Image
Militarisering en nucleaire wapens, de NAVO en Europa

Betoging tegen Trident, Londen, 27 februari 2016 (Foto: L. De Brabander)

Militarisering en nucleaire wapens, de NAVO en Europa
Opinie
11 minuten

Toespraak op de Vredesdag van de SP Nederland in Amsterdam, 13 april 2019, over: militarisme, de NAVO, Europa, kernwapens en de rol van de vredesbeweging.

Op 4 april vierde de NAVO haar zeventigste verjaardag. In kringen van het militair industrieel complex knalden de champagnekurken. Wie had, aan het eind van de Koude Oorlog, durven vermoeden dat de NAVO zo’n prominente internationale rol zou spelen? Het trans-Atlantisch bondgenootschap was immers haar bestaansreden kwijtgespeeld: Duitsland was opnieuw herenigd, het Warschaupact midden 1991 ontbonden en de Sovjet-Unie viel uit elkaar. De NAVO moest zichzelf heruitvinden. Economische en geostrategische belangen -niet in het minst van die van het militair industrieel complex- vormden immers de ware bestaansreden van de NAVO. De militaire alliantie zat met een existentieel dilemma. Het antwoord daarop is meermaals plastisch samengevat als ‘out of area or out of business’. De organisatie koos voor een agressieve, expansionistische koers. De strategische omgeving was veranderd en de NAVO moest buiten haar grondgebied kunnen optreden om haar veiligheidsbelangen te kunnen verdedigen, zo klonk het al gauw.

De militaire alliantie zat met een existentieel dilemma. Het antwoord daarop is meermaals plastisch samengevat als ‘out of area or out of business’.

De Alliantie onderging een grondige gedaantewisseling. Ze transformeerde zich tot een interventionistische organisatie. De oorlog om Kosovo, twintig jaar geleden, was de lakmoesproef van een nieuwe NAVO met mondiale reikwijdte, een militaire arm aan een economisch blok. Een paar jaar later was Afghanistan aan de beurt. Tien jaar later bombardeerden NAVO-vliegtuigen Libische troepen in wat toenmalig NAVO-Secretaris-Generaal Rasmussen, de “meest succesvolle operatie in de geschiedenis van de NAVO” zou noemen. Die grootsprakerige propaganda is typerend voor het NAVO-establishment. De werkelijkheid ziet er helemaal anders uit. De Libische bevolking gaat sindsdien gebukt onder chaos en geweld. In Afghanistan hebben de honderden miljarden militaire dollars de oorlogsellende alleen maar groter gemaakt. Als een hongerig dier heeft de NAVO de afgelopen jaren niet stilgezeten en haar tentakels over de hele wereld uitgestrekt. In Oost-Europa, het Midden-Oosten, Azië, Afrika en Oceanië onderhoudt het militair bondgenootschap bilaterale en multilaterale samenwerkingsverbanden. Inmiddels is de NAVO ook in Latijns-Amerika neergestreken door een partnerschap aan te gaan met Colombia. Gezien de Amerikaanse oorlogsdreiging tegen Venezuela is dat gevaarlijk en kan het gevolgen hebben voor de andere NAVO-leden.

De westerse oorlogspolitiek heeft heel wat mensen op de vlucht gedreven. In de oorlogsgebieden vinden terreurorganisaties een voedingsbodem. Zoals Al-Qaida het product was van een bewapeningsprogramma en geostrategische berekening onder leiding van de Verenigde Staten, zo slaagde de Islamitische Staat erin zich uit te bouwen tot een machtige organisatie op de puinhopen van Irak. De opeenvolgende uitbreidingen van de NAVO en de militaire troepenopbouw aan de oostgrenzen van de NAVO zorgden voor onnodige politieke spanningen met Rusland. Hoewel de NAVO waarschuwt voor een instabiele strategische omgeving, zijn haar lidstaten verantwoordelijk voor twee derde van de wereldwijde wapenhandel die oorlog en destabilisering in de hand werkt. De NAVO-lidstaten weigerden – onder VS-druk – ook toe te treden tot het VN-Verdrag voor een kernwapenverbod. De NAVO ziet kernwapens nog altijd als een essentiële hoeksteen van haar militaire strategie. Vandaag is ze druk bezig met de modernisering van het nucleaire arsenaal en de installatie van een rakettenschild. Deze provocaties zorgden voorspelbaar voor dreigende Russische reacties. ‘Self-fulfilling prophecy’ dus.

Overbewapening

Miljarden voor bewapening in plaats van sociale en milieu-investeringen. Voor het militarisme is dat vooruitgang, voor de mensheid gaat het om een grote stap achteruit.

Ondanks dit alles, beweerde NAVO-Secretaris-Generaal Stoltenberg vorige maand tijdens de voorstelling van het jaarrapport dat “de NAVO een pijler van stabiliteit blijft voor de toekomstige generaties”. Hij toonde zich ook tevreden over de groeiende bewapening. Het rapport stelt dat de militaire uitgaven van de Europese leden en Canada het afgelopen jaar met bijna 4% zijn gestegen! Sinds 2016 spendeerden ze samen 41 miljard dollar meer. Volgens Stoltenberg zal dat eind volgend jaar oplopen tot 100 miljard dollar. Met 919 miljard dollar is de NAVO nu al goed voor meer dan de helft van de wereldwijde militaire uitgaven. Miljarden voor bewapening in plaats van sociale en milieu-investeringen. Voor het militarisme is dat vooruitgang, voor de mensheid gaat het om een grote stap achteruit.

Binnen de NAVO hebben de lidstaten in 2014 afgesproken om binnen de 10 jaar te streven naar een optrekking van hun militaire uitgaven naar 2% van hun Bruto Binnenlands Product. Voorlopig halen enkel de VS, Griekenland, het Verenigd Koninkrijk, Polen en de Baltische staten dat streefcijfer. Voor mijn land, België, zal dat een hap van ettelijke miljarden euro extra uit de begroting betekenen, en dat zonder enig maatschappelijk debat. Het parlement heeft zich nooit kunnen uitspreken over deze norm. In tijden van strikte budgettaire discipline, groeiende armoede en dringende klimaatinvesteringen is dat totaal onverantwoord.

De Europese Unie

De militarisering heeft ook de Europese Unie strak in haar greep. Ze is zelfs vastgelegd in het Verdrag van Lissabon. Volgens Artikel 42.3 verbinden de lidstaten zich ertoe “hun militaire vermogens geleidelijk te verbeteren” ("Member States shall undertake progressively to improve their military capabilities”). Die bewapeningsopdracht werd al een tijdlang voorbereid met de oprichting van het Europees Defensie Agentschap (EDA) in 2004. Volgens het Verdrag van Lissabon is het de taak van het EDA om “de industriële en technologische basis van de defensiesector te versterken”. Op de website van het EDA lees je dat de Europese militaire industrie competitief moet worden “in Europa en in de wereld”. Het klinkt pervers, en dat is het ook: voor het EDA moeten Europese wapens beter hun weg vinden naar de wereldmarkt, ook al vinden we ze terug in tal van gewelddadige conflicten.

Sinds de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid van de EU, Federica Morgherini, haar ‘Globale Strategie voor het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid” publiceerde in de zomer van 2016 zit de militarisering in een stroomversnelling. Amper enkele maanden later kwam de Europese Commissie met een Europees Defensie Actieplan op de proppen. Voortaan moet de Europese belastingbetaler de militaire industrie subsidiëren via een Europees Defensiefonds. Vanaf 2021 gaat er jaarlijks 500 miljoen euro naar militair onderzoek en ontwikkeling, en 5 miljard euro naar de gezamenlijke ontwikkeling van nieuwe wapensystemen. Ook wordt de Permanente Gestructureerde Samenwerking (PESCO artikel 42.6 van het Verdrag van Lissabon) geactiveerd. 25 EU-lidstaten nemen daaraan deel. Zij engageren er zich toe om 20% van hun defensiebudgetten te besteden aan militaire investeringen en de defensiebudgetten zelf ‘regelmatig’ te laten stijgen. Daags voor de NAVO-top in Brussel (2018) kondigden NAVO-topman Stoltenberg en EU-president Tusk aan dat de EU en de NAVO nog nauwer zullen samenwerken, ook al zijn maar 22 van de 28 EU-lidstaten ook lid van de NAVO.

Kernwapens

De gevaarlijkste component van de militarisering in het kader van de NAVO is de kernwapenpolitiek. Al meer dan een halve eeuw liggen er Amerikaanse kernwapens op Europese bodem, in België, Duitsland, Italië, Nederland en Turkije. Naar schatting gaat het om een 150-tal B 61 kernbommen, elk met meer dan de tienvoudige kracht van de atoombom die in 1945 Hiroshima vernietigde. Het gaat om Amerikaanse kernbommen, maar het zijn gevechtsvliegtuigen van de betrokken landen die verantwoordelijk zijn voor het transport ervan in het kader van de nucleaire lastendeling bij de NAVO. Daarnaast hebben Groot-Brittannië en Frankrijk een eigen kernwapenarsenaal.

Anno 2019 zijn er nog steeds 14.500 kernwapens in de wereld, verdeeld over 9 kernwapenstaten. Meer dan 2000 kernwapens staan op 'high-alert', wat wil zeggen dat ze binnen een tijdspanne van luttele seconden kunnen gelanceerd worden. Alle kernwapenarsenalen worden gemoderniseerd om voor de komende decennia bruikbaar te blijven, zo ook de Amerikaanse B61-kernbommen in Kleine Brogel.

De VS streeft naar een totale nucleaire hegemonie, reden waarom het INF-akkoord, een bilaterale overeenkomst tussen Washington en Moskou voor een verbod op korte en middellange afstandsraketten er moest aan geloven.

Vanaf 2020 rollen ‘gemoderniseerde’ B61-12 kernbommen van de productieband. In werkelijkheid gaat het om nieuwe kernbommen die over andere militaire karakteristieken beschikken dan de huidige B61-kernbom. De kleinere explosiekracht, uitgerust met een nieuw staartstuk voor preciezer gebruik, maken deze kernbommen ‘bruikbaarder’, geheel in overeenstemming met de nieuwe ‘Nuclear Posture Review’ van de VS. Volgens de nieuwe nucleaire strategie moet het hele kernwapenarsenaal -te land, zee en in de lucht- van de VS worden vernieuwd. Kostprijs: 1,7 biljoen dollar! De VS streeft naar een totale nucleaire hegemonie, reden waarom het INF-akkoord, een bilaterale overeenkomst tussen Washington en Moskou voor een verbod op korte en middellange afstandsraketten er moest aan geloven. De kans is groot dat ook New Start over de beperkingen op de strategische nucleaire arsenalen van Rusland en de VS niet meer zal verlengd worden.

Naomi Klein schreef een paar jaar geleden dat er twee planetaire bedreigingen zijn: de opwarming van de aarde en een dreigende nucleaire oorlog. Ze heeft gelijk. Als de VS effectief werk maakt van ‘inzetbare’ nucleaire wapens, dan valt te vrezen voor de toekomst van onze planeet. Een beperkte kernoorlog tussen India en Pakistan is al voldoende voor een nucleaire winter, waarbij een kwart van de bevolking zou gedood worden, aldus een simulatie. Dat het zover is kunnen komen is het resultaat van politiek falen, het onvermogen en de onwil van politieke leiders om de daad bij het woord te voegen. In het Non-proliferatieverdrag (NPT) dat sinds bijna een halve eeuw van kracht is, engageren kernwapenstaten zich ertoe om tot ontwapening over te gaan. Het verbiedt bovendien niet-kernwapenstaten om kernwapens op directe of indirecte manier te verwerven of te controleren (NPT, Artikel II). M.a.w. de kernbommen op Europese bodem zijn ondubbelzinnig in strijd met het NPT.

De strijd tegen de kernwapens zou een prioriteit moeten zijn voor de vredesbeweging. Ze zijn levensbedreigend, een meerderheid van de bevolking steunt een verbod, en uit de geschiedenis blijkt dat mensen daarrond massaal mobiliseerbaar zijn.

De strijd tegen de kernwapens zou een prioriteit moeten zijn voor de vredesbeweging. Ze zijn levensbedreigend, een meerderheid van de bevolking steunt een verbod, en uit de geschiedenis blijkt dat mensen daarrond massaal mobiliseerbaar zijn. Bovendien beschikken we met de eliminering van alle kernwapens over een duidelijke doelstelling. Om druk te zetten achter de kernontwapening en zoals het NPT zelf ook voorziet, keurden 122 landen in juli 2017, de tekst van een nieuw VN-kernwapenverbod goed. Een historische stap. Voor het eerst in de geschiedenis is een verdrag aangenomen dat de productie, het bezit, de transfer en het gebruik van kernwapens universeel en ondubbelzinnig verbiedt. De NAVO-lidstaten – waaronder België en Nederland- boycotten het verdrag en weigeren het te tekenen. Aan de vredesbeweging om de daar verandering in te brengen.

Tijd voor een vredesbeweging 2.0

De vredesbeweging staat voor de enorme uitdaging om het militarisme, de wapenwedloop en het gevaar van een kernwapenoorlog een halt toe te roepen. Laat ons eerlijk zijn. Vandaag staat de vredesbeweging niet erg sterk en heeft ze moeite om structureel aanknoping te vinden bij jongere generaties. Nochtans staat ze letterlijk ‘recht’ in haar schoenen want ze verdedigt het internationale rechtssysteem, met vooraan het Handvest van de VN en het ontwapeningsregime dat het mee tot stand heeft gebracht. Dat geldt trouwens ook voor het VN-verbod op nucleaire wapens. Een ander voordeel van de vredesbeweging is dat ze opkomt voor de belangen van de bevolking en niet van een economische of militaristische oligarchie die bereid is om over lijken te gaan om macht en winsten veilig te stellen.

Hoe komt het dan dat de vredesbeweging er minder in slaagt om aansluiting te vinden bij de brede bevolking? Er zijn veel factoren waar we geen greep op hebben (de actualiteit zelf bijv.), maar ik denk dat het voor een deel met stijl en verpakking heeft te maken, en ook met strategie en communicatie. Misschien dat de ideale gelegenheid zich nu aandient. De klimaatbetogingen tonen dat jongeren massaal en militant de straat optrekken omdat ze het percipiëren als een kwestie van leven en dood. Daarin heeft het klimaat dus veel gemeen met de kernwapenproblematiek, die evenzeer een urgente aanpak vereist.

Zijn we te weinig bezig met hoe we mensen in beweging kunnen krijgen? Uit enquêtes blijkt dat een meerderheid van de bevolking in alle Europese landen met kernbommen op het grondgebied, van die gevaarlijke massavernietigingswapens af wil. De hamvraag is dus: hoe zorgen we ervoor dat die meerderheid zich laat zien en gaat wegen op de politieke besluitvorming?

We moeten er blijven op hameren dat een vredespolitiek realistisch is, en een oorlogspolitiek extremistisch.

Enkele aanzetten:

1. Ik denk dat de vredesbeweging met meer kracht haar plaats moet opeisen en dat met actieve, creatieve en vooral heldere actie- en communicatievormen die jongeren aanspreekt. Persoonlijk vind ik dat we daar veel meer energie moeten insteken, zoals straat- of digitale acties. Is het bijvoorbeeld geen tijd voor nieuwe grote mobilisaties of hardere vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid om de belangen van de meerderheid te verdedigen en zichtbaarder te maken? Zijn we niet teveel verworden tot lobbyisten in de coulissen van het politieke bedrijf en hebben we het rechtstreekse contact met de mensen niet wat verwaarloosd?

2. De vredesbeweging zou ook gebaat zijn met het beter onderhouden en inzetten van allianties over de sectoren heen. Het was de succesformule van de massamobilisaties van de jaren 1980 tegen de installatie van nieuwe kernraketten, waaruit uiteindelijk het INF-akkoord is voortgekomen. Milieubewegingen, vakbonden, Noord-Zuidbewegingen, jongeren-, vrouwen en antiracisme-organisaties kunnen elkaar versterken. Daar hoort ook een betere internationale verankering bij. Onze verbinding is onze kracht.

3. Een Europese campagne tegen de opstelling van nieuwe kernbommen i.s.m. de vredesbeweging in de VS, lijkt me nu een must. We moeten alles zetten op een verbod van kernwapens, banken aanpakken voor investeringen in de kernwapenproductie, politici aan de schandpaal nagelen voor hun weigeringen tot kernontwapening omdat kernwapens een inbreuk zijn op het internationaal humanitair recht.

4. Een goede ideologische onderbouw, waarin het belang van de solidariteit, rechtvaardigheid, diversiteit, vrede en respect voor het leefmilieu centraal staan, blijft het fundament van de vredesbeweging. Daarnaast moeten we er blijven op hameren dat een vredespolitiek realistisch is, en een oorlogspolitiek extremistisch. Tegenover de geldverslindende militarisering moeten we een coherent verhaal in stelling brengen over ontwapening gekoppeld aan vreedzame coëxistentie, coöperatieve veiligheid, investeringen in de menselijke veiligheid en de preventieve aanpak van oorzaken van gewelddadige conflicten.

5. Tegenover geldverslindende oorlogsmachines als de NAVO moeten we overtuigend de idee van ‘ontwapenen om te ontwikkelen’ naar voor schuiven. Uit de NAVO stappen en de alliantie ontbinden is niet radicaal, maar logisch. Ik ben er zeker van dat de meeste mensen liever investeren in goed werkende scholen in plaats van in gevechtsvliegtuigen of allesvernietigende kernbommen.

Samengevat: we moeten eindelijk inzien dat we potentieel veel impact kunnen hebben!!!


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.