Het 1 maand oude Oekraïense offensief tegen de Russische bezettingstroepen ‘voldoet op geen enkel front aan de verwachtingen’.

Die vaststelling tekende CNN eind juni op uit de mond van ‘hoge westerse functionarissen’. De afgelopen weken is er sprake van enkele veroverde dorpen en rond de 130 km terreinwinst over een frontlijn van 1.000 kilometer. De Russische verdedigingslinies lijken niet makkelijk door te breken door de massale aanwezigheid van landmijnen, goed ingegraven troepen en het Russische luchtoverwicht. Britse inlichtingendiensten spreken over grote verliezen in beide kampen.

Het mag niet hardop gezegd worden, maar het lang aangekondigde Oekraïense offensief zou weleens op een mislukking kunnen uitdraaien. Een mislukking past niet in het draaiboek, omdat het de westerse bereidheid voor massale militaire steun zou kunnen aantasten. Dat het niet loopt zoals het moet, blijkt ook uit een uitspraak van de stafchef van het Amerikaanse leger: ‘Het zal heel lang duren en het zal heel, heel bloederig worden. Maak je daar geen illusies over.’

Het doet denken aan de Eerste Wereldoorlog: voor een paar kilometer terreinwinst worden duizenden mensenlevens opgeofferd. Politici en generaals schrijven het script, de soldaten in de loopgraven leveren het kanonnenvoer, aangevuurd door de illusie van een ‘heroïsche’ militaire overwinning die in een maandenlange patstelling verzandt.

Een derde mogelijkheid is dat Oekraïense troepen een aanzienlijk deel of zelfs het hele grondgebied bevrijden, het officiële strategische doel van president Volodimir Zelenski. Dat lijkt een aanlokkelijk eindresultaat, maar het kan in een nucleaire nachtmerrie ontaarden. Het verlies van de Krim opent de deur voor de inzet van Russische tactische kernwapens. Een Russische nederlaag van die omvang kan bovendien zeer destabiliserend werken, wat evenmin een aantrekkelijke optie is voor een kernwapenmacht. De opmars van huurlingenleider Prigozjin geldt in dat opzicht als een waarschuwing.

Taboe

De militaire logica biedt dus voor geen van die opties een aantrekkelijke uitkomst – ook niet voor Oekraïne. Het lijkt weinig waarschijnlijk dat de gulle militaire steun om het land te redden – door het in feite te helpen vernietigen – gevolgd zal worden door een even gulle miljardenstroom om het land weer op te bouwen.

Desondanks is het taboe om op te roepen tot een staakt-het-vuren of onderhandelingen. Wie dat doet, krijgt het verwijt dat hij Poetin in de kaart speelt. Anderen uiten hun scepsis omdat Poetin geen vrede wil of onbetrouwbaar is. Daar zit een grond van waarheid in, maar er is gezien de daarnet geschetste militaire scenario’s geen alternatief. En er is een precedent. Eind maart 2022 stonden Kiev en Moskou onder Turkse bemiddeling dicht bij het sluiten van een raamakkoord, maar dat kreeg geen steun van Londen en Washington, die de militaire optie verkozen.

Als het inzicht groeit dat de oorlog uitzichtloos is, kan dat de diplomatieke ruimte creëren nodig voor een staakt-het-vuren en onderhandelingen. Tot een duurzaam vredesakkoord komen zal veel tijd vergen, maar tijd kan ook redelijkheid en politieke wil genereren – als de wapens maar zwijgen. Het Goedevrijdagakkoord in Noord-Ierland kwam er ook pas na jaren van uitzichtloos geweld.

Er zijn veel mogelijke ingrediënten voor een pakketovereenkomst. Moskou zou het een aantrekkelijke optie kunnen vinden om in ruil voor een neutraal Oekraïne met internationale veiligheidsgaranties, de soevereiniteit over de Krim te delen en terug te keren naar de Minsk-akkoorden van 2015. Daarin werd autonomie voorzien voor de Donbas, waar de oorlog in 2014 begon tussen door Kiev gesteunde Oekraïense nationalisten en door Moskou gesteunde nationalisten van de Russische minderheid.

Marshallplan

Grenzen hoeven niet heilig te zijn als een eerbaar akkoord kan worden gesloten waarin alle strijdende partijen zich kunnen vinden. Kosovo is ook losgeweekt van Servië na een opstand van Albanese nationalisten. Oekraïne zou overtuigd kunnen worden met een (economisch) Marshallplan en een gedeeltelijk herstel van de soevereiniteit over het grondgebied – een soevereiniteit die waarschijnlijk toch niet via militaire weg verwezenlijkt kan worden. In het Westen groeit de consensus dat een volledige Oekraïense soevereiniteit over de Krim niet meer haalbaar is.

Een staakt-het-vuren kan ook parallelle diplomatieke openingen creëren voor de geopolitieke dimensie van deze oorlog, als onderdeel van zo’n onderhandelingspakket, om Rusland te overtuigen. Denk aan een inclusief veiligheidssysteem, het overeenkomen van vertrouwenwekkende maatregelen, het herstel van het wapenbeheersingsregime, afspraken over gedemilitariseerde en kernwapenvrije zones, economische akkoorden enzovoort. Met de nodige diplomatieke creativiteit kan op de ruïnes van een gruwelijke oorlog een nieuwe toekomst voor een welvarend Oekraïne in een vreedzaam Europa worden opgebouwd. Zij die bezwaren uiten over deals met autoritaire regimes, moeten inzien dat niet oorlog en confrontatie, maar vrede bijdraagt aan heilzame democratische ontwikkelingen.

Dit opiniestuk verscheen in De Standaard van 6 juli 2023