Op zondag 4 september trok de Chileense bevolking naar de stembus om een nieuwe progressieve Grondwet goed of af te keuren in een historisch referendum. De huidige Grondwet dateert nog uit de tijd van de rechts-neoliberale dictator Augusto Pinochet.
Volgend op een periode van intense sociale onrust in 2019 besliste een overweldigende meerderheid van de Chileense bevolking in oktober 2020, in een eerder referendum, dat er een nieuwe Grondwet opgesteld moest worden. In tegenstelling tot dat vorige referendum was het deze keer -uitzonderlijk- verplicht voor alle Chilenen boven de achttien jaar om te participeren aan de volksstemming. De electorale opkomst lag (met meer dan 70%) dus ongewoon hoog, maar toch kwam een deel van de bevolking niet opdagen. Er waren vier geldige redenen om niet deel te nemen (waaronder medische redenen en geen stembureau binnen een bepaalde afstand van de woonplaats). Wie zonder officiële toestemming zijn kat stuurde, kan een boete verwachten van 180.000 Chileense pesos (205 euro).
De aan de bevolking voorgelegde Grondwet, die door een verkozen Constitutionele Conventie gepresenteerd werd begin juli 2022 na bijna een jaar van intensieve onderhandelingen, kon alleen in zijn geheel afgekeurd of goedgekeurd worden. Indien afgekeurd, bleef de Grondwet uit 1980 van kracht. Die is doordrongen van de erfenis van het militair-dictatoriaal regime en verankert een marktgeleid model voor alle sociale diensten. Het nieuwe 499 pagina's tellende Grondwetsvoorstel daarentegen is een opmerkelijk vooruitstrevend document dat een brede waaier aan mensenrechten, genderrechten, inheemse rechten, sociale bescherming en milieubescherming omvat.
Zeker in het licht van het aantreden van de linkse president Gabriel Boric in maart 2022, voelde rechts, traditioneel en conservatief Chili de noodzaak om de goedkeuring van deze progressieve Grondwet koste wat kost te verhinderen. In de aanloop naar het referendum van 4 september werd een intensieve afschrikcampagne gevoerd in de media (zowel de traditionele als de nieuwe media) die werd gekenmerkt door zware overdrijvingen, desinformatie en regelrechte leugens.
Zo werden er reclamefilmpjes uitgezonden op de televisie waarin beweerd werd dat de nieuwe Grondwet de vlag, het volkslied en zelfs de naam van het land zou veranderen. Op de sociale media circuleerden dan weer berichten dat de nieuwe Grondwet de verkoop van flessenwater zou verbieden, dat de huizen van mensen in beslag genomen zouden worden, enzovoort. Een andere onwaarheid die zich als een lopend vuurtje verspreidde op de sociale media was de bewering dat de nieuwe Grondwet abortus tot in de negende maand zwangerschap zou toelaten. In werkelijkheid garandeert de tekst reproductieve rechten, maar de concrete invulling van deze rechten moet vastgelegd worden door de wetgevende macht.
De afschrikcampagne waarin voortdurend de nadruk gelegd werd op de onzekerheid en de chaos die de nieuwe "veel te radicale" Grondwet zou veroorzaken, heeft blijkbaar zijn vruchten afgeworpen. Peilingen vooraf voorspelden dat het een dubbeltje op zijn kant zou worden. Maar uiteindelijk stemde 37,4% 'apruebo' (ik keur goed) en 62,5% 'rechazo' (ik verwerp).
Deze uitslag lijkt een abrupt einde te brengen aan een interessant maatschappelijk hervormingsproces dat vooral sinds 2019 gestuwd werd door georganiseerd volksprotest tegen de grote sociaaleconomische ongelijkheid in het land. Het valt af te wachten hoe de sociale bewegingen, die zo betrokken waren bij de totstandkoming van het Grondwetsvoorstel, deze klap zullen verteren. Komen ze met hernieuwde vastberadenheid op straat of zijn ze voor onbepaalde duur murw geslagen?
Dit grondwetsvoorstel werd duidelijk verworpen, maar het referendum van oktober 2020 noopt de huidige wel te vervangen. Hoe en wanneer zal hiervoor een oplossing gevonden worden? President Boric zei vooraf dat er in het geval van een afwijzing van de tekst een nieuwe Constitutionele Conventie moest verkozen worden, die het hele proces nog eens moest overdoen.
