Image
Oekraïne

Shutterstock.com

Zeg gewoon 'nyet': Rusland wordt geconfronteerd met dissidentie in het leger
Artikel
8 minuten

Begin maart vertelde de Russische president Vladimir Poetin aan de Franse president Emmanuel Macron dat zijn invasie van Oekraïne “volgens plan” verliep, en dat zijn doelstellingen “vervuld” zouden worden. Hij heeft deze bewering nooit ingetrokken. Integendeel. Hij heeft ze alleen maar bekrachtigd en zag zich verplicht om door te gaan met een oorlog -die hij een oorlog weigert te noemen- die mankracht en materieel verteert in de jacht naar een onzeker doel.

Maar terwijl Poetin resoluut vasthoudt aan zowel de strategie als de uitkomst, is er een toenemend aantal soldaten en burgers dat het niet met hem eens is. De critici binnen het leger maken gebruik van verschillende tactieken –van online campagnes tot desertie- om hun stemmen te laten horen. En hoewel Rusland heel hard geprobeerd heeft om ‘refuseniks’ (weigeraars) in het leger de mond te snoeren, is het nieuws uitgelekt. 

Toenemend aantal weigeraars

Desertie en soldaten die afwezig zijn zonder autorisatie (AWOL) maken deel uit van elke oorlog. De oorlog tussen Rusland en Oekraïne is niet anders. Dat de Oekraïense troepen de onophoudelijke beschietingen en de vaak chaotische organisatie aan de frontlinie ontvluchten, valt niet te verwonderen. Het is een beetje moeilijker om te begrijpen wanneer troepen van een zogenaamd groter en beter uitgerust Russisch leger ook in grote getale op de vlucht slaan. 

Maar dat doen ze wel, al zijn cijfers moeilijk te vinden. Het is zelfs moeilijk om te bepalen hoeveel troepen Rusland naar Oekraïne gestuurd heeft en hoe dat geëvolueerd is sinds april. Om één voorbeeld te geven: in juni bracht de ‘New Voice of Ukraine’ het verhaal dat 200 Russische deserteurs door de bossen dwaalden dichtbij de stad Kharkov. “Ze [de Russen] kwamen terug – gewond, vuil, hongerig, vol van woede, met hun beschadigd materieel”, schreef een ambtenaar van de gemeente Borova. Rusland heeft deze gevallen van desertie echter niet erkend, hoewel de Russische Doema strengere straffen heeft voorgesteld voor soldaten die AWOL gaan.

Er zijn al veel gevallen geweest zoals in Borova, waar deserteurs opduiken. Ongekende aantallen soldaten weigeren orders op te volgen of verdwijnen stilletjes. In juli rapporteerde 'Radio Free Europe': “Russische mensenrechtenactivisten zeggen dat honderden, mogelijks duizenden troepen weigerachtig staan tegenover bevelen om te ontplooien, te blijven vechten of op het slagveld te blijven zonder afgelost te worden.”  

Het is zeker begrijpelijk. Dienstplichtigen kregen meestal niet te horen waar ze naartoe gingen, en hoewel de bepalingen van hun dienst stelden dat ze niet naar de frontlijn gestuurd zouden worden, gebeurde dat vaak wel. Volgens een rapport van de VS-ambassade, “zei een Russisch parlementslid dat één groep van 100 dienstplichtigen gedwongen werd contracten te tekenen en daarna naar Oekraïne gestuurd werd om te vechten”. Slechts vier van hen overleefden. De dienstplichtigen zeiden dat ze van bevelhebbers te horen gekregen hadden dat ze op militaire training gestuurd zouden worden, om daarna te ontdekken dat ze eigenlijk naar gevechtszones in Oekraïne gingen. 

Soldaten die ontplooid werden in Oekraïne, kregen te horen dat het kinderwerk zou zijn. In werkelijkheid werden ze opgewacht door een vastberaden en alsmaar beter uitgerust Oekraïens leger. In plaats van een gemakkelijke overwinning, worden de Russen geconfronteerd met een hoge graad van gewonden en doden. Schattingen van het aantal doden variëren van 1500 (Russische cijfers) tot 40.000 (Oekraïense cijfers). Het meest waarschijnlijke cijfer is tussen de 15.000 en 20.000 gesneuvelde Russische soldaten. 

Het woord verspreiden

Ondanks Moskou’s onderdrukking van de waarheid over de oorlog -inclusief de loutere vermelding van het woord ‘oorlog’ in de media- is het geen 1955 en ontsnapt er nieuws naar buiten. Een groep die woedend is door dit nieuws zijn de ouders van de soldaten, zeker diegenen die het contact met hun zonen in dienst verloren zijn. Veel soldaten die hebben geweigerd om bepaalde orders op te volgen, zijn gevangengezet en hun ouders hebben hun ongenoegen al laten blijken.  

In april “zijn verschillende ouders van soldaten van Rusland naar de Donbas getrokken om er aan te dringen op de vrijlating van hun zonen”, rapporteert ‘Deutsche Welle’ (DW). “Ze zijn naar de stad Brianka gereisd waar volgens mediaberichten meer dan 200 refuseniks vastgehouden worden in een kamp. Ouders houden er van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat wakes. Een Russische soldaat die er opgesloten zat, vertelde DW dat het kamp een voormalige strafkolonie is." 

Maar het wordt nog erger. Een recent uitgekomen memoire van een Russische paratroeper die zijn land ontvluchtte, onthulde dat soldaten huizen plunderden op zoek naar iets om te eten en dat velen zich opzettelijk in het been schoten om naar huis te mogen en een schadevergoeding van 50.000 dollar te innen. Volgens een bespreking van de memoire in ‘The Guardian’: “omschrijft Filatyev, die diende in het 56ste luchtaanvalsregiment in de Krim, hoe zijn uitgeputte en slecht ingelichte eenheid eind februari het vasteland van Oekraïne bestormde achter een gordijn van raketvuur, met weinig concreets aan logistiek en doelstellingen, en met geen enkel idee waarom de oorlog überhaupt plaatsvond. ‘Het kostte me weken om te begrijpen dat er helemaal geen oorlog aan de gang was op Russisch territorium, en dat wij Oekraïne hadden aangevallen’, zei hij.”  

De stemmen van veteranen

Mensen hebben er vaak geen idee van hoe verwoestend massale desertie kan zijn voor een leger. Tegen 1968 werden anti-oorlogsgroepen onder VS-soldaten -zowel dienstplichtigen als beroeps- alsmaar vocaler binnen het leger, in Vietnam en thuis. Ze hielden ‘Stop-the-War’-rally’s, lobbyden bij politici en publiceerden krantenartikels. Binnen enkele jaren waren anti-oorlogsbuttons aan de frontlinie een normaal zicht en de weigering om te vechten was een publiek geheim. Tegen het einde van de actieve VS-strijd in Vietnam, 1973, waren er 50.000 gevallen van desertie geweest. Een rondreizende tentoonstelling samengesteld door VS-activist Ron Carver, getiteld ‘Waging Peace in Vietnam’, leert de Amerikanen -en Vietnamezen- deze belangrijke beweging kennen.

Veteranengroepen uit dat tijdperk hebben ondertussen hun steun geboden aan hun Russische tegenhangers. Georganiseerde groepen van VS-veteranen moedigen Russische troepen aan om gewoon ‘nyet’ te zeggen. In april schreef David Cortright in 'Waging Nonviolence': “Poetins grootste kwetsbaarheid is misschien wel zijn afhankelijkheid van de bereidheid van de Russische soldaten om zijn vuile werk op te knappen… Ik sloot me onlangs aan bij andere voormalige VS-soldaten die zich verzet hebben tegen de oorlogen in Vietnam en Irak om een open brief uit te brengen die Russische soldaten aanmoedigt om ‘naar je geweten te luisteren’. De invasie van Oekraïne is een schending van het internationaal recht, stelt onze brief, daarbij wordt verwezen naar de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof.”

Net zoals de burgers tijdens de Vietnamoorlog, zijn de Russische burgers nu een belangrijk deel van het verzet. Opnieuw, cijfers zijn moeilijk te verkrijgen, maar ondanks de bijna totale nieuws-blackout en de pogingen om elke oppositie de mond te snoeren, zijn zeker duizenden Russen betrokken bij verschillende niveaus van verzet. 

Volgens het Italiaans Instituut voor Internationale Politieke Studies, kwam publiek protest tegen de oorlog op grotere schaal voor in het begin van de invasie. “Tegen begin mei resulteerde publiek protest in meer dan 15.000 mensen die in het hele land sinds 24 februari opgesloten werden […] Veel van de gedetineerden werden geslagen, psychisch en fysisch mishandeld...”. Maar over het algemeen prefereert Rusland activisten te verbannen in plaats van op te sluiten, en vele duizenden Russen zijn ook uit eigen beweging vertrokken. 

De toekomst van het Russisch verzet

Militairen die zich verzetten tegen de oorlog -zowel beroeps, als dienstplichtige burgers- worden doorgaans refuseniks genoemd. Maar de waarheid is dat er een veel groter segment van de bevolking klaar staat om in opstand te komen als Poetin een algemene dienstplicht invoert die breder is dan de huidige 12 maanden voor alle mannen tussen 18 en 27 jaar. (Daarop bestaan een aantal uitzonderingen en dienstplichtigen mogen niet ingezet worden in het buitenland, nvdr.) 

Zoals de Verenigde Staten in het Midden-Oosten, rekent Rusland enorm op beroepsmilitairen, aangevuld met vrijwilligers en huurlingen, evenals pro-Russische Oekraïense milities. Maar hoe lang Rusland zijn beperkte militaire campagne zal kunnen volhouden en hoe lang het publiek een dodelijke, aanslepende oorlog zal aanvaarden, is onbekend. 

Volgens de Russische mensenrechtenadvocaat Alexei Tabalov is recent in de openbare media doorgesijpeld dat “Poetin zich aan het voorbereiden is op een nieuw groot offensief in Oekraïne in de herfst en de winter. Om dat te doen moet hij echter de middelen hebben, in het bijzonder de mensen.”

Er zijn drie indicaties dat er een groot offensief in de maak is. “Ten eerste maken de autoriteiten zich op voor mobilisatie”, legt Tabalov uit. “We kunnen dit afleiden uit het gefluister en gemompel uitgelekt door functionarissen op verschillende niveaus. Ten tweede wijst ook de massale oproep van reservisten voor een militair trainingskamp van 1,5 à 2 maanden hierop. Dit betekent dat er tegen november-december enkele duizenden min of meer voorbereide strijders gemobiliseerd kunnen worden aan het front. En ten derde, hebben de regio’s en de medische organisaties orders ontvangen om op vrijwillige en verplichte basis extra artsen en medisch personeel naar Oekraïne te sturen.” 

Of de vastbeslotenheid van Poetin genoeg zal zijn om te blijven doorgaan is helemaal niet duidelijk. De Russische oorlog in Afghanistan in de jaren 1980 heeft aangetoond dat het feit dat Moskou aan het verliezen was en dat het publiek er genoeg van had, niet betekende dat de regering en het leger klaar waren om de handdoek in de ring te gooien. Maar dit is een nieuwe oorlog en een nieuw tijdperk, en misschien zal de afkerige Russische soldaat en de boze Russische burger meer invloed hebben op het overheidsbeleid.

Dit artikel verscheen eerder op Foreign Policy in Focus.


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Thema
Land

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.