De Mexicaanse president Andres Manuel Lopez Obrador, AMLO in de volksmond, reist heel veel. Hij trekt permanent het hele land door, van Noord naar Zuid, van Oost naar West, met alle kleine sluipwegen ertussenin.

Geen dorp of AMLO heeft het minstens twee keer bezocht. Hij is een man van het volk en heel Mexico is zijn thuis. Daar voelt hij zich goed. Maar buiten de grenzen van Mexico? Welnee, waarom zou hij? Het buitenland kan hem niet boeien. Helaas, Mexico heeft één groot buitenland, en dat is de Verenigde Staten van Donald Trump. Onmogelijk te doen alsof dat land niet bestaat. En dat doet AMLO ook niet. Wie na twee jaar presidentschap even terugblikt, kan niet anders dan vaststellen dat AMLO toch wel erg braaf aan het handje loopt van grote broer. Voor een president die werd voorgesteld als een vervaarlijke linkse populist kan dit verbazen. En wie zich herinnert hoe denigrerend en vernederend Trump zich uitliet over Mexico en zijn migranten, kan het nauwelijks geloven.

En toch. Op 8 en 9 juli trok AMLO naar Washington ter gelegenheid van het nieuw trilateraal vrijhandelsakkoord voor Noord-Amerika (gesloten tussen de VS, Mexico en Canada) dat op 1 juli van kracht ging. T-MEC heet het akkoord in Mexico, USMCA (US-Mexico-Canada) in de Verenigde Staten. Het vervangt het vermaledijde NAFTA-akkoord dat volgens Trump zowat het allerslechtste akkoord was dat de VS ooit had afgesloten.

Er is erg veel kritiek op het bezoek van AMLO aan de VS, want uiteindelijk zal het enkel Trump in zijn verkiezingscampagne ten goede komen. Justin Trudeau van Canada heeft vriendelijk bedankt en AMLO heeft geen tijd om ook een bezoek te brengen aan Trumps democratische tegenkandidaat. Kortom, het bezoek is niet meer dan alweer een jaknikkertje voor de machtige buur.

Een vrijhandelsakkoord?

NAFTA werd in 2018 vervangen door een nieuw akkoord maar de vakbonden én de Kamer van Afgevaardigden hadden bezwaren en dus moest er opnieuw gepraat worden. Waar het de Noord-Amerikaanse vakbonden om te doen was, is dat Mexico niet al te goedkoop mag produceren én voor de productie voldoende onderdelen uit de VS moet gebruiken. U zal begrepen hebben dat het hier vooral om de automobielindustrie gaat. In de nieuwe tekst zijn er dus percentages vastgelegd voor de gebruikte onderdelen die uit de VS moeten komen, daarnaast moet 40% van de onderdelen gemaakt worden door arbeiders die tegen 2023 minsten 16 VS-dollar per uur verdienen. Als je weet dat de lonen in de Mexicaanse automobielindustrie gemiddeld 3 VS-dollar per uur bedragen, tegenover 28 dollar in de VS, dan zie je zo dat deze ‘sociale clausule’ geenszins in het voordeel van de Mexicaanse arbeiders zal gebruikt worden. Bovendien zullen Noord-Amerikaanse controleurs in Mexico komen toekijken op de naleving van de arbeidsvoorwaarden, terwijl je er gif kan op innemen dat Mexico geen controleurs zal hebben voor de landbouwsector in de VS.

NAFTA betekende voor Mexico vooral privatiseringen en verlies aan industrie. In de plaats kwamen er goedkope maquilas, grotendeels tarief- en belastingvrije bedrijven die enkel voor de export produceren. Voor de landbouwsector was NAFTA een regelrechte ramp, want de kleine maïsboeren kunnen de moordende concurrentie uit het Noorden gewoon niet aan. En dat is dan weer de reden voor de massale migratie naar het Noorden en de verdere ontwikkeling van de narcobusiness. De armoede nam toe en de economische groei bleef achterwege. Er is weinig kans dat dit met de invoering van het nieuwe vrijhandelsverdrag zal veranderen.

Het verdrag beperkt Mexico ook in de verdere toekomst. Het bevat een clausule die ‘de derde muur’ wordt genoemd: voorwaarden waaraan moet worden voldaan om akkoorden af te sluiten met een ‘niet-markteconomie’ - versta China. Met andere woorden, Mexico mag enkel nog meer afhankelijk worden van de VS.

Sommigen stellen dat AMLO en Trump aan elkaar gewaagd zijn. Ze zijn beiden nationalistisch en willen enkel de nationale economie van hun land ontwikkelen. ‘Make America Great again’ heet in Mexico ‘4-T’, de vierde grote transformatie die AMLO zijn land wil laten ondergaan, o.a. met megaprojecten als de Mayatrein, de landengte van Tehuantepec, de olie-industrie, enz, die op erg veel protest stuiten. Het is lang niet zeker dat al die projecten inderdaad kunnen uitgevoerd worden en AMLO ziet wel een paar dingen over het hoofd. Zo lijkt het in tijden van klimaatverandering niet echt verstandig om de olie-industrie te willen ontwikkelen. Bovendien wordt Mexico elke dag een beetje meer afhankelijk van zijn noorderbuur.

Chaos en geweld

Ondertussen gaat het echt niet goed in Mexico. Het geweld blijft toenemen, met maandelijks duizenden politieke of economische moorden. Tijuana en Ciudad Juarez zijn de twee meest gewelddadige steden ter wereld. De migratiecrisis is een humanitaire crisis geworden, met duizenden mensen die vastzitten aan de Mexicaans-Amerikaanse grens, in het gezelschap van de tienduizenden Latijns-Amerikanen die uit de VS gedeporteerd worden.

In het nieuws over de coronacrisis wordt Mexico zelden vermeld, maar Mexico-stad en deelstaat Morelos zijn bijzonder zwaar getroffen. Na vier maanden is er nog geen verbetering in zicht. In deze crisis heeft AMLO flink geblunderd, met een miskenning van de risico’s en een koppig optimisme dat blind blijft voor de dramatische economische gevolgen.

Men kan begrip hebben voor de realiteit van de machtsrelaties. Optimisme is ontegensprekelijk een nuttig ingrediënt voor elke politiek. Maar er is ook de realiteit van het terrein dat AMLO toch bijzonder goed kent. Zijn populariteit is sterk gedaald, de vijandelijkheid van het bedrijfsleven dat niet van het nieuwe manna van de grote projecten profiteert, groeit zienderogen. Meer en meer wordt over de mogelijkheid van een staatsgreep gefluisterd. Het leger is oppermachtig en ook daar kan AMLO niet tegenop. Begin juli werd door de hoogste gerechtelijke instanties verklaard dat de ‘historische waarheid’ die door de vorige rechtse regering werd afgekondigd in verband met de verdwijning in september 2016 van 43 studenten in Iguala, niet klopt. Er worden binnenkort nieuwe revelaties verwacht. Mochten die in de richting van het leger wijzen, dan is AMLO die vlak na zijn aanstelling als president een waarheidscommissie oprichtte om de gebeurtenissen te onderzoeken, echt niet langer veilig.

Francine Mestrum is doctor in de sociale wetenschappen en doet onderzoek naar sociale rechtvaardigheid, ontwikkeling en samenwerking, armoede, ongelijkheid en mondialisering. Zij is voorzitter van het mondiale netwerk van Global Social Justice (www.globalsocialjustice.eu) en werkt momenteel aan een project voor ‘social commons’ (www.socialcommons.eu ) voor een transformatieve en universele sociale bescherming.

Dit artikel verscheen eerder op www.uitpers.be