Activisten en iedereen die in Europa actief is in sociale bewegingen en maatschappij-kritische NGO’s voelen de sfeer al enkele jaren vijandiger worden. In heel wat Europese landen die de mensenrechten en de democratische waarden naar eigen zeggen hoog in het vaandel dragen, is de ruimte voor protest tegen en kritiek op het beleid aan het krimpen. Sociale actie wordt steeds harder aangepakt en soms zelfs verboden en gecriminaliseerd.  

Op donderdag 18 juli leidde deze trend in het Verenigd Koninkrijk tot een gevaarlijk precedent. Een Britse rechter veroordeelde vijf klimaatactivisten tot jarenlange effectieve gevangenisstraffen voor het plannen van een vreedzaam protest. De ‘misdaad’ van de 'Just Stop Oil'-activisten was het deelnemen aan een Zoom-vergadering waarin ze plannen bespraken om het verkeer op de M-25 snelweg in Londen te verstoren met een directe actie, die uiteindelijk ook plaatsvond in november 2022. De Zoom-meeting was geïnfiltreerd door een journalist van the Sun die het gesprek opnam en deelde met de politie. 

De vijf activisten -Roger Hallam, Daniel Shaw, Louise Lancaster, Lucia Whittaker De Abreu en Cressida Gethin- waren vorige week al schuldig bevonden aan “samenzwering met het doel openbare overlast te veroorzaken”. Gisteren deelde rechter Christopher Hehir ook nog eens totaal disproportionele straffen aan hen uit. Shaw, Lancaster, De Abreu en Gethin kregen elk vier jaar cel opgelegd en Hallam zelfs vijf jaar. Volgens de krant 'The Guardian' zijn het de langste straffen voor geweldloos protest in de Britse geschiedenis. 

De verontwaardigde reacties lieten niet op zich wachten. De Speciale VN-Rapporteur voor Milieuverdedigers, Michel Forst, bestempelde het verdict op X als “onbegrijpelijk”. In een langer en officieel statement had hij het over "een zwarte dag voor vreedzaam milieuprotest, de bescherming van milieuactivisten en iedereen die betrokken is bij de uitoefening van hun fundamentele vrijheden in het Verenigd Koninkrijk.”

Auteur en milieuactivist George Monbiot reageerde op de sociale media: “Vier en vijf jaar in de gevangenis voor vreedzaam protest? Dat is wat je zou verwachten in Rusland of Egypte, niet in een zogenaamde democratie”. 

Caroline Lucas, voormalig leider van de Groene Partij en parlementslid, noemde de straffen “obsceen”. “Waarom straffen we de mensen die een ramp proberen te voorkomen, terwijl we de oliereuzen die de ramp veroorzaken, toestaan om superwinsten te maken?”, vroeg ze zich af op X.

De huidige plaatsvervangend leider van de Groene Partij, Zack Polanski, stelde: “'Samenzwering tot het plegen van openbare overlast' is een diep autoritaire beschrijving die koude rillingen zou moeten bezorgen aan ieder van ons die in een vrije samenleving wil leven. Nog erger wanneer de echte misdaad de opeenvolgende regeringen zijn die de klimaatcrisis hebben geminimaliseerd.”

Geen anomalie

Tijdens het proces stond rechter Hehir de beklaagden niet toe om de beweegredenen of het doel van hun actie toe te lichten, namelijk in de dwingende context van de klimaatcrisis druk zetten op de regering om de olie- en gasexploratie in de Noordzee te beëindigen. Ze kregen evenmin de kans om uit te leggen waarom ze gekozen hadden voor burgerlijke ongehoorzaamheid als vorm van protest. 

In bewijsmateriaal of getuigen die de klimaatnoodtoestand konden toelichten was rechter Hehir al helemaal niet geïnteresseerd. Waar het de beklaagden toch lukte om de klimaatcrisis af en toe even ter sprake te brengen, instrueerde hij de jury om deze opmerkingen te negeren.

Een van de getuigen die Hehir weigerde te horen, was Bill McGuire, emeritus professor geofysische en klimaatgevaren aan de ‘University College London’. Hij bestempelde het proces en het vonnis gisteren als “een farce”. Hij vervolgde: “Ze markeren een dieptepunt in de Britse rechtspraak en vormen een aanslag op de vrijheid van meningsuiting. De karakterisering door de rechter van de klimaatinstorting als een kwestie van mening en geloof, is volledig onzinnig en getuigt van een buitengewone onwetendheid. Ook de suggestie dat de klimaatcrisis irrelevant is met betrekking tot de vraag of de beklaagden een redelijk argument hadden om actie te ondernemen, is pure stompzinnigheid.”

In het Verenigd Koninkrijk zijn klimaatactivisten al een hele tijd een doorn in het oog van heel wat politici. De voorbije twee jaar heeft de Britse regering twee vergaande wetten aangenomen die specifiek gericht zijn tegen het voeren van directe acties. De wetten hebben tal van nieuwe overtredingen in het leven geroepen die potentieel zwaar bestraft kunnen worden. 

Klimaatactivisten vormen ook het onderwerp van een zeer vijandig en tendentieus discours in een groot deel van de media. Zo heeft de 'Daily Mail' het in zijn dagelijkse berichtgeving systematisch over fanatieke “eco-clowns” of werkschuwe “eco-idioten” die ‘de gewone burger’ niets dan vreselijke overlast bezorgen. Op de legitieme bezorgdheden van actievoerders wordt nooit ingegaan. 

De Greenpeace-programmadirecteur in het VK, Amy Cameron, verklaarde gisteren: “Deze veroordelingen zijn geen eenmalige anomalie, maar de culminatie van jaren van repressieve wetgeving, overdreven regeringsretoriek en een gezamenlijke aanval op het recht van jury's om te beraadslagen volgens hun geweten. Het maakt deel uit van de puinhoop die de Labourregering heeft geërfd van haar voorganger, en ze moet dit oplossen door de bevolking het recht op protest dat hen langzaam is afgenomen, terug te geven.”