Image
Bensouda

ICC-aanklager Fatou Bensouda, Den Haag, december 2019; Beeld: shutterstock.com

Rusland en de VS stellen zich allebei boven de wet en boven verantwoording. 
Artikel
8 minuten

Laat me beginnen met een bekentenis. Ik lees niet langer alle krantenartikels over de oorlog in Oekraïne. Nadat ik jaren over oorlog en foltering heb geschreven, heb ik mijn limiet bereikt. Dezer dagen ben ik gewoon niet meer in staat om me te verdiepen in de details van de nachtmerrie daar. Het is beschamend, maar ik wil de namen van de doden niet weten, noch wil ik de beelden bekijken, genomen door moedige fotografen, van half ontplofte gebouwen, waarin details blootgelegd worden -een schoen, een stoel, een pop, vernietigde bezittingen -van levens die verloren gingen, terwijl ik me veilig en warm in San Francisco bevindt. Steeds vaker merk ik dat ik het niet meer aankan.

En dus scan ik de krantenkoppen en inleidende paragrafen, waardoor ik net genoeg oppik om de verschrikkelijke militaire strategie van Vladimir Poetin te begrijpen: de bombardementen op burgerdoelen zoals markten en appartementsgebouwen, de aanvallen op het civiele elektricteitsnet, en de regelrechte moord op de bewoners van steden en dorpen bezet door Russische troepen.

Poetins militaire strategie is er één van terreur, ontwikkeld om burgers te demoraliseren in plaats van een vijandelijk leger te verslaan. 

Dit zijn geen aberraties in een verder legaal gevoerde oorlog. Neen, ze vertegenwoordigen een bewuste strategie van terreur, ontwikkeld om burgers te demoraliseren in plaats van een vijandelijk leger te verslaan. Dit betekent natuurlijk dat het ook oorlogsmisdaden zijn: schendingen van de wetten en gebruiken van de oorlog zoals samengevat in 2005 door het Internationaal Comité van het Rode Kruis (ICRC).

De eerste oorlogsregel, zoals opgesteld door het ICRC, vereist dat strijdende landen een onderscheid maken tussen (toegestane) militaire en (verboden) burgerdoelen. De tweede stelt dat "geweldsdaden of bedreigingen met geweld die tot belangrijkste doel hebben om terreur te zaaien onder de burgerbevolking" - een treffende samenvatting van de Russische oorlogvoering van de afgelopen tien maanden - "verboden zijn". Het overtreden van dat verbod is een misdaad.

De grote uitzonderingen

Hoe moeten oorlogsmisdadigers verantwoordelijk gehouden worden voor hun daden? Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog beantwoordden de zegevierende geallieerden deze vraag met de berechting van belangrijke Duitse en Japanse functionarissen. Het beroemdste proces werd gehouden in de Duitse stad Neurenberg, met onder de eerste 22 beklaagden voormalige hoge regeringsfunctionarissen, militaire bevelhebbers en propagandisten van het naziregime, alsook de bankier die de oorlogsmachine hielp construeren. Op 3 personen na werden alle beklaagden veroordeeld en 12 werden er opgehangen...

De architecten van het Nuremberg-proces -vertegenwoordigers van de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk- zagen het als een model voor aansprakelijkheid voor toekomstige oorlogen. De beste van deze mannen (en de meesten van hen waren mannen) erkenden hun schuld aan de toekomst en wisten dat zij een precedent schiepen dat ooit tegen hun eigen naties zou kunnen gebruikt worden. De hoofdaanklager van de Verenigde Staten, Robert H. Jackson, verwoordde het als volgt: "We mogen niet vergeten dat de criteria waarop we de beklaagden vandaag beoordelen, de criteria zijn waarop wij morgen zullen worden beoordeeld."

De Nuremberg-juristen verwachtten inderdaad dat de nieuwe Verenigde Naties een permanente rechtbank zou oprichten waar oorlogsmisdadigers die niet in hun eigen land konden worden berecht, ter verantwoording zouden worden geroepen. Uiteindelijk duurde het meer dan een halve eeuw om het Internationaal Strafhof (ICC) op te richten. Pas in 1998 onderschreven 60 landen het oprichtingsdocument van het ICC, het Statuut van Rome. Vandaag hebben 123 landen het ondertekend.

Rusland is een belangrijke uitzondering, wat betekent dat zijn onderdanen niet door het ICC kunnen worden berecht wegens oorlogsmisdaden in Oekraïne, inclusief de misdaad die door het Nuremberg-tribunaal geïdentificeerd werd als de bron van alle andere oorlogsmisdaden gepleegd door de Nazi’s: het lanceren van een agressieve, niet-uitgelokte oorlog.

Raad eens welke andere supermacht zich nooit heeft aangesloten bij het ICC? Hier zijn een paar hints: 
    • Het militair budget van dit land overtrof in 2021 dat van de volgende 9 landen samen, en bedroeg 1,5 keer wat de andere 144 landen ter wereld met dergelijke budgetten, dat jaar aan defensie spendeerden. 
    • De president van dit land ondertekende onlangs een uitgavenwet van 1,7 biljoen dollar voor 2023. Meer dan de helft daarvan is gewijd aan ‘defensie’ (en maakt maar een deel uit van het volledige nationale veiligheidsbudget van het land).
    • Dit land heeft ongeveer 750 publiek erkende militaire basissen in ten minste 80 landen in de wereld. 
    • In 2003 lanceerde dit land een agressieve, niet-uitgelokte (en rampzalige) oorlog door een land binnen te vallen dat 11.105 km verderop ligt.

Oorlogsmisdaden? Nee, dank u

Ja, de Verenigde Staten is die andere belangrijke uitzondering op de regels van de oorlog. Hoewel Bill Clinton in 2000, tijdens de laatste dagen van zijn presidentschap, het Statuut van Rome ondertekende, heeft de Senaat het nooit geratificeerd. In 2002, toen de regering-Bush haar "wereldwijde oorlog tegen het terrorisme" opvoerde -met inbegrip van de rampzalige bezetting van Afghanistan en een mondiaal illegaal martelprogramma van de CIA- trok de VS die handtekening eenvoudigweg terug in.

Tegen het einde van zijn termijn ondertekende Clinton het Statuut van Rome, maar de Senaat heeft het nooit geratificeerd.

Minister van Defensie Donald Rumsfeld verklaarde op deze manier waarom:
“…De bepalingen van het ICC eisen de autoriteit op om Amerikaanse burgers aan te houden en te berechten –VS-soldaten, matrozen, vliegeniers en mariniers, evenals huidige en toekomstige functionarissen– hoewel de VS niet heeft toegestemd gebonden te zijn aan het verdrag. Wanneer het ICC-verdrag van kracht gaat deze zomer zullen VS-burgers blootgesteld worden aan het risico van vervolging door een rechtbank die zich niet moet verantwoorden bij het Amerikaanse volk, en die niet verplicht is om de Constitutionele rechten van onze burgers te respecteren.” 

Voor het geval dat het VS-standpunt nog altijd onduidelijk zou zijn, keurde het Congres in augustus 2002 de ‘American Servicemembers Protection Act’ goed, die vervolgens ondertekend werd door president George W. Bush. Zoals ‘Human Rights Watch’ destijds rapporteerde, “autoriseert de nieuwe wet het gebruik van militair geweld om elke Amerikaan of burger van een met de VS-geallieerd land die door het [Internationaal Straf] Hof, gevestigd in Den Haag, wordt vastgehouden, te bevrijden”. Vandaar de bijnaam Den Haag Invasie Wet (‘Hague Invasion Act’). Een minder bekende bepaling van deze wet stelt de VS ook in staat om militaire steun terug te trekken uit elk land dat participeert met het ICC.

De veronderstelling ingebouwd in de verklaring van Rumsfeld was dat er iets speciaals -zelfs uitzonderlijks- is aan VS-burgers. In tegenstelling tot de rest van de wereld hebben zij “Constitutionele rechten”, die blijkbaar ook het recht omvatten om straffeloos oorlogsmisdaden te plegen.

Zelfs als een burger wordt veroordeeld voor een dergelijke misdaad in een VS-rechtbank, is de kans heel groot dat hij of zij een presidentieel pardon ontvangt. En als zo iemand één van de “huidige of toekomstige functionarissen” zou zijn, vermeld door Rumsfeld, is de kans dat hij of zij voor de rechtbank gedaagd wordt ongeveer even groot als die van mij om benoemd te worden tot minister van Defensie.

De Verenigde Staten is geen lid van het ICC, maar Afghanistan is dat toevallig wel. In 2018 verzocht de hoofdaanklager van het Hof formeel de opening van een onderzoek naar oorlogsmisdaden gepleegd in Afghanistan. The New York Times rapporteerde dat Bensouda’s “onderzoek zich voornamelijk zou concentreren op grootschalige misdaden tegen burgers, toegeschreven aan de Taliban en de Afghaanse regeringstroepen”. Het zou echter ook “vermeende mishandeling door de CIA en het Amerikaans leger in de detentiecentra in Afghanistan in 2003 en 2004 bekijken, alsook in sites in Polen, Litouwen en Roemenië. Dit brengt de rechtbank rechtstreeks in conflict met de Verenigde Staten.” 

Bensouda had een reis naar de VS gepland om bewijsmateriaal te verzamelen, maar in april 2019 trok de regering-Trump haar visum in, waardoor ze geen getuigen kon komen ondervragen. Vervolgens werden financiële sancties opgelegd aan Bensouda en een andere ICC-aanklager, Phakiso Mochochoko.

Republikeinen als Bush en Trump zijn echter niet de enige VS-presidenten die weigeren mee te werken met het ICC. Het valt op dat de weerstand tegen de jurisdictie van het Hof de partijgrenzen overstijgt. Het is waar dat president Joe Biden in april 2021 de restrictieve maatregelen tegen Bensouda en Mochochoko herroepen heeft, maar niet zonder de nadruk te leggen op het verzet van zijn exceptionele natie tegen het ICC als een geschikte plaats om Amerikanen te berechten.

In de VS verzetten zowel de Republikeinen als de Democraten zich tegen het Internationaal Strafhof. 

In de inleiding van zijn decreet staat: “De Verenigde Staten blijft bezwaar aantekenen tegen de aanspraken van het Internationaal Strafhof op rechtsmacht over personeel van staten die er geen partij van zijn, zoals de Verenigde Staten en zijn bondgenoten, zonder hun toestemming of een verwijzing van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, en zal het huidig en voormalig personeel van de Verenigde Staten krachtdadig beschermen tegen elke poging om een dergelijke rechtsmacht uit te oefenen”. Donald Rumsfeld, noch Donald Trump hadden het duidelijker kunnen stellen.

Waar staan de potentiële Afghaanse zaken vandaag? Eind 2021 nam een nieuwe aanklager, Karim Khan, het dossier over. Hij kondigde aan dat het onderzoek voortgezet zou worden, maar dat daden van de VS en diens bondgenoten, zoals het Verenigd Koninkrijk, niet onderzocht zouden worden. Hij zou zich in plaats daarvan focussen op de acties van de Taliban en de Afghaanse tak van de Islamitische Staat. Als het aankomt op potentiële oorlogsmisdaden, blijft de Verenigde Staten dus de Grote Uitzondering.

Hoewel het land geen lid is van het Hof, heeft het meer invloed dan veel landen die dat wel zijn. Dit alles betekent dat de VS zich in 2023 niet in de beste positie bevindt om Rusland te beschuldigen van oorlogsmisdaden in Oekraïne.

Dit is een vertaald deel van een langer artikel dat eerder verscheen op Tomdispatch.


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Thema

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.