De partijen van het nucleaire verbodsverdrag (TPNW) kwamen van 27 november tot 1 december samen tijdens de tweede Meeting of States Parties (MSP) in New York. Daar kwamen ze tot de conclusie dat het concept van nucleaire afschrikking destabiliserend is voor de internationale veiligheid.
Tijdens de tweede MSP kwamen 94 landen samen, waaronder ook partijen die geen lid zijn van het verdrag. Zo waren België, Duitsland en Noorwegen (alle drie NAVO-lidstaten) aanwezig als waarnemer. Daarnaast waren ook tal van middenveldorganisaties en financiële instellingen aanwezig. Deze tweede bijeenkomst resulteerde in een politieke verklaring over de gevaren die uitgaan van nucleaire wapens en een reeks van beslissingen die het verdrag verder moeten helpen uitvoeren en universeler maken.
De belangrijkste punten die de verdragspartijen naar voor schuiven zijn dat nucleaire afschrikking een bedreiging vormt voor stabiliteit en veiligheid, de internationale gemeenschap zich dringend meer bewust moet worden van de dreiging die uitgaat van nucleaire wapens, er meer onderzoek nodig is naar de impact van nucleaire wapens en dat de internationale norm aangaande het testen en de inzet van nucleaire wapens niet mag geschonden worden.
Nucleaire afschrikking
Nucleaire afschrikking is gefundeerd in het koudeoorlogsdenken. Het is een theorie en strategie die poogt te voorkomen dat een ‘vijandelijke’ staat een bepaalde actie onderneemt ten aanzien van de afschrikkende staat die over nucleaire wapens beschikt. In het geval dat een ‘vijandelijke’ staat een kernwapenstaat zou aanvallen, zou de nucleaire vergeldingsaanval van de kernwapenstaat een ongeziene, ontoelaatbare vernietiging met zich meebrengen voor de aanvallende staat. Hierdoor zou de ‘vijandelijke’ staat in de eerste plaats geen aanval lanceren tegen de kernwapenstaat. Het afschrikkend effect van nucleaire wapens zou zo zorgen voor meer veiligheid voor een kernwapenstaat. De theorie gaat ook verder en stelt dat als twee staten een nucleair arsenaal bezitten, zij onderling geen oorlogen of gewapende conflicten zullen voeren zonder elkaar te vernietigen.
Het is evenwel net het zogezegde afschrikkingseffect van nucleaire wapens, dat staten motiveert om een nucleair arsenaal uit te bouwen. De geschiedenis heeft aangetoond dat nucleaire afschrikking kan falen op momenten dat het zou moeten werken. Tijdens de Cuba crisis in 1962 kwam het bijna tot een nucleaire confrontatie. Het was niet door de nucleaire afschrikking dat een ramp werd afgewend, maar door diplomatie. Hoewel Israël over kernwapens beschikt heeft dat niet verhinderd dat het in de Jom Kipoeroorlog (Ramadanoorlog) in 1973 werd aangevallen door Syrië en Egypte. Of denk maar aan India en Pakistan die sinds het openlijk testen van nucleaire wapens in 1998 verwikkeld raakten in een oorlog in 1999, gevolgd door verschillende gewapende schermutselingen. Het is duidelijk dat nucleaire afschrikking geen steek houdt en zelfs regionale én globale instabiliteit in de hand kan werken.
De verdragspartijen bij het TPNW waarschuwen dat nucleaire afschrikking geen veiligheid en stabiliteit met zich meebrengt en een negatieve impact heeft op vrede. Ze waren het erover eens dat het nodig is om werk te maken van de ontkrachting van het paradigma van nucleaire afschrikking door het “benadrukken en promoten van nieuw wetenschappelijk bewijs over de humanitaire gevolgen en risico's van nucleaire wapens en dit tegenover de risico's en veronderstellingen te plaatsen die inherent zijn aan nucleaire afschrikking.”
In de politieke verklaring is te lezen dat “nucleaire wapens enkel worden gebruikt als beleidsinstrumenten, gekoppeld aan intimidatie en het opvoeren van de spanningen.” Hiermee halen de verdragspartijen uit naar de kernwapenstaten en hun bondgenoten die in de doctrines nucleaire wapens beschouwen als een hoeksteen van hun militaire strategie.
Het is de eerste keer dat zoveel staten zich uitspreken tegen de nucleaire afschrikking. Ze beschouwen het als een falend concept dat alleen maar als vals voorwendsel dient om nucleaire arsenalen te legitimeren.
Wetenschappelijk onderzoek
Tijdens de tweede MSP werden ook nieuwe onderzoeksbevindingen over de impact van nucleaire wapens naar voren geschoven. De humanitaire en klimatologische impact van nucleaire wapens valt niet te onderschatten. Zo zouden bij een nucleaire confrontatie tussen Rusland en de Verenigde Staten tussen 20 miljoen en 104 miljoen dodelijke slachtoffers vallen. Een andere studie raamt de dodelijke slachtoffers op 360 miljoen. Dit zouden enkel dodelijke slachtoffers zijn van de nucleaire confrontatie tussen Rusland en de Verenigde Staten, niet van de gevolgen ervan. De impact van zo een grootschalige nucleaire oorlog op de voedselvoorzieningsketen is rampzalig. Naar schatting 5,5 miljard mensen zouden sterven als gevolg van ontbering en hongersnood veroorzaakt door een nucleaire winter.
De verdragsstaten vinden dat wetenschappelijk onderzoek naar de impact van nucleaire wapens van vitaal belang is op weg naar nucleaire ontwapening. Het is belangrijk om het brede publiek en beleidsmakers te informeren over de risico’s van nucleaire wapens en de rol ervan in de veiligheids- en militaire doctrines.
België als waarnemer
De Belgische regering nam slechts luttele uren voor de aanvang van de tweede MSP de beslissing om deel te nemen als waarnemer. Nochtans heeft ze in het regeerakkoord beloofd om zich te engageren tot nucleaire ontwapening en na te gaan hoe het Verbodsverdrag een impuls daartoe kan geven. De late beslissing om deel te nemen aan de tweede MSP wijst op onenigheid tussen de regeringspartners als het gaat over nucleaire ontwapening en het TPNW. Zo stelde minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib in de commissie Buitenlandse Betrekkingen dat het TPNW onverenigbaar is met het Belgisch NAVO-lidmaatschap en engagementen binnen de NAVO.
Desondanks volgde België uiteindelijk het voorbeeld van Duitsland en Noorwegen, tevens NAVO-lidstaten, om alsnog deel te nemen als waarnemer. Daar herhaalde de Belgische delegatie het standpunt van minister Lahbib ten aanzien van het TPNW en sprak ze zelf haar onvoorwaardelijke steun uit voor de nucleaire afschrikkingsdoctrine van de NAVO. De tussenkomst van de Belgische delegatie was doorspekt met NAVO-retoriek, waaruit blijkt dat België trouw de nucleaire NAVO-lijn volgt zoals die is uitgestippeld door de Verenigde Staten.
Bovendien haalde de Belgische delegatie aan dat het Non-proliferatieverdrag voor België hét forum is om aan nucleaire ontwapening te werken, maar geeft ze ook toe dat de toetsingsconferentie van dat verdrag in 2022 het doel heeft gemist. Hoe dan ook weigert België het TPNW te erkennen en serieus te nemen. Dat België geen proactieve rol wil spelen op het vlak van nucleaire ontwapening is een gemiste kans.
