Elk jaar worden in Hiroshima en Nagasaki de VS-atoomaanvallen van 6 en 9 augustus, 77 jaar geleden, herdacht. Het zijn druk bijgewoonde bijeenkomsten tegen het bestaan van kernwapens, oorlog en militarisme. Ludo De Brabander was uitgenodigd voor verschillende toespraken en panelgesprekken in beide steden. Hierna zijn verslag.
Op 9 augustus vond in Nagasaki de laatste dag van de Wereldconferentie tegen de A(atoombom) en de H(waterstofbom) plaats die vijf dagen eerder was gestart in Hiroshima. Sinds 1955 roept de Japanse vredesbeweging jaarlijks verzamelen in druk bijgewoonde conferenties in beide door de atoombom geteisterde steden. In Hiroshima en Nagasaki samen waren er rond de 1700 deelnemers, naast enkele duizenden die de conferentie online volgden. Op deze wereldconferenties is er altijd een centrale rol voorzien voor de slachtoffers van de Amerikaanse atoomaanvallen (‘hibakusha’). Behalve hun getuigenissen worden ervaringen uitgewisseld, initiatieven bekendgemaakt of gelanceerd en campagne gevoerd tegen kernwapens, oorlog en militarisme.
De Russische agressie in Oekraïne en de dreiging met kernwapens werden door verschillende sprekers ferm veroordeeld. In de afsluitende verklaring in Hiroshima wordt de terugtrekking geëist van de Russische strijdkrachten en “de beëindiging van al hun militaire acties, met inbegrip van aanvallen en bezettingen van kerncentrales in Oekraïne”. Tegelijk kant de verklaring zich, in een verwijzing naar de NAVO, “tegen elke poging om militaire allianties te versterken en uit te breiden of militaire arsenalen op te bouwen, waarbij geprofiteerd wordt van de agressie tegen Oekraïne.”
“Japan moet toetreden tot het nucleaire verbodsverdrag”
Verschillende sprekers hekelden de afwezigheid van Japan op de eerste bijeenkomst van het nucleaire verbodsverdrag (TPNW) die in Wenen plaatsvond afgelopen juni. Het TPNW voorziet in de mogelijkheid dat landen die nog niet tot het verdrag zijn toegetreden, zoals Japan, als waarnemer kunnen deelnemen. Dat Japan verstek liet gaan terwijl enkele NAVO-lidstaten (België, Duitsland, Nederland en Noorwegen) wel als waarnemer aanwezig waren, wordt in de Japanse vredesbeweging met veel onbegrip bejegend. “Als enige natie die in oorlogstijd atoombombardementen heeft ondergaan, verzoek ik de regering van Japan het TPNW te ondertekenen en te ratificeren, en een stuwende kracht te worden in de verwezenlijking van een wereld zonder kernwapens”, aldus Tomihisa Taue, de burgemeester van Nagasaki in zijn toespraak. Ook de burgemeester van Hiroshima, Kazumi Matsui, vroeg in zijn vredesverklaring van 6 augustus, dat Japan aan de volgende bijeenkomst van de TPNW zou deelnemen en vervolgens onmiddellijk tot het verdrag zou toetreden.
Japan valt net als Zuid-Korea onder de atoomparaplu van de VS die ook tientallen militaire basissen heeft in het land. Binnen de Liberaal Democratische Partij (LDP), de grootste regeringspartij, is begin dit jaar het debat geopend over de vraag of Japan niet een stapje verder moet gaan en moet kiezen voor een “nucleaire taakverdeling” naar analogie van de nucleaire taakverdeling in NAVO-verband. België, Duitsland, Italië en Nederland huisvesten VS-atoomwapens op hun grondgebied. In oorlogstijd zijn het de gevechtsvliegtuigen van de betrokken landen die verantwoordelijk zijn voor het inzetten van deze kernwapens indien daartoe wordt beslist.
De Japanse premier Fumio Kishida van LDP, verwerpt vooralsnog het idee. Het druist ook in tegen de “Drie Niet-Nucleaire Principes” waaraan Japan al decennia vasthoudt. Volgens deze principes zal Japan geen kernwapens bezitten of vervaardigen, noch toestaan dat deze op Japans grondgebied worden binnengebracht. “In plaats van te evolueren naar "nuclear sharing" of andere vormen van afhankelijkheid van kernwapens”, aldus de Burgemeester van Nagasaki, zou de regering beter werken aan het idee “van een kernwapenvrije zone in Noordoost-Azië.”
Grondwetsartikel 9
Een ander veel weerkerend thema is het debat over het grondwetsartikel 9 dat in de tekst van de grondwet wordt ingeleid onder de titel: “het afzweren van oorlog”. Volgens artikel 9 mag Japan officieel geen land-, zee- en luchtmacht hebben. Japan heeft in de plaats daarvan ‘zelfverdedigingstroepen’, die in werkelijkheid een echte legermacht vormen. Sinds de jongste verkiezingen (voor het Hogerhuis) beschikken de partijen die voorstander zijn van een wijziging van artikel 9 over een twee derde meerderheid wat o.m. zou betekenen dat de zelfverdedigingstroepen ook wettelijk een volwaardig leger zouden worden en uitgerust kunnen worden met zwaar oorlogsmaterieel. Koga Shigeaki, een politiek en economisch analist, maakte in zijn toespraak in Nagasaki de vaststelling dat Japan geleidelijk aan zijn pacifisme aan het verliezen is. De Japanse vredesbeweging voert al jaren campagne voor het behoud van artikel 9 en stelt dat de huidige situatie met een Japanse troepenmacht die uitgerust is als een leger, in strijd is met de grondwet. Een voorstel tot wijziging moet per referendum worden bevestigd. Volgens peilingen is de verhouding tussen voor- en tegenstanders ongeveer 50-50.
Okinawa
Op de conferentie kregen ook verschillende sprekers uit Okinawa het woord. Okinawa is een eiland dat meer dan 600 km ten zuiden van het hoofdeiland Kyushu (waar Nagasaki ligt) en de rest van Japan ligt. Okinawa bleef tot 1972 onder Amerikaanse bezetting. Vandaag herbergt het ca. 1.200 km² grote eiland nog altijd 31 militaire basissen van de VS met rond de 30.000 troepen. Er is veel verzet tegen de basissen omdat ze bron zijn van milieuschade, geluidsoverlast, seksueel geweld en gebruikt worden voor provocatieve Amerikaanse manoeuvres in de regio. De vredesbeweging in Okinawa en de rest van Japan verzet zich vooral tegen de inplanting van een nieuwe marinebasis in Henoko. Ze worden daarin gesteun door Denny Tamaki, de gouverneur van Okinawa, die zijn verzet over Henoko tijdens de conferentie nog eens benadrukte. Binnenkort zijn er nieuwe gouverneursverkiezingen in Okinawa. De LDP-kandidaat – in lijn met de centrale regering - verdedigt de komst van de Henoko-marinebasis. Vandaar dat de vredesbeweging campagne voert voor de herverkiezing van Tamaki.
Hibakusha
Er waren verschillende pakkende getuigenissen van Hibakusha, de slachtoffers van de atoomaanval. In Hiroshima kwamen tijdens en de maanden na de aanval 140.000 mensen om als gevolg van de enorme ontploffing, de vuurzee en de straling in de vorm van de zogenaamde ‘zwarte regen’. In Nagasaki ging het om naar schatting 70.000 doden. Maar ook in de decennia daarna overleden veel mensen aan leukemie en andere kwaadaardige aandoeningen als gevolg van de stralingen. Masura, een hibakusha die in Nagasaki zijn familie verloor, drukte twee wensen uit. Ten eerste, dat Japan nooit meer ten oorlog zou trekken, want dat gaf de aanleiding voor de atoomaanvallen en zorgde voor de dood van 20 miljoen mensen in regio als gevolg van de Japanse oorlog. Japan mag nooit meer oorlog voeren en daarom wil hij dat er niet getornd wordt aan artikel 9. Ten tweede dat Nagasaki de laatste plaats blijft waar het atoomwapen is ingezet. Daarom dat de hibakusha zullen blijven ijveren voor het verdwijnen van alle kernwapens, aldus Masura.
In een apart gesprek dat ik had met mevrouw Yokohama, een van de leidende vrouwen van de hibakusha in Nagasaki, vertelt ze over haar jongere zus, die 1 jaar oud was ten tijde van de atoomaanval op Nagasaki. Ze bracht een getuigenis over meer dan veertig jaar zwaar lijden aan de gevolgen van de stralingen. Mevr. Yokohama zegt dat haar zus het hele leven grotendeels in het ziekenhuis doorbracht tot ze op 44-jarige leeftijd aan de gevolgen van multipele kankers stierf. Ze was ook blind geworden. Mevr. Yokohama zegt dat de laatste woorden die haar zus uitsprak, waren: “waarom ben ik toch zo gestraft?” Pas in 1971 besloot mevr. Yokohama dat ze zich publiek uit te spreken. Dat was kort nadat haar moeder geopereerd moest worden voor maagkanker. Ook haar vader en man overleden aan de gevolgen van kanker. Gevraagd of ze boos is op de VS, die weigert in te staan voor compensatie, antwoordt ze: ja, zolang de Amerikanen vasthouden aan kernwapens. Ze is ook boos omdat de slachtoffers als proefkonijnen zijn gebruikt om de effecten van de atoombom te meten. Ze verwijst naar een groot Amerikaans onderzoeksteam dat kort na de atoomaanval data verzamelde en stalen nam die, zo zegt ze, naar de VS werden gebracht, maar “niet om te gebruiken om de mensen te helpen, maar wel voor de verdere ontwikkeling van kernwapens.”
