door de sterke centrale regering onder druk gezet om mensen te laten terugkeren. Zij vrezen de ontvolking van de prefectuur dewelke verminderde belastingsinkomsten betekent en misschien wel het einde kan inluiden van het bestaan van de prefectuur Fukushima. Ik kom net van de regio vandaan, en de uitdaging hoe de mensen daar te houden domineert het lokale nieuws. Er zijn grote huisvestings- en gezondheidsimplicaties aan een eventuele terugkeer. Er verscheen net een rapport dat vaststelde dat er 110 kinderen uit de regio schildklierkanker kregen, dat is tot 30 keer meer dan normaal. Volgens de autoriteiten heeft dit niets te maken met Fukushima. Het bewuste rapport krijgt echter niet veel aandacht in de pers, er heerst een soort zelf-censuur. Onafhankelijke studies en publicaties van buiten Japan zijn dus zeer welkom.

En wat betreft de heropstart van de kernreactoren? Voor de Fukushimaramp waren er 54 actieve kernrectoren. Japan zou opnieuw minstens 20% van zijn elektriciteit via kernenergie willen produceren?

Het aantal heropstartende kernreactoren zal vrij beperkt blijven verwacht ik. De weerstand tegen kernenergie is en blijft zeer groot in Japan. Na Fukushima werd er een nieuw netwerk in het leven geroepen ‘Mayors For Nuclear Free Japan’ dat al meer dan 100 burgemeesters telt. Volgens de Japanse wet moet o.a. de burgmeester van de lokaliteit waar een kernreactor ligt, instemmen met de heropstart ervan. Dat is een reden waarom ik denk dat de heropstart traag zal verlopen.

De heropstart gebeurt trouwens niet puur voor de opwekking van elektriciteit, we leven immers al bijna vier jaren zonder [elektriciteitsproductie via] nucleaire energie. De heropstart is echter wel belangrijk voor de nutsbedrijven, die anders de ongebruikte nucleaire installaties moeten beschouwen als passiva i.p.v. activa op hun handelsbalans. Die bedrijven moeten de veronderstelling levendig houden dat installaties opnieuw gaan opstarten, anders gaan ze failliet. De anti-nucleaire beweging in Japan moet een geloofwaardige exitstrategie voorzien voor die bedrijven, welke conversie is mogelijk zonder jobverlies?

Is de heropstart ook niet gelinkt met de werking van de Rakkasho-site, een reprocessingfabriek die plutonium kan scheiden uit kerafval en vervolgens kan herverwerken tot MOX-kernbrandstof?

Dat zijn vooral promopraatjes. De idee is dat de Rakkasho-site MOX-brandstof kan produceren uit de enorme Japanse voorraden kernafval (o.a. plutonium). De herverwerkingsfabriek zou Japan kunnen bevrijden van die grote – proliferatiegevoelige – voorraden én tezelfdertijd nieuwe kernbrandstof produceren voor de Japanse kernreactoren. De heropstart wordt deels ook in die zin gepromoot, dat is juist. Maar ik denk niet dat het aantal heropstartende installaties groot genoeg zal zijn om genoeg MOX-brandstof te verbruiken, dus het plaatje klopt niet. Japan produceerde bijna 50 ton plutonium, waarvan 10 ton in Japan en de rest in Groot-Brittannië en Frankrijk. Experts geven aan dat die plutoniumvoorraden ook op een andere manier onschadelijk kunnen gemaakt worden, zodat het plutonium niet misbruikt kan worden voor kernwapenproductie en zodat Japan aan de verplichtingen van het Non-Proliferatieverdrag voldoet.

Japanse nucelaire bedrijven sluiten inmiddels in het buitenland contracten voor de bouw van nucleaire installaties. Wel een beetje vreemd voor een land die net een kernramp beleefde?

Ja de Japanse binnenlandse markt is gekrompen dus deze bedrijven gaan op zoek naar buitenlandse markten in o.a. Jordanië, Turkije, VAE maar ook Vietnam. Dat is echt een spijtige zaak om twee redenen. Ten eerste zouden die bedrijven beter eerst het probleem van Fukushima oplossen waar nog steeds massale hoeveelheden water radioactief besmet worden, voor ze nieuwe installaties gaan exporteren. Ten tweede zijn de landen waar ze actief willen worden worden bijzonder proliferatiegevoelig. De export van Japanse nucleaire technologie vormt een extra hinderpaal voor de creatie van een toekomstige kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten. Ook met India wil Japan een nucleair pact sluiten, premier Abe gaat naar India in december. Ook voor dat land zijn er belangrijke proliferatieproblemen, India is niet eens lid van het Non-Proliferatieverdrag.

Fragment uit een interview met Akira Kawasaki van de Japanse vredesbeweging Peace Boat.

Het verscheen in het Tijdschrift Vrede september-oktober 2015. Akira Kawasaki is lid van het uitvoerend comité van Peace Boat, een van de grootste Japanse vredesbewegingen die reeds meer dan 30 jaar oud bestaat en samen met hibakusha werkt aan de promotie van vrede, mensenrechten, duurzame ontwikkeling en respect voor het milieu.