In het geval van het CETA gaat het om een vergaand vrijhandelsakkoord tussen Canada en de Europese Unie. Het TTIP streeft een uitgebreid vrijhandelsakkoord tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie na. De belangrijkste argumenten die pleitbezorgers van het TTIP aanbrengen, zijn: 1) het akkoord zou de groei en tewerkstelling met zich meebrengen waaraan beide economieën dringend nood hebben, 2) een 'trans-Atlantische' markt zou de dominante economische positie van de VS en de EU kunnen vrijwaren, en de geopolitieke en economische ontplooiing van de opkomende economieën kunnen counteren. Deze voorspellingen zijn echter totaal onrealistisch. In werkelijkheid zal het TTIP de mogelijkheden van overheden om markt-corrigerende maatregelen te nemen nog meer inperken. In feite is het TTIP het toppunt van een trend waarin elke overheidsregulering beschouwd wordt als een belemmering van handel, investeringen en ondernemerschap. De logica en het discours achter het TTIP zijn gelijkaardig aan de rechtvaardiging van de binnenlandse pogingen om regulerend beleid te depolitiseren en te onderwerpen aan een economische logica. Overheidsmaatregelen die belemmerend werken voor de handel, al hebben die een sociaal of ecologisch beschermende bedoeling, moeten zoveel mogelijk wijken. Het investeringsbeschermingssysteem of ISDS-principe is het beruchtste voorbeeld van de manier waarop het TTIP-akkoord het privaat ondernemerschap begunstigt ten opzichte van het beleid van nationale overheden. Het TTIP vormt net als gelijkaardige akkoorden zoals het CETA een bedreiging voor de democratische rechtstaat en de in Europa verworven sociale, ecologische en gezondheidsbescherming.

Volgens VS-president Barak Obama zal het TTIP miljoenen goedbetaalde Amerikaanse jobs creëren. De Britse premier David Cameron omschrijft de economische boost die het TTIP aan de economie zal geven als een “once-in-a-generation-prize”. Voormalig Europees Commissaris voor Handel Karel De Gucht (Open VLD) had het dan weer over “het goedkoopste stimulus-pakket dat je je maar kan indenken”. De voordelen van het TTIP worden door aanhangers en onderhandelaars zwaar overdreven. Bovendien bekijken ze de hele zaak in eng economische termen. De sociale kosten van macro-economische aanpassingen en van de gevolgen van dereguleringen worden totaal genegeerd. Een doorgedreven geliberaliseerd handelsbeleid wordt binnen de EU voorgesteld als een manier om uit de crisis te geraken. Alles wat handelsbelemmerend werkt moet worden weggewerkt volgens de TTIP-adepten, maar dat 'handelsbelemmeringen' een legitiem sociaal doel kunnen dienen, wordt niet in overweging genomen.

In haar strijd om politici en het publiek te overtuigen van de noodzaak en de economische voordelen van het TTIP schermt de Europese Commissie graag met cijfers en studies. In de economische projectiemodellen die moeten berekenen wat het TTIP concreet zal opleveren aan werkgelegenheid en extra Bruto Nationaal Inkomen, wordt echter uitsluitend geconcentreerd op econometrische elementen. De kosten van de sociale, ecologische en gezondheidsimpact van deregulering worden niet opgenomen in deze studies. Deze impact is sowieso notoir onzeker en onmeetbaar.

De Europese Commissie beweert ook dat het TTIP de enige manier is om te verzekeren dat de VS en de EU de globale economie zullen blijven domineren gedurende de 21ste eeuw. Het akkoord zou van de VS en de EU het grootste handelsblok ter wereld moeten maken. Impliciet wordt sceptici en tegenstanders van het TTIP verweten dat ze bijdragen tot de ondergang van 'het Westen'. Nog voor de financiële crisis uitbarstte in 2008 was er al heel wat te doen over de economische achteruitgang van de westerse industriële landen en de snelle opmars van de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India, China) die een bedreiging vormen voor de geo-economische dominantie van de VS en de EU. Het TTIP moet deze trend tegengaan en wordt door sommige pleitbezorgers (zoals de democratische presidentskandidate Hillary Clinton) zelfs omschreven als “een economische NAVO”. De logica hierachter is dat de VS en de EU alleen samen een afglijden naar de economische en geopolitieke irrelevantie zullen kunnen vermijden. Als ze de regels van de globalisering willen blijven bepalen dan is het TTIP onontbeerlijk, anders zou het binnen enkele jaren wel eens China kunnen zijn die de normen van de globale economie vastlegt. Voorstanders van het TTIP wijzen er gretig op dat Peking nog veel minder inzit met sociale en ecologische bescherming. In Europa laten vooral de sociaaldemocraten, die eerder gemengde gevoelens hebben bij doorgedreven liberale vrijhandelsakkoorden, zich overtuigen door dit argument. De steun van de sociaaldemocraten zal cruciaal zijn bij de goedkeuring van het TTIP in het Europees Parlement.

Voor de Europese Commissie is het vooruitzicht de globale economische normen te kunnen blijven bepalen een belangrijke doelstelling. Bij afwezigheid van een ontwikkelde militaire capaciteit beschouwt Europa zijn 'marktmacht' als zijn belangrijkste troef in de globale politiek. Maar het is duidelijk dat de samenwerking van de VS en de EU rond het TTIP niet automatisch zal leiden tot het vastleggen van globale standaarden zoals aanhangers van dit akkoord beweren. Niet alleen dreigt aan beide zijden van de Atlantische oceaan een dynamiek richting de laagste gemene deler wat normering betreft, er is ook geen enkele drijfveer voor derde landen om hun standaarden af te stemmen op die van de VS en de EU.

De grote uitdagingen waar we momenteel voor staan zijn klimaatverandering en de ongelijke verdeling van welvaart. Om daar iets aan te doen is er net meer en betere regulering nodig in het belang van welzijn, duurzaamheid, mensenrechten en democratie. De maatschappij is absoluut niet gebaat bij de verregaande deregulering die verdragen als het TTIP willen opleggen. Ze zullen alleen maar leiden tot een nieuwe druk op de lonen en arbeidsomstandigheden, op de milieunormen, op de standaarden voor volksgezondheid en consumentenbescherming en op de democratische zeggenschap. En dat enkel en alleen omwille van nog meer en intensievere concurrentie.

Lagere standaarden als gevolg van het TIPP en het CETA

Het TTIP draait ondanks de beweringen van de Europese Commissie minder om het wegnemen van traditionele handelsbarrières zoals import- en exportbelastingen en quota’s, dan om het gelijktrekken van de regelgeving omtrent handel. Het doel is om een ‘gelijk speelveld’ te creëren zodat bedrijven binnen het betrokken gebied volgens dezelfde regels met elkaar kunnen concurreren. Handelsbarrières, zoals bijvoorbeeld verschillen in milieu- en voedselbeschermingsstandaarden, staan dit in de weg. Bij het gelijkschakelen van de Europese en Amerikaanse regels zullen de standaarden naar beneden worden bijgesteld en afgezwakt. Het is namelijk onmogelijk om regelgeving gelijk te trekken zonder de Amerikaanse en/of Europese standaarden te wijzigen. Elk mogelijk resultaat van onderhandelingen kan niet anders dan tussen de twee standaarden in liggen en betekent per definitie een afzwakking van de hoogste standaard. Een concreet voorbeeld: in de EU zijn 1377 chemische stoffen verboden in cosmetica-producten, terwijl dat er in de VS maar 11 zijn. Welk compromis zal hier uit de bus komen als het objectief van de onderhandelingen de stimulering van de handel is? De landbouw en de chemie zijn de sectoren waarin de Amerikaanse en Europese regelgeving het verst uit elkaar ligt. Het zijn tevens de twee meest lucratieve sectoren. Het spreekt vanzelf dat deze industrieën hevige voorstanders zijn van het TTIP. Hun streven om grotere winsten te boeken, staat haaks op het belang dat de consumenten hebben bij hogere beschermingsstandaarden op alle vlakken.

Nog voor er sprake is van een definitief TTIP-akkoord heeft de verlaging van de sociale, ecologische en consumentenbeschermingsnormen in Europa zich al ingezet. Louter om de onderhandelingen voor het verdrag vlotter te laten verlopen is de EU nu al volop bezig met het verzwakken van bepaalde standaarden. Zo werd het Europese verbod op het gebruik van melkzuur in de vleesverwerkingsindustrie opgegeven, werd de invoering van de Europese richtlijn over hormoonverstorende stoffen uitgesteld en werd het EU-label dat teerzandolie 'vervuilend' is, officieel ingetrokken.

Alle regels en wetten die na de invoering van het TTIP gemaakt worden in de VS of de EU, zullen onder toezicht staan van een gezamenlijke raad die zal controleren of de handel zo weinig mogelijk belemmerd wordt. Deze nieuwe raad, de zogenaamde 'Regulatory Cooperation Body' (RCB) zal een bureaucratische buffer vormen die de invoer van nieuwe regels aanzienlijk zal kunnen vertragen. 'Belanghebbende partijen' -lees bedrijven en investeerders- kunnen via de RCB bezwaar aantekenen tegen gepland en zelfs bestaand overheidsbeleid. Op die manier raakt het bedrijfsleven rechtstreeks aan Europese en nationale regelgevende bevoegdheden. De regelgevende samenwerking via de RCB ondermijnt het democratisch besluitvormingsproces.

Bepalingen ter bescherming van beleggers

Volgens de Europese Commissie is investeringsbescherming noodzakelijk om buitenlandse investeringen aan te trekken. Hier bestaat echter geen enkel wetenschappelijk bewijs voor en het ISDS-systeem dat ze hiervoor wil optuigen, ondermijnt de democratie en de rechtstaat.

Investeringsbescherming binnen het TTIP-verdrag is een heikel punt dat erg veel maatschappelijke weerstand oproept. Investeringsbescherming is een geschillenbeslechtingsmechanisme (ISDS, Investor to State Dispute Settlement) dat buitenlandse investeerders vergaande rechten geeft om staten aan te klagen als de winsten van een bedrijf benadeeld worden door overheidsmaatregelen.

De nationale justitie kan door de investeerder worden overgeslagen. Een ad hoc tribunaal van commerciële juristen beslist of een claim gegrond is. Hierbij hebben ze maar zeer beperkt oog voor het bredere algemeen belang van het overheidsbeleid omdat ze vooral oordelen over de aantasting van eigendomsrechten. Het tribunaal kent schadevergoedingen toe die vele honderden miljoenen euro’s kunnen bedragen.

De rechten die investeerders worden toegekend zijn heel ruim geformuleerd. Veel ruimer dan de eigendomsrechten in bijvoorbeeld de Nederlandse wet. Vrijwel elke overheidsmaatregel is daardoor aanvechtbaar omdat het in strijd is met het recht op een stabiel investeringsklimaat. Veranderingen in nationale wet- en regelgeving zoals milieuwetten, subsidieregelingen voor duurzame energie en belastingmaatregelen zijn al veelvuldig onderwerp van investeringsclaims geweest.

Omwille van al deze redenen moeten het CETA en het TTIP een halt toe geroepen worden. Begin alvast met de ondertekening van het Europees Initiatief tegen TTIP en CETA op www.stop-ttip.org

Voor dit artikel werd geput uit het boek 'TTIP: The Truth about the Transatlantic Trade and Investment Partnership' van Ferdi De Ville en Gabriel Siles-Brugge, Polity Press, 2015