Twee jaar na de Russische invasie woedt de oorlog in Oekraïne nog steeds in alle hevigheid. Ondanks de vernietigende impact van het geweld is het einde nog niet in zicht. Volgens de vredesbeweging faalt de militaire aanpak en is het de hoogste tijd om te ijveren voor een staakt-het-vuren en diplomatie. "Vrede is niet alleen mogelijk maar ook noodzakelijk."

Met zijn invasie schond het Russische leger naar letter en geest het Handvest van de Verenigde Naties. Sindsdien staat de teller op 500.000 doden en gewonden, soldaten en burgers, Oekraïners en Russen. Onverstoorbaar tikt de dodenklok verder. Inmiddels zijn we gaan wennen aan de vreselijke beelden die ons in het begin nog schokten. De oorlog is alledaags geworden.

Ondanks de vernietigende impact van het geweld is het einde nog niet in zicht. In 2025 worden onze F16’s geleverd. Men gaat ervan uit dat de oorlog dan nog volop bezig is. Ondertussen blijft de tactische strijd over de verdediging en inname van het volgend stadje de krantenkolommen vullen. Over de doorbraak of een ‘overwinning’ — wat die ook moge betekenen — spreken ook de grote strategen zich niet meer uit. Hun mantra blijven ze wel herhalen: meer wapens, betere wapens, sneller geleverd. Ha, zegt u, zolang er oorlog is, kan je niet over vrede praten?

Met het platform Europe for Peace and Solidarity, een internationaal netwerk van vredesbewegingen, denken we daar grondig anders over. Vrede is niet alleen mogelijk maar ook noodzakelijk. Een vrede die meer is dan het zwijgen van de wapens, maar die tevens een vreedzame samenlevingsopbouw mogelijk maakt in het complexe land dat Oekraïne is.

In België is het een platform van tientallen organisaties uit het middenveld, dat met sterke aanbevelingen voor vredesopbouw politieke partijen wil laten zien dat er een alternatief is voor de militaire aanpak. Vredesopbouw, ook uit welbegrepen eigenbelang, want we maken ons nog steeds ernstig zorgen over de kans dat de oorlog zich kan uitbreiden over het hele continent.

Ademruimte voor diplomatie

Twee elementen staan centraal in onze aanbevelingen: een staakt-het-vuren en diplomatie. Zeker nu er de facto een nauwelijks bewegende frontlijn is, is een staakt-het-vuren in alle opzichten een piste waarop we moeten aandringen. Het zorgt voor minstens een pauze in het menselijk leed — langs beide zijden van de frontlijn — én het zorgt voor net dat beetje ademruimte dat de diplomatie nodig heeft.

Diplomatie is de kunst van het spreken met mensen waarmee we grondig van mening verschillen.

Diplomatie is de kunst van het spreken met mensen waarmee we grondig van mening verschillen. Het is een kunst die zich richt op oplossingen, waarin we ook de belangen — en zeker het primaire belang van veiligheid — van alle betrokken partijen mee in rekening nemen.

Europa heeft kansen om dit diplomatieke spel te spelen. Het heeft kaarten in de hand waarmee ze beide partijen kan lokken: verlichting van de sancties voor Rusland, voorwaarden voor verdere hulp aan Oekraïne. Het is een subtiel en moedig spel, het kan niet zonder geven en nemen. Heel wat minder heldhaftig dan het roekeloze spel van steeds meer wapens. Maar veel effectiever, want een duurzame vrede is maar mogelijk als er met alle partijen een akkoord wordt bereikt.

We roepen eens te meer op dit subtiele spel te spelen, en wel met een duidelijke inzet: de veiligheid van Europa. Van heel Europa, van de Straat van Gibraltar tot aan de Oeral. Als we geen veiligheidsmodel ontwikkelen voor heel Europa — voor de slechte verstaander nog een keer loud and clear; inclusief Rusland dus — zal ook ons stukje Europa niet veilig zijn.

Europa is niet veilig. Die boodschap horen we de militaire lobby subtiel en minder subtiel verspreiden. Maak je klaar voor een oorlog. Word reservist bij het leger. Haal alvast een transistorradio op batterijen, wat extra zaklampen en een paar flessen mineraalwater in huis. De oorlog wordt minder en minder een ver-van-mijn-bed-show, maar een modus vivendi waarin wij allen een rol spelen.

Concrete solidariteit is een van die belangrijke stappen op weg naar een veilig Europa.

Het goede nieuws is dat we die rol ook anders kunnen invullen, langs de piste van de vredesopbouw. We hoeven enkel in te zien hoe contraproductief en inhumaan de huidige oorlogslogica is.

‘Europa is niet veilig’ of ‘samen maken we Europa veilig’, eigenlijk zijn het alle twee self-fulfilling prophecies. Het heeft te maken met politieke wil om de stappen te zetten die de profetie van duurzame vrede kunnen waarmaken. Concrete solidariteit is een van die belangrijke stappen op weg naar een veilig Europa. Solidariteit met de families die de oorlog ontvluchten, solidariteit met gewetensbezwaarden aan de twee zijden van de frontlinie, solidariteit met vredesactivisten die tegen de stroom in roeien met gevaar voor eigen leven. Solidariteit met wie hier en elders opkomt tegen militaire budgetverhogingen zonder echt veiligheidsplan, en tegen de onzekerheid die dit meebrengt.

Ludo De Brabander is woordvoerder van Vrede vzw. Stefan Nieuwinckel is; directeur Pax Christi Vlaanderen vzw. Martin Maréchal en Grégory Mauze zijn co-voorzitters van CNAPD.

Dit opiniestuk verscheen in MO.

Op de website van RTBF een Franstalige versie